1. Banu babangi bamona bati binangulo bya mu Mbimbiliya ano matangwa? (Visimo 1:20, 21)

 MU MAFUTI amangi tukamono bandolome na bandokazi betu bali na kwambulula mu kubwahelela mu mitambela muje mukakala banu babangi na kubana mabulu a kutanda. Kuma neni mwambululaho mu ngila ya cifwa eci ndi? Nga mukemwo, co hamo munanuka majwi ali ku mukanda wa Visimo aje amwesa ngwawo mana ali na kutambeka mu bitapalo. Co banu bali na kutolilila ku kunangula kwao. (Tandeni Visimo 1:20, 21, NWT.) Mu Mbimbiliya na mu mabulu etu muli mana a busunga nambe ngwetu mana a kutunda kuli Yehova. Awa akewo mana abanapande kukala nawo banu mangana bakawane mwonyo wa myaka yoshe. Tukabwahelela manene banu mubakatambula mabulu etu. Oloni keti banu boshe bakatambula mabulu etu. Bamo kubashakele kulilongesa Mbimbiliya. Bamo bakatujolo. Bakasinganyeka ngwabo Mbimbiliya yapwa libulu lya kusañulu. Bamo bakalwisi binangulo bya mu Mbimbiliya, co bakamono baje bakabikabangeya ngwabo kubakele na ngozi, co bakalimono kupwa ngwe baka-busunga. Oloni Yehova natwalelelaho kukwasa banu mangana bakale na mana. Mu bingila muka?

2. Kuli kutwasa kuwana mana a busunga ano matangwa, oloni bika bibakalingi banu babangi?

² Mbimbiliya inapu ngila imo yakapangesa Yehova mu kwana banu mana a busunga. Banu babangi bakala nayo. Batico mabulu etu a kukundama ku Mbimbiliya? Twakandelela kuli Yehova ha kutukwasa kunungulula awa mabulu mu bindaka bya kutubakana 1,000. Baje bakatolilila nambe ngwetu kutanda na kupangesa bibalilongesa bakawana bukwasi. Oloni banu babangi banalyangwila kujeneka kutolilila kuli Yehova. Omwo bangula  bya kulinga bakakulahela mana abo nambe kutolilila ku byuma bibabaleka banu. Banasa kutumona ngwabo tubakusalela omwo tukabangeya biyendeka Mbimbiliya. Muno mu cilongesa tusimutwiya byuma bikalingisa banu balinge ngoco. Tusimutwiyeni tahi ha byuma bitunapande kulinga mangana tukale na mana a kutunda kuli Yehova.

3. Bika byalibungila mu kukala na mana a busunga?

³ Kukala na mana kunasa kulumbununa kupangesa byuma bituzibuka mu kwangula bya kulinga. Oloni byabingi byalibungila mu kukala na mana a busunga. Mbimbiliya ngwayo: “Kwononoka Shukulu Kalunga, cikeco bushangumukilo bwa mana. Nga uzibuka Njambi Wakujela, co unapu muka-kuzibisisa.” (Visi 9:10) Ngeci, nga tushaka kwangula bya kulinga tunapande ‘kuzibuka Njambi Wakujela’ nambe ngwetu kuzibuka biyongola byendi ha byuma bitushaka kulinga. Twasa kulinga ngoco nga tutondesesa mu Mbimbiliya na mu mabulu a kukundama ku Mbimbiliya. Nga tulinga ngoco, co tumwesa ngwetu tuli na mana a busunga.—Visi 2:5-7.

4. Bika twendekela ngwetu Yehova ikeye lika asa kutwana mana a busunga?

⁴ Yehova ikeye lika asa kutwana mana a busunga. (Loma 16:27) Mwafwa bika? Cakulibanga, Yehova ikeye lika Ishamatanga, co azibuka byuma byoshe byanatanga. (Myaso 104:24) Camucibali, byuma byoshe byakalingi Yehova bimwesa ngwabyo wakala na mana. (Loma 11:33) Camucitatu, binangulo bya Yehova bikakwasa baje bakabipangesa. (Visi 2:10-12) Nga tushaka kukala na mana, co tunapande kupangesa ebi byuma bitatu omwo twangula bya kulinga mu kuyoya kwetu.

5. Bika bikalingiwa nga banu babyana mana a busunga a kutunda kuli Yehova?

⁵ Banu babangi batukambulwila bakalyendekela ngwabo byuma bili mu kaye bili na kusholoka mwamubwa, oloni kubakulahela ngwabo kuli umo wabitangele. Bamoco bakendeka ngwabo bakulahela Njambi, oloni bakasinganyeka ngwabo biilongesa Mbimbiliya kubyasa kubakwasa ano matangwa, co bakalingi byuma mubashakela. Bika binatundu mu kulinga ngoco? Kuma kulilingila byuma mubashakela banu kutubakana kupangesa mana a kutunda kuli Njambi kunalingisa byuma mu kaye bibwahe ndi? Kuma kunabalingisa bapwe ba kubwahelela nambe kukala na lilabelelo ndi? Byuma bili na kulingiwa mu kaye bimwesa ngwabyo “kukwesi mana nambe kunanguka nambe kunangula bije byasa kulwisa Yehova.” (Visi 21:30, NWT) Mukemwo tukatwalelelaho kulomba kuli Yehova mangana atwane mana a busunga. Calubinda, banu babangi kubesi kulinga ngoco. Mwafwa bika?

6. Mukanda wa Visimo 1:22-25 umwesa ngwawo beya bakabyana kutolilila ku mana a busunga?

⁶ Banu babangi kubesi kutolilila nga mana a busunga ali na ‘kutambeka mu bitapalo.’ Mbimbiliya imwesa ngwayo kuli bibunga bitatu bya banu baje bakabyana mana. “Baka-kujeneka mana,” “baka-sembulule” na “bilema.” (Tandeni Visimo 1:22-25, NWT.) Tusimutwiyeni ha byuma bikalingisa aba banu babyane mana a kutunda kuli Njambi na byuma bitunapande kulinga mangana keti tubatembwinine.

7. Mwafwa bika banu bamo bakalyangwila kupwa “baka-kujeneka mana”?

⁷ “Baka-kujeneka mana” bapwa banu baje bakakulahela byuma byoshe bibaziba, co bakongumuka bwasi. (Visi 14:15) Kakangi tukawana banu ba cifwa eci mutukambulula.  Cakumwenako acisinganyekeni ha banu babangi-bangi baje bakongumuka mwafwa ya byuma bibakabaleke bantwama ba bulombelo nambe bantwama ba bupolitiki. Bamo bakakasama mubakananguka ngwabo byuma bibabalekele byapwa bya makuli. Oloni aba banu babanendeka ku mukanda wa Visimo 1:22 bakebo banalyangwila kupwa baka-kujeneka mana. (Njele 5:31) Bakalingi byuma bibashaka, co kubashakele kulilongesa nambe kwononoka mashiko a mu Mbimbiliya. Banu babangi bakalizibi mwalizibilile munakazi wa mu bulombelo bumo ku Canada, uje walekele Mukaleho wamwendelele ngwendi: “Nga kapilisitu wetu natungumuna, co mulonga wendi keti mulonga wetu.” Kutwapandele kutembwinina banu baje banalyangwila kupwa baka-kujeneka mana.—Visi 1:32; 27:12.

8. Cuma muka cikwabo citukwasa tukale na mana?

⁸ Mbimbiliya ituleka ngwayo kutwapandele kupwa baka-kujeneka mana, oloni itushongangeya ‘tupwe banu ba kukola mu kuzibisisa kwetu.’ (1 Koli 14:20) Tukala na mana nga tupangesa binangulo bya mu Mbimbiliya mu kuyoya kwetu. Nga tulinga ngoco, co tulimwena omwo Mbimbiliya itukwasela tujeneke kukobela mu bukalu na kwangula mwamubwa bya kulinga. Tunapande kusinganyekesesa ha byuma bitunangula kulinga. Cakumwenako, nga mukalilongesa Mbimbiliya na kukunguluka oloni kanda mulikundike kuli Yehova na kumimbwitika, co munapande kusinganyekesesa ha byuma binakumyonowesa kulinga ngoco. Nga banamimbwitika, kuma muli na kulinga mwoshe mumwasela kubwezelela ku cashu ceni ca kulongesa na kwambulula muzimbu waubwa ndi? Kuma byuma bitukangula kulinga bikamwesa ngwabyo tuli na kupangesa byuma bituli na kulilongesa mu Mbimbiliya ndi? Kuma tukamwesa bifwa bya baka-Kristu omwo tupangela hamo na bakwetu ndi? Nga tunanguka ngwetu kuli hamo hatunapande kupangela, co tunapande kusinganyekesesa manene ha binangulo bya Yehova bije ‘byana mana kuli baje banawajeneka.’—Myaso 19:7.

9. “Baka-sembulule” bakamwesa bati ngwabo banabyana mana?

⁹ Cibunga camucibali ca banu baje bakabyana mana a kutunda kuli Njambi cinapu ca “baka-sembulule.” Bisimbu bimo tukawana aba banu mu cipangi cetu ca kwambulula. Bashaka kusembulula bakwabo. (Myaso 123:4) Mbimbiliya yapolofwetele ngwayo mu matangwa a kukotoka banu baka-sembulule bakatuma manene. (2 Pita 3:3, 4) Banu bamo ano matangwa kubesi kutolilila ku binangulo bya Njambi ngwe mubalingilile baishemweno ya Lote muka-busunga. (Kusha 19:14) Banu babangi bakajolo baje bononoka binangulo bya mu Mbimbiliya. Baka-sembulule bakalingi ngoco mwafwa “bakakabangeya mashungu abo.” (Juda 7, 17, 18) Byuma biyendeka Mbimbiliya hali baka-sembulule binalitombola nebi bibakalingi baka-kutengulukila na banu baje bakabyana Yehova.

10. Kwesekesa na mukanda wa Myaso 1:1, bika bitunapande kulinga mangana keti tupwe baka-sembulule?

¹⁰ Bika bitunapande kulinga mangana keti tupwe baka-sembulule? Cuma cimo citunapande kulinga cinapu kujeneka kulikwatasana na banu baje bakayayabala ha cuma coshe-coshe. (Tandeni Myaso 1:1.) Kulumbununa ngwabo kutwapandele kutolilila nambe kutanda byuma byoshe-byoshe bije bitunda kuli baka-kutengulukila. Tunapande kunyanyama mangana keti tuyayabale ha byuma byakatulingila Yehova na mashiko akatwana kwitila mu munga yendi. Ngeci, tunapande kulihula ngwetu: ‘Kuma njikayayabala nga kuli kutenguluka mu kuzibisisa kwetu nambe nga batuleka kulinga byuma mu ngila yeka ndi? Kuma njashaka kutondesesa tupenga twa baje bali na kutwamenena ndi?’ Nga twecela kulinga ebi  byuma bwasi-bwasi, co tuzibisa Yehova kubwaha.—Visi 3:34, 35.

11. “Bilema” bakamono bati binangulo bya Yehova?

¹¹ Cibunga camucitatu ca banu baje bakabyana mana cinapu ca “bilema.” Bapwa bilema mwafwa bakabyana kuyoya mu kulitombola na mashiko a Yehova. Bakalingi byuma mubashakela. (Visi 12:15) Banu ba cifwa eci bakabyana Yehova uje akatwana mana. (Myaso 53:1) Mutukabawana mu cipangi ca kwambulula bakatulwisa mwafwa tukasingimika binangulo bya mu Mbimbiliya. Oloni kubasa kutukwasa. Mbimbiliya ngwayo: “Cilema kasa kuwana mana a busunga, kesi kuwana bya kwendeka ku cikolo ca nganda.” (Visi 24:7, NWT) Bilema kubasa kutwana cinangulo cacibwa. Mukemwo Yehova atuleka ngwendi ‘tutunde ku bilema.’—Visi 14:7.

12. Bika bitunapande kulinga mangana keti tutembwinine bilema?

¹² Kutwesi kutembwinina baje bazinda binangulo bya Yehova, oloni twazema kwononoka mashiko oshe a Njambi. Twasa kulinga ngoco nga tusinganyekesesa ha bubwa bukatundu mu kwononoka mashiko a Njambi na bubi bukatundu mu kujeneka kuwononoka? Singanyekeseseni ha bukalu bubakaliwana nabwo banu mwafwa ya kubyana kukabangeya binangulo bya Yehova. Co singanyekeseseni ha byuma byabibwa bimuli na kulikuwa mwafwa ya kwononoka mashiko a Njambi.—Myaso 32:8, 10.

13. Kuma Yehova akatusindiya kwononoka binangulo byendi ndi?

¹³ Yehova akanangula banu boshe, oloni kesi kusindiya munu woshe-woshe kukabangeya binangulo byendi. Nendeka byuma byasa kutundamo nga banu kubatolilila ku mana a kutunda kuli ikeye. (Visi 1:29-32, NWT) Baje balyangwila kujeneka kwononoka Yehova “bakateja bije bikatunda mu bilinga byabo.” Mu kwita kwa simbu banasa kuliwana na bukalu mwafwa ya kujeneka kwononoka mashiko a Yehova, co kulutwe akabanyongesa. Oloni baje batolilila ku binangulo bya Yehova na kubipangesa, Yehova nabakulahesa ngwendi: “Woshe uje atolilila kuli yange, akakala mu kwoloka. Ikeye akakala mwamubwa, na cimo cahi cikamuzibisa lyoba.”—Visi 1:33.

14-15. Mukanda wa Visimo 4:23 utulongesa bika?

¹⁴ Kupangesa mana a kutunda kuli Njambi kukatukwasa manene. Ngwe mutunabanga kusimutwiya, Yehova akana binangulo byendi ku banu boshe. Cakumwenako, ku mukanda wa Visimo, Yehova natwana binangulo bije byasa kutukwasa nga tubipangesa. Tucisimutwiyeniko ha binangulo biwana.

¹⁵ Nyungeni mbunge yeni ya cifwisa. Mbimbiliya ngwayo: “Ku byuma byoshe biukanyungu, nyunga manene mbunge yobe, mwafwa inapu kabwelubwelu ka kuyoya kwobe.” (Visi 4:23, NWT) Tusimutwiyeni ha byuma bitunapande kulinga mangana tunyungilile mbunge yetu mpundu. Tunapande kulya byakulya byabibwa,  kweha bweho buje butakamesa mubila, na kujeneka kulinga byuma bije byasa kubinjisa mbunge yetu. Mu ngila imolika, tunapande kulingako bimo mangana tunyungilile mbunge yetu ya cifwisa. Tunapande kutanda Mbimbiliya ha litangwa na litangwa. Tunapande kulibwahesela biwano, kukunguluka, na kukumbulula nga tuli ku biwano. Tunapande kuzezama mu cipangi ca kwambulula. Co kutwapandele kulinga byuma byoshe-byoshe bije byasa kubiisa bisinganyeka byetu, bya kufwa ngwe kukenga byuma byabibi na kulikuta busamba na banu bababi.

16. Cinangulo cili ku mukanda wa Visimo 23:4, 5 citukwasa bati ano matangwa?

¹⁶ Jaukeni na byuma bimuli nabyo. Mbimbiliya yatunangula ngwayo: “Kesi ulipese ngoco kushakezeka bufuko. . . . byasa kuhwa bwasi-bwasi, byasa kupulula ngwe mwakapulula ngonga.” (Visi 23:4, 5) Bufuko bwasa kuhwa ha simbu yoshe-yoshe. Oloni banu babangi ba kufuka na tuhutu bakalishoshomwena manene mubanasa kuwanena bimbongo. Oku kukabalingisa balinge byuma bije byasa kubiisa mazina abo, byuma bije byasa kutsiya busamba bwabo na bakwabo na byuma bije byasa kwaka bukangule bwabo mu bushonde. (Visi 28:20; 1 Timo 6:9, 10) Oloni kukala na mana kukatulingisa tujeneke kulishoshomwena manene ha bimbongo. Kulinga ngoco kukatukwasa tujeneke kukala na nuna, co lalo kukatulingisa tujauke na byuma bituli nabyo na kupwa ba kubwahelela.—Kwambu 7:12.

17. Twasa kwangula bati “majwi a kwendeka mwamubwa” ngwe muumwesela mukanda wa Visimo 12:18?

¹⁷ Singanekeni simbu kanda mwendeke. Nga kutunyanyama, byuma bitwendeka byasa kunena bukalu. Mbimbiliya ngwayo: “Kwendeka majwi a lishamena abinjisa ku mbunge ngwe munu batibi moko ya mukwale, oloni majwi a kwendeka mwamubwa akahwimisa mbunge.” (Visi 12:18) Nga kutufweye bakwetu, co tukala nabo mu kwoloka. (Visi 20:19) Nga tushaka ngwetu majwi atwendeka azibise bakwetu kubwaha, co tunapande kutanda Mbimbiliya simbu yoshe na kusinganyekesesa ha byuma  bitutanda. (Luka 6:45) Nga tusinganyekesesa ha byuma biyendeka Mbimbiliya, co majwi etu apwa ngwe ‘kabwelu-bwelu ka mana.’ Co kutukwasa twendeke majwi aje asa kutakamesa bakwetu.—Visi 18:4.

18. Kupangesa cinangulo cili ku mukanda wa Visimo 24:6 kutukwasa bati mu cipangi ca kwambulula?

¹⁸ Kabangeyeni binangulo bya mu munga. Mbimbiliya yatunangula ngwayo: “Nga bakutwamenena mwamubwa wasa kulwa nzita, nga banu babangi bakunangula wasa kuhyana nzita.” (Visi 24:6) Eci cisoneka cikatukwasa bati tubwezelele ku butongwe bwetu bwa kwambulula na kulongesa? Tukakabangeya bingila bya kwambulwilamo bibakatwana kutubakana kulilingila byuma mu ngila yetu babenya. Tukalilongesa byabingi ku biwano bya baka-Kristu omwo baka-kunangula ba bitongwe bakatumwesa bingila bya kwambulwilamo bije bikatukwasa. Kutundaho, munga ikatubwahesela mabulu na mavidio bije bikakwasa banu bazibisise mwamubwa Mbimbiliya. Lilongeseni kupangesa mwamubwa ebi byuma.

19. Bika twendekela ngwetu mana a kutunda kuli Njambi apwa a seho? (Visimo 3:13-18)

¹⁹ Tandeni Visimo 3:13-18. Twakandelela kuli Njambi ha kutwana binangulo byabibwa mu Lijwi lyendi. Ngwe ebi binangulo kwahi, ngwe twatsa laja nambe ngwe keti tubakubwahelela. Muno mu cilongesa tunasimutwiya ha byuma bimwesa mana a busunga bituwana ku mukanda wa Visimo. Mu Mbimbiliya mwakala binangulo byabingi byabibwa bya kutunda kuli Yehova. Tutwaleleleniho kulinga mwoshe mutwasela kupangesa binangulo bya Njambi mu kuyoya kwetu kwa ha litangwa na litangwa. Banu babangi kubesi kumona mana a kutunda kuli Njambi kupwa a seho, oloni twakulahela ngwetu “baje bawakwatelela [mana] babatumbula ngwabo bapwa ba kubwahelela.”