1-2. Kwesekesa na 1 Petulu 4:7, 8, bika bitukwasa tukolese mu bukalu?

OMWO tuli na kushwenya ku mamaneselelo a “matangwa a kukotoka,” tuliwana na bukalu bwakama. (2 Tima 3:1) Cakumwenako, mu lifuti limo lya muno mu Africa kwakele kulilwisa kwakama hanima ya kubwota. Ha bingonde bya kutubakana 6, bandolome na bandokazi betu kwabakaluwilile kwenda, mwafwa bakele mu bukalu bwakama manene. Bika byabakwasele bakolese? Bamo batewelele ku binjubo bya bandolome babo baje bakele kuje kukwakele nzita. Ndolome umo wendekele ngwendi: “Njabwahelelele mwafwa njakele na babusamba. Twakele na kulitakamesa umo na mukwabo.”

² “Ñababa yakama” muikashangumuka, tukabwahelela manene nga tukakala na babusamba baje batuzema. (Kujo 7:14) Ngeci, kunapu kwa seho kukanyamesa busamba bwetu hano bene. (Tandeni 1 Petulu 4:7, 8.) Twasa kulilongesako bimo kuli Njelemiya. Babusamba bendi bamukwasele atunde mu bukalu buje bwezile simbu kanda banyongese Yelusalema. * Twasa kutembwinina bati Njelemiya?

3. (a) Bika byesi kulingisile Njelemiya ayoye likalyendi? (b) Njelemiya walekele bika Mbaluke, co bika byatundilemo?

³ Ha myaka 40 Njelemiya wayoyele na banu ba bilinga byabibi, kwambateselela na babushoko bwendi baje batundile  ku nganda ya Anatote. (Njele 11:21; 12:6) Oloni katondele kuyoya likalyendi. Walekele Mbaluke uje wapwile muka-kumusonekela mwalizibilililemo. Netu tunazibuka mwalizibililile, mwafwa biñanda byendi banabisoneka mu Mbimbiliya. (Njele 8:21; 9:1; 20:14-18; 45:1) Ha simbu yakele na kusoneka Mbaluke byuma byalingiwile kuli Njelemiya, busamba bwabo bwakanyamene, co balizemene na kulisingimika.​—Njele 20:1, 2; 26:7-11.

4. Yehova walekele Njelemiya ngwendi alinge bika, co cipangi cibamwanene cakanyamesele bati busamba bwendi na Mbaluke?

⁴ Ha myaka yaingi, Njelemiya wanangwile Baisalele bukalu buje bwakele na kwizila Yelusalema. (Njele 25:3) Yehova mwashongangeyeye lalo banu ngwendi becele kulinga bubi, walekele Njelemiya ngwendi asoneke binangulo byendi mu libulu lya kuzenga. (Njele 36:1-4) Njelemiya na Mbaluke bapangelele hamo cipangi cabanene Njambi. Cije cipangi hamo cambatele bingonde byabingi. Co bakele na kusimutwiya biñanda bije byakanyamesele likulahelo lyabo.

5. Mbaluke wamwesele bati ngwendi wapwile kabusamba wamubwa kuli Njelemiya?

⁵ Mubamanesele kusoneka libulu lya kuzenga, Njelemiya wakulahelele kabusamba kendi Mbaluke ngwendi asa kuleka banu muzimbu uje wakele mu libulu lya kuzenga. (Njele 36:5, 6) Mbaluke walekele banu, nameme kulinga ngoco kwakele buyoye bwendi mu bushonde. Njelemiya wabwahelelele manene omwo Mbaluke waile ku Tembele na kutandela banu lije libulu lya kuzenga. (Njele 36:8-10) Bamyata ba mu Yunda bazibile byalingile Mbaluke, ngeci bamulekele ngwabo abatandelelyo. (Njele 36:14, 15) Baje bamyata bayongwele kuleka Mwene Yehoyakime  byuma byendekele Njelemiya. Bamyata bazibilile Mbaluke ngozi, co bamulekele ngwabo: “Yobe na Njelemiya munapande kuya mukabande. Keti mutabe munu kuzibuka kuje ku muli embwe.” (Njele 36:16-19) Kuje kwapwile kunangula kwakubwa.

6. Njelemiya na Mbaluke balingile bika mubabalwisile?

⁶ Mwene Yehoyakime walubalele manene mwazibile majwi asonekele Njelemiya. Co wenyekele lije libulu lyakuzenga na kushika ngwendi Njelemiya na Mbaluke babake mu kamenga. Oloni Njelemiya kazibile lyoba. Wambatele libulu lyeka lya kuzenga na kulyana Mbaluke, co wamulekele majwi atundile kuli Yehova, ngeci Mbaluke “wasonekele byuma byoshe bije byakele mu libulu” lya kuzenga lije lyenyekele Mwene Yehoyakime wa ku Yunda.​—Njele 36:26-28, 32.

7. Bubwa muka bwatundilemo Njelemiya na Mbaluke mubapangelele hamo lika?

⁷ Kakangi nga banu banakolesa mu bukalu hamo lika, busamba bwabo bukakanyama. Busamba bwa Njelemiya na Mbaluke bwakanyamene mubapangelele hamo lika mu kusoneka libulu lyeka lyakwingisa muli lije lyenyekele Mwene Yehoyakime. Bika bitulilongesa kuli aba banalume ba kulongwa?

8. Bika byasa kutwonowesa kukanyamesa busamba na bakwetu, oloni mwafwa bika kutwapandele kulikela kubukanyamesa?

⁸ Kunasa kutukaluwila kuleka bakwetu mutulizibila nga kuli umo watulingile mwamubi kunima. (Visi 18:19, 24) Indi hamo tuliziba ngwetu kutwesi na simbu ya kukala na bakwetu mangana tulizilile nabo. Oloni keti tulikele kukanyamesa busamba na bakwetu. Nga tushaka ngwetu bandolome betu batukwase omwo tuli mu bukalu, co tunapande kubakulahela manene hano bene. Tubakulahela nga tubaleka bisinganyeka byetu nomu mutuli na kulizibila.​—1 Petu 1:22.

9. (a) Yesu wamwesele bati ngwendi wakulahelele babusamba bendi? (b) Kusimutwiya bili ku mbunge yeni kumikwasa bati mukanyamese busamba na bakweni? Endekeni cakumwenako.

⁹ Yesu wamwesele ngwendi wakulahelele babusamba bendi mwafwa wazitukile kusimutwiya nabo. (Yowa 15:15) Twasa kumutembwinina nga tuzituka kuleka bakwetu byuma binatuzibisa kubwaha, bitunalishoshomwena, nebi binatulubalesa. Tolilileni mwamubwa nga mukweni endeka, mwasa kuwana ngweni bisinganyeka byeni, mu muli na kulizibila na bilengo byeni binalifu nebi byendi. Tusimutwiyeni hali ndokazi  Cindy uje ali na myaka 29. Walikutile busamba na ndokazi Marie-Louise wa myaka 67 uje wapwa painiya. Cindy na Marie-Louise bakele na kwambulula hamo lika lya mu Ciwana na lya mu Ciwana mutondo. Co bakele na kusimutwiya biñanda byabingi mu kuzituka. Cindy wendekele ngwendi: “Njikazibi kubwaha kusimutwiya na babusamba biñanda byakama, mwafwa kukanjikwasa njibazibuke mwamubwa.” Ngwe mwalingile Cindy, busamba bweni bukanyama nga muzituka kuleka babusamba beni bili ku mbunge yeni.—Visi 27:9.

10. Kwesekesa na Visimo 27:17, bubwa muka butundamo nga tupangela hamo na bakwetu baka-kukulahela?

¹⁰ Ngwe mukwafwile kuli Njelemiya na Mbaluke, nga tupangela hamo na bakwetu baka-kukulahela na kunanguka bifwa byabo byabibwa, co tulizilila manene nabo. (Tandeni Visimo 27:17.) Muliziba bati nga muli mu lihya, co muziba kabusamba keni endeka mu kusimpa bya likulahelo lyendi nambe nga endeka mu kuzituka bya Yehova nebi byanatukulahesa? Tukulahela mumuzema manene.

11-12. Endekeni cakumwenako cije cimwesa omwo kwambulula na bakwetu kukanyameselamo busamba bwetu nabo.

¹¹ Tusimutwiyeni ha banu babali tumone omwo kupangela hamo mu lihya kwasa kulingisa banu balizeme manene. Adeline uje ali na myaka 23, walekele Candice umo wa babusamba bendi ngwendi bakambulwile kuje kubesi kwambulwila manene. Adeline ngwendi: “Twatondele kwambulula na nzili na kulikuwa cipangi cetu, twatondele lalo kututakamesa ku sipilitu.” Bukwasi muka bwatundile mukupangela hamo? Adeline ngwendi: “Mutwakele na kulembuka, twakele na kusimutwiya byuma byatutakamesele, nomu mwatukwaselele Yehova mu cipangi cetu. Twakele na kulikuwa kusimutwiya, co kwatukwasele tulizibuke mwamubwa.”

¹² Ndokazi Laïla na Marianne ba ku lifuti  lya France baje bapwa bazike, bakambulwilile ha byalumingo bitanu ku nganda ya Bangui ije yakala mu Central Africa. Eyi nganda yakala na banu babangi. Laïla ngwendi: “Yange na Marianne twaliwanene na bukalu, oloni kusimutwiya mwamubwa na kulimwesa cizemo ca busunga kwakolesele busamba bwetu. Njazemene manene Marianne munjamwene cashu cendi ca kwizilila buyoye bweka, cizemo cendi ku banu na ntwima yendi ya kwambulula.” Nameme kumwajalukilile ku lifuti lyeka hanga mwasa kumona obu bubwa. Nga mwambulula na ndolome nambe ndokazi, ikeyo simbu yakumuzibuka mwamubwa na kukanyamesa busamba bweni.

13. Bika bitunasa kuzibuka omwo tupangela hamo na babusamba betu?

¹³ Omwo tupangela hamo na babusamba betu, tunasa kuzibuka bubwa bwabo na buzeye bwabo. Bika byasa kutukwasa tubazeme? Tusimutwiyeni lalo hali Njelemiya. Bika byamukwasele ake mbunge ku bifwa byabibwa bya bakwabo na kubakonekela?

14. Bika byalilongesele Njelemiya kuli Yehova, co oku kwamukwasele bati?

¹⁴ Casholoka ngwe Njelemiya ikeye wasonekele mukanda wa 1 Vimyene na 2 Vimyene, nou wa Njelemiya. Cipangi capangele camukwasele amone ngozi ya Yehova ku banu ba kujeneka kulumbunuka. Cakumwenako, Njelemiya wazibukile ngwendi Mwene Ahabe watengulukile, ngeci Yehova kanyongesele naanga yendi ha simbu yayoyele. (1 Vimye 21:27-29) Co lalo Njelemiya wazibukile bubi bwakama bwalingile Manase kutubakana buje bwalingile Ahave. Oloni Yehova wakonekelele Manase, mwafwa watengulukile. (2 Vimye 21:16, 17; 2 Mizi 33:10-13) Ebi biñanda byakwasele Njelemiya atembwinine ngozi ya Yehova na kusimpa kwendi. Ngeci nendi wasele kulinga ngoco kuli babusamba bendi.​—Myaso 103:8, 9.

15. Njelemiya watembwininine bati kusimpa kwa Yehova, omwo Mbaluke washakele kwecela cipangi cendi?

¹⁵ Tusimutwiyeni lalo omwo Njelemiya wakwaselelemo Mbaluke uje washakele kwecela cipangi ca Njambi. Njelemiya kasinganyekele ngwendi Mbaluke katenguluka. Oloni wamukwasele amone ngozi ya Yehova, co lalo wamunangwile atengulule bisinganyeka byendi. (Njele 45:1-5) Bika bitulilongesako?

16. Kwesekesa na Visimo 17:9, bika bitunapande kulinga mangana busamba bwetu bukanyame?

¹⁶ Bandolome na bandokazi betu kubalumbunukile. Nga tunalikutu nabo busamba tunapande kubukanyamesa. Omwo basebuka, twasa kubanangula kupangesa Mbimbiliya. (Myaso 141:5) Co nga banatulubalesa, tubakonekeleni. Nga tunabakonekela, keti twendeke lalo byuma bibalingile bije byatulubalesele. (Tandeni Visimo 17:9.) Muno mu matangwa a kukaluwa, kunapu kwa seho kwaka mbunge ku bifwa byabibwa bya bandolome na bandokazi betu, kutubakana kwaka mbunge ha buzeye bwabo. Nga tulinga ngoco, co busamba bwetu bukanyama. Co tunapande kulinga ngoco hano bene, mwafwa tukatonda bukwasi bwabo ha ñababa yakama.

17. Njelemiya wamwesele bati ngwendi wapwile kabusamba wa busunga ha simbu ya bukalu?

¹⁷ Kapolofweto Njelemiya wamwesele ngwendi wapwile kabusamba wa busunga ha simbu ya bukalu. Cakumwenako,  Ebendemeleke uje wapangelele mu nkuta wobwele Njelemiya mu lisima lya mandoba. Co wazibile lyoba ngwendi bamyata bamubulumuna. Njelemiya mwazibile ngwabo Ebendemeleke nalishoshomwena, kolokele lika kulu na kusinganyeka ngwendi kabusamba kendi akolesa endi lika. Njelemiya wakele mu kamenga, oloni walingile mwoshe mwaselele, kutakemesa kabusamba kendi Ebendemeleke na majwi a kutunda kuli Yehova.​—Njele 38:7-13; 39:15-18.

18. Kwesekesa na Visimo 17:17, bika bitunapande kulinga nga kabusamba ketu ali mu bukalu?

¹⁸ Ano matangwa, bandolome na bandokazi betu bali na kuliwana na bukalu bwa kulisezaseza. Cakumwenako, bamo bali na kuyanda mwafwa ya mandunduma na binzita. Mu simbu ya cifwa eci, bandolome bamo bali na kukala nabo ku binjubo byabo. Bakwabo bali na kubana bimbongo. Oloni bwingi bwetu twasa kulomba Yehova mangana abakwase. Nga tuziba ngwabo ndolome nambe ndokazi nazeye, hamo kutwasa kuzibuka byakwendeka nambe byakulinga. Oloni tubaboshe twasa kukwasa. Cakumwenako, twasa kusikama nowo kabusamba ketu, nambe kumutolilila mwamubwa nga ali na kwendeka. Co lalo twasa kumuleka Cisoneka citwashaka manene cije cimuzembeleka. (Isaya 50:4) Cuma cakama cinapu kukwasa babusamba betu nga batonda bukwasi.​—Tandeni Visimo 17:17.

19. Kukanyamesa busamba bwetu hano, kukatukwasa bati kulutwe?

¹⁹ Tulingeni mwoshe mutwasela kukanyamesa busamba bwetu na bandolome na bandokazi. Mwafwa bika? Mwafwa bitozi betu bashaka kupangesa makuli mangana batwangunune. Bashaka ngwabo keti tukulahele bandolome betu. Oloni matumbe abo kuwapanga. Kubasa kutwonowesa kuzema bandolome betu. Byoshe byoshe bibalinga kubyasa kutsiya busamba bwetu. Busamba bwetu keti bwa simbu ino lika, oloni bwa myaka yoshe.