Muzibuka Ndi?
Bukaleho muka buje kubwesi mu Mbimbiliya buje bumwesa ngwabwo Baisalele bapwile bindungo mu Ingito?
Mbimbiliya inendeka ngwayo Bamindyani batwalele Yosefa ku Ingito. Mukwita kwa simbu, Yakomba na naanga yendi bajalukile mu Kanana na kuya ku Ingito. Bakatungile mu Ngoshene kuje kuyaliwanena ndonga ya Nailo na kalunga ndonga ya Menditelenyani. (Kusha 47:1, 6) Baisalele “bakitile na kutuma manene.” Ngeci, Baka-ingito bazibilile Baisalele lyoba, co bapwisa Baisalele bindungo.—Kutu 1:7-14.
Oloni baka-kulwisa Mbimbiliya bamo ngwabo Baisalele kubapwile bindungo mu Ingito. Nameme ngoco, kuli bukaleho bumwesa ngwabo batekulwila ba Shemi * bapwile bindungo mu Ingito.
Cakumwenako, baka-kushitozola byuma bya kulaja, banawana byuma ku kunto ya Ingito bije bimwesa ngwabyo kwayoyele banu. Dr. John Bimson, wendekele ngwendi bukaleho bumwesa ngwabo batekulwila ba Shemi batungile ku kunto ya Ingito ha mitambela 20 nambe kutubakana. Co lalo Muka-kulilongesa bya ku Ingito James K. Hoffmeier wendekele ngwendi: “Kutunda mu 1800 B.C., kuya mu 1540 B.C., batekulwila ba Shemi babangi ba ku western Asia [kuje kwatundile Yakomba na naanga yendi] bazemene ku Ingito ngeci bakele na kujalukilako. Eyi simbu ikeyo yayoyele Abilahama, Isake na Yakomba, co ikeyo lalo simbu ibyalingiwile byuma bili ku mukanda wa Kushangumuka.”
Kuli bukaleho bukwabo bubanawana ku Mbwela ya Ingito. Lipapelo lya kupanga ha matebe libasonekele mu 2000 B.C.E., kutwala mu 1600 B.C.E., lyakele na mazina a bindungo baje bapangele mu senge ya munu umo wa ku Mbwela ya Ingito. Mazina a kutubakana 40 apwile a batekulwila ba Shemi. Baje bindungo nambe bangamba bakele na kwika, kutonga na kupanga bipangi byeka bya maboko. Hoffmeier wendekele ngwendi: “Mazina a kutubakana 40 a batekulwila ba Shemi baje bakele na kupanga mu senge imo ku mbwela ya Ingito, amwesa ngwawo batumine mu Ingito. Babangi bakele kuje kuyaliwanena ndonga ya Nailo na kalunga ndonga ya Menditelenyani.
Muka-kushitozola byuma bya kulaja David Rohl, wasonekele ngwendi mazina amo a baje bindungo “alifwile na mazina a mu Mbimbiliya.” Cakumwenako, haje ha lipapelo lya kupanga ha matebe hakele mazina ashaka kulifwa na mazina a kufwa ngwe Isakale, Ashele na Shifela. (Kutu 1:3, 4, 15) Rohl wendekele lalo ngwendi: “Obu bunapu bukaleho bwa kushula buje bumwesa ngwabo Baisalele bapwile bindungo mu Ingito.”
Dr. Bimson wendekele ngwendi: “Byuma bibanashitozola bimwesa busunga bwa byuma biinendeka Mbimbiliya hali Baisalele ngwayo bapwile bindungo mu Ingito, co lalo bapatukilemo.”
^ par. 4 Shemi wapwile umo wa bana batatu ba Nowa. Casholoka ngwe batekulwila ba Shemi bapwile Baelame, Baasilya, Baisalele, Basilya, Bambambilone na bamo bamiyati imo ya Baalabya.
