1. Bika byasa kutuzembeleka nga tuliziba ngwetu tuli likalyetu nambe kutwasa kukolesa mu bukalu butunaliwana nabwo? (Myaso 118:5-7)

MWALIZIBAHO laja ngweni muli likalyeni, co wahi amikwasa mu bukalu bweni ndi? Banu babangi bakalizibi ngoco, kwambatesela na bangamba ba Yehova ba kulongwa. (1 Vimye 19:14) Nga muliziba ngoco lalo, co anukeni majwi a Yehova. Wakulahesele ngwendi: “Kunjikamiseze na lumo lwahi nambe kumibyana.” Ngeci twasa kwendeka na mbunge imo ngwetu: “Shukulu Kalunga ikeye mukwasi wange, co kunjizibi lyoba.” (Heve 13:5, 6) Kapositolo Paulu wasonekelele bakwabo baka-kukulahela ba ku Yundeya awa majwi mu 61 C.E. Majwi endi atwanukisa majwi ali ku mukanda wa Myaso 118:5-7.—Tandeni.

2. Bika bitusimutwiya muno mu cilongesa, co mwafwa bika?

² Ngwe mwalingile muka-kwimba, Paulu walimwenenene ngwendi Yehova wakele na kumukwasa. Cakumwenako, myaka ya kutubakana ibali simbu kanda asonekele Bahebelu ou mukanda, Paulu wendele bungenzi bwa mu kalunga-ndonga, co waliwanene na lihunzi lije lyakele mwonyo wendi mu bushonde. (Vili 27:4, 15, 20) Yehova wakwasele Paulu mu bingila byabingi mu bungenzi bwendi nambe simbu kanda akatuke buje bungenzi. Tusimutwiyako ha bingila bitatu. Yehova wapangesele Yesu na tungelo, banu baje bakele na moko na bakwabo baka-kukulahela mu kukwasa Paulu. Kusimutwiya ha byuma byalingiwile mu buyoye bwa Paulu kutulingisa tukulahele ngwetu Yehova atukumbulula nga tumulomba ngwetu atukwase.

3. Hamo Paulu walizibile bati, co mwafwa bika?

³ Paulu watondele bukwasi. Mu 56 C.E., banu babangi bapulunyile Paulu na kumutundisa hanja ya tembele mu Yelusalema, co batondele kumutsiya. Lya mukwabo, bitozi ba Paulu bamutwalele mu nkuta ya Sunandeline oku nazeye manene. (Vili 21:30-32; 22:30; 23:6-10) Ha simbu eyi, hamo Paulu walizibile ngwendi kasa kutwalelelaho kukolesa.

4. Yehova wapangesele bati Yesu akwase Paulu?

⁴ Yesu na tungelo bakwasele bati Paulu? Butsiki bwa litangwa libakutile Paulu, “Mwene” Yesu wemanene kuyehi nendi na kwendeka ngwendi: “Kesi uzibe lyoba! Unaana bukaleho bwobe hali yange muno mu Yelusalema, co unapande kulinga cifwa cimo lalo na mu Loma.” (Vili 23:11) Eci cikulaheso cakanyamesele manene Paulu. Yesu washangalele Paulu mwafwa ya bukaleho bwanene mu Yelusalema. Co wamukulahesele ngwendi aketa mwamubwa ku Loma mangana akane lalo bukaleho. Paulu mwazibile awa majwi, hamo walizibile ngwe mwakalizibila mwana uje najendamena ha nulo ya baishe.

5. Yehova wapangesele bati kangelo mu kukwasa Paulu? (Taleni cikupulo cili ha liputa lya kulibanga)

⁵ Bukalu muka bukwabo bwaliwanene nabwo Paulu? Munima ya myaka ibali kutunda haliwanene na buje bukalu mu Yelusalema, Paulu walondele mu bwato kuya ku Italy. Co mubakele mu bwato na bakwabo, baliwanene na lihunzi lyakama mu kalunga-ndonga. Baka-kujabula bwato na boshe balondelemo basinganyekele ngwabo batsa. Oloni Paulu kazibile lyoba. Mwafwa bika? Walekele boshe baje bakele mu bwato ngwendi: “Ku butsiki bunahu, kangelo ka Njambi uje kunjakundama uje lalo njikalemesa wezile kuli yange na kwendeka ngwendi: ‘Kesi uzibe lyoba Paulu. Unapande kwimana ku mesho a Ngubulu. Co Njambi nakunyungila boshe aba uli nabo mu bwato.’” Yehova wapangesele kangelo endeke lalo majwi aje endekele Yesu mu kutakamesa Paulu. Uje kangelo wendekele busunga mwafwa Paulu waketele ku Loma.—Vili 27:20-25; 28:16.

6. Majwi muka a Yesu aje atakamesa, co mwafwa bika?

⁶ Yesu na tungelo bali na kutukwasa bati? Yesu atukwasa ngwe mwakwaselele Paulu. Cakumwenako Yesu nakulahesa boshe baje bali na kumukabangeya ngwendi: ‘Njikala neni matangwa oshe noho kukotoka kwa kaye.’ (Mateo 28:20) Majwi a Yesu atakamesa. Mwafwa bika? Mwafwa simbu imo tukaliwana na bukalu bwakama manene. Cakumwenako, nga twatsisa kabushoko nambe kabusamba ketu, tunasa kuziba busiwa ha myaka yaingi. Bamoco bali na kulifwita na bukalu buje bukaija mwafwa ya bukulukazi. Bakwabo bakwombwa  mwafwa ya bishoti. Nameme ngoco, tuli na kutwalelelaho kukolesa mwafwa tuzibuka ngwetu Yesu ali netu “matangwa oshe,” kwambatesela na matangwa atukaliwana na bukalu.—Mateo 11:28-30.

7. Kwesekesa na mukanda wa Kujombolola 14:6, Yehova ali na kutukwasa bati ano matangwa?

⁷ Lijwi lya Njambi lyakulahesa ngwalyo Yehova apangesa tungelo mu kutukwasa. (Heve 1:7, 14) Cakumwenako, tungelo bakatukwasa na kututwamenena omwo twambulula “biñanda byabibwa bya Bumwene” ku banu ba ku “mafuti oshe, miyati yoshe na ku bindaka byoshe.”—Mateo 24:13, 14; tandeni Kujombolola 14:6.

8. Yehova wapangesele bati muka-kushika maswalale akwase Paulu?

⁸ Banu baje bakele na moko bakwasele bati Paulu? Mu mwaka wa 56 C.E., Yesu wakulahesele Paulu ngwendi enda mwamubwa na kuketa ku Loma. Oloni Bayunda bamo mu Yelusalema bayongwele kulwisa Paulu na kumutsiya. Omwo muka-kushika maswalale, Kalaundyase Lisiyase wazibukile biyongola byabo, wakwasele Paulu. Bwasi-bwasi, Kalaundyase washikile cibunga ca maswalale mangana bakanyungilile Paulu na kumutwala ku Sesaliya. Co mubaketele ku Sesaliya, Ngubulu Felikisi washikile ngwendi Paulu “banapande kumunyungila mu lipela” lya Helonde. Baje batondele kutsiya Paulu kubasele kumuwana lalo. Kutunda mu Yelusalema kuya ku Sesaliya hapwile makilomita a kweta ku 105.—Vilinga 23:12-35.

9. Ngubulu Fesitase wakwasele bati Paulu?

⁹ Myaka ibali kutundoho, Paulu te acili mu kamenga ku Sesaliya. Co Fesitase wengile Felikisi ha bungubulu. Bayunda balombele Fesitase ngwabo Paulu aye ku Yelusalema mangana bakamusompese, oloni Fesitase wabyanene. Hamo ngubulu Fesitase wanangukile ngwendi Bayunda “batumbile butumbe bwa kumutsiila ha ngila.”—Vilinga 24:27–25:5.

10. Ngubulu Fesitase walingile bika omwo Paulu walombele ngwendi ñanda yendi aitwale kuli Sezale?

¹⁰ Mu kwita kwa simbu, ñanda ya Paulu baitalele mu Sesaliya. Fesitase ‘washakele kuzibisa Bayunda kubwaha.’ Ngeci, wehwile Paulu ngwendi: “Ushaka kuya ku Yelusalema na kukakusompeselako ha biñanda ebi ku mesho ange ndi?” Paulu wazibukile ngwendi nga aya ku Yelusalema, basele kukamutsiya. Co wazibukile lalo byapandele kulinga mangana alinyungilile na kuketa mwamubwa ku Loma na kukatwalelelaho kulinga cipangi ca kwambulula. Wendekele ngwendi: ‘Njitwala ñanda yange kuli Sezale.’ Munima ya kulizibasana na baka-kumunangula, Fesitase wakumbulwile Paulu ngwendi: ‘Unatwala ñanda yobe kuli Sezale, ngeci bene, kuli Sezale kukekwo ku uya.’ Byuma byangwile kulinga Fesitase byanyungililile Paulu ku bitozi bendi. Mu kwita kwa simbu, Paulu waile ku Loma kuje kwapwile kulako na Bayunda baje bashakele kumutsiya.—Vili 25:6-12.

11. Paulu wasinganyekesesele ha majwi muka asonekele Isaya?

¹¹ Omwo Paulu wakele na kubandamena kuya ku Italy, hamo wakele na kusinganyekesesa ha majwi a kapolofweto Isaya a kunangula baje bakele na kulwisa Yehova. Yehova wapangesele kapolofweto Isaya asoneke ngwendi: “Tumbeni matumbe eni, oloni akapwa a ngoco. Endekeni byoshe bimushaka, oloni byoshe bikapwa bya ngoco, omwo Njambi ali hamo netu.” (Isaya 8:10) Awa majwi atakamesele Paulu, co amulingisile akulahele ngwendi Njambi amukwasa mu byeseko byaliwana nabyo kulutwe.

12. Njulyasi wakwasele bati Paulu, co Paulu wanangukile bika?

 ¹² Mu 58 C.E., Paulu washangumukile bungenzi bwendi bwa kuya ku Italy. Mukulunu wa maswalale ba Baloma wa lizina lya Njulyasi ikeye wamwendesele mwafwa ha simbu eyi te cinzinda. Njulyasi wakele na nzili ya kuyandesa Paulu nambe kumukwasa. Wapangesele bati nzili yendi? Lya mukwabo, mubaketele ku Sindone, ‘Njulyasi wazibilile Paulu ngozi, co wamutabesele ngeci akamone babusamba bendi.’ Kutundoho, Njulyasi wobwele Paulu. Mu ngila muka? Maswalale bayongwele kutsiya binzinda boshe bakele mu bwato, oloni Njulyasi wababindikile kulinga ngoco. Mwafwa bika? Mwafwa “washakele kwamena Paulu.” Hamo Paulu wanangukile ngwendi Yehova wakele na kupangesa uje liswalale wa ngozi mangana amukwase na kumunyungilila.—Vili 27:1-3, 42-44.

13. Yehova asa kupangesa bati banu baje bali na moko?

¹³ Banu baje bali na moko basa kutukwasa bati? Yehova asa kupangesa sipilitu yendi ya kujela mangana alingise banu baje bali na moko bashulisilile biyongola byendi. Mwene Solomoni wasonekele ngwendi: “Mbunge ya mwene yakala mu liboko lya Shukulu Kalunga, akayendesa ngwe muje mwakendesa mema a mu muta.” (Visi 21:1) Eci cisimo cilumbununa bika? Banu banasa kwinda kapila mangana batundise mema mu muta na kuwatwala kwoshe kubashaka. Mu ngila imolika, Yehova asa kupangesa sipilitu yendi mangana alingise baka-kuyula kulinga byuma bije byanayongola. Co aba baka-kuyula bangula kulinga byuma bije bikwasa banu ba Njambi.—Esekeseni Ezela 7:21, 25, 26.

14. Kwesekesa na Vilinga 12:5, beya batunapande kulombelela?

¹⁴ Bika bitunapande kulinga? Tunapande kulombelela ‘bimyene na boshe baje bali na moko’ nga banabana cipangi ca kwakula biñanda bya kukundama ku cipangi cetu ca kwambulula na kukunguluka. (1 Tima 2:1, 2; Nehe 1:11) Ngwe mubalingile baka-Kilistu ba kulibanga, netu tukalombela kuli Njambi ngwetu akwase bandolome na bandokazi betu baje bali mu tumenga. (Tandeni Vilinga 12:5; Heve 13:3) Co lalo, tunapande kulombelela baka-kunyunga tumenga muje mubanakutila bandolome na bandokazi betu. Twasa kulomba Yehova ngwetu atengulule bisinganyeka byabo mangana batembwinine Njulyasi, co bazibile “ngozi” bandolome na bandokazi betu.—Vili 27:3.

15-16. Yehova wapangesele bati Alisitakase na Luka mangana bakwase Paulu?

¹⁵ Paulu bamukwasele bati bakwabo Baka-kukulahela? Yehova wapangesele bandolome na bandokazi mangana bakwase Paulu mu bungenzi bwendi bwa kuya ku Loma. Tusimutwiyeniko bingila bimo mubamukwaselelemo.

¹⁶ Babusamba ba Paulu babali ba Alisitakase na Luka balyanene kuya na Paulu ku Loma. * Mbimbiliya kuimwesa ngwayo Yesu wakulahesele Alisitakase na Luka ngwendi baketa mwamubwa ku Loma. Oloni balyanene kuya na Paulu nameme bazibukile ngwabo kulinga ngoco kwapwile kwaka buyoye bwabo mu bushonde. Kubanga mubaliwanene na bukalu mu bungenzi bwabo asina bazibuke ngwabo baketa mwamubwa. Ngeci, Alisitakase na Luka mubalondele mu bwato ku Sesaliya, hamo Paulu wakandelelele kuli Yehova mu lilombelo ha kumwana baje bandolome ba kusimpa babali mangana bende nendi.—Vili 27:1, 2, 20-25.

17. Yehova wapangesele bati bandolome mu cikungulukilo mangana bakwase Paulu?

¹⁷ Bandolome na bandokazi bakwasele manene Paulu mu bungenzi bwendi. Cakumwenako, mu nganda ya Sindone, Njulyasi watabesele Paulu ‘akamone babusamba bendi, ngeci bakamukwase.’ Co mubaketele mu nganda ya Puteoli, Paulu na babusamba bendi ‘bawanene baka-kukulahela bamo baje babalombele kukala nabo calumingo cimo.’ Ha matangwa abakele naba bandolome na bandokazi, hamo Paulu wakele na kubaleka byuma byanaliwana nabyo bije byabatakamesele. (Esekeseni Vilinga 15:2, 3.) Munima ya kulitakamesa na bandolome babo, Paulu na babusamba bendi batwaleleleho na bungenzi bwabo.—Vili 27:3; 28:13, 14.

18. Bika byalingisile Paulu asimpe mbunge na kukandelela kuli Njambi?

¹⁸ Omwo Paulu wakele muyehi na Loma, hamo wanukile majwi asonekelele cikungulukilo ca muje mu nganda myaka itatu kunima. Wasonekele ngwendi: “Njashakele ha  myaka yaingi ngeci njije na kumimona.” (Loma 15:23) Oloni kasinganyekele ngwendi akaya ku Loma oku napu cinzinda. Wabwahelelele manene mwakamwene bandolome na bandokazi banamubandamena ku ngila mangana bamutambule. ‘Paulu mwabamwene, wakandelele kuli Njambi, co wasimpile.’ (Vili 28:15) Mwafwa bika Paulu wakandelelele kuli Njambi mwamwene bandolome bendi? Mwafwa wanangukile ngwendi Yehova wabapangesele mangana bamukwase.

19. Mukanda wa 1 Petulu 4:10 umwesa ngwawo Yehova asa kutupangesa bati mangana tukwase bakwetu bali mu bukalu?

¹⁹ Bika bitunapande kulinga? Mu cikungulukilo ceni muli bandolome nambe bandokazi bamo baje bali na kubinja nambe kulifwita na bukalu bweka ndi? Indi hamo kuli bamo banatsisa kabushoko name kabusamba kabo? Nga tuzibuka ngwetu ndolome nambe ndokazi yetu ali mu bukalu, tulombeni Yehova mangana atukwase twendeke nambe kulinga byuma bije bimwesa ngwabyo twazema bakwetu, co lalo tuli na kubazibila ngozi. Byuma bitwendeka nambe kulinga byasa kutakamesa ndolome nambe ndokazi yetu. (Tandeni 1 Petulu 4:10) * Nga tukwasa bakwetu, tubalingisa bakulahele majwi a Yehova. Wakulahesele ngwendi: “Kunjikamiseze na lumo lwahi nambe kumibyana.” Kukwasa bakweni kumilingisa mupwe ba kubwahelela.

20. Bika bitulingisa twendeke ngwetu “Shukulu Kalunga ikeye mukwasi wange”?

²⁰ Ngwe mukwafwile kuli Paulu na babusamba bendi, netu tuli na kuliwana na bukalu bwabwingi. Oloni kutuzibi lyoba mwafwa tuzibuka ngwetu Yehova ali hamo netu. Akatukwasa kupangesa Yesu na tungelo. Co lalo, simbu imo Yehova akapangesa baje bali na moko mangana ashulisilile biyongola byendi na kutukwasa. Ngwe mutuzibukila, Yehova akapangesa lalo sipilitu yendi ya kujela mangana ashongangeye bangamba bendi bakwase bandolome na bandokazi babo. Ngeci, netu twasa kwendeka ngwe mwendekelele Paulu ngwendi: “Shukulu Kalunga ikeye mukwasi wange, co kunjizibi lyoba. Munu asa kunjilinga bikajo?”—Heve 13:6.