1. Yehova ali na kutushongangeya tulinge bika?

CIZEMO cije kucesi kutenguluka capwa ca seho manene kuli Yehova. (Hozi 6:6) Co washaka ngwendi bangamba bendi nabo bacimone kupwa ca seho manene. Yehova wapangesele kapolofweto Mika atushongangeye “kumwesa cizemo cije kucesi kutenguluka.” (Mika 6:8) Oloni simbu kanda tulinge ngoco, tunapande kuzibuka tahi mucafwa cizemo cije kucesi kutenguluka.

2. Cizemo cije kucesi kutenguluka cafwa bati?

² Cizemo cije kucesi kutenguluka cafwa bati? Majwi a “cizemo cije kucesi kutenguluka” banawasoneka ha mitamba ya kutubakana 150 mu Mbimbiliya ya Libulu lya Shukulu Kalunga. Awa majwi alumbununa bika? Munu uje amwesa mukwabo cizemo cije kucesi kutenguluka, atwalelelaho kumuzema manene na kumukwasa. Kakangi awa majwi bakawapangesa kutalesa ku cizemo cakamwesa Njambi ku banu. Oloni banu nabo bakamwesa eci cizemo ku bakwabo. Yehova namwesa mwanja waubwa wa mwakumweselamo cizemo cije kucesi kutenguluka. Muno mu cilongesa, tusimutwiya omwo Yehova akamwesela cizemo cije kucesi kutenguluka ku banu. Mu cilongesa cinatako, tukasimutwiya omwo bangamba ba Njambi basa kutembwinina Yehova mu kumwesa cizemo cije kucesi kutenguluka ku bakwabo.

3. Yehova walekele bika Mosesa?

³ Mu kwetile simbu yaindondo kutunda habatundilile Baisalele mu lifuti lya Ingito, Yehova walekele Mosesa byuma bimo bya kukundama ku lizina lyendi na ku bifwa byendi. Walekele Mosesa ngwendi: “Yange Kalunga, njapwa Njambi uje washula na kutetela na mema ku mbunge, uje kesi kulubala bwasi, muka-kulongwa na muka-kumwesa cizemo cije kucesi kutenguluka. Yange njimwesa  cizemo cije kucesi kutenguluka ku makulukazi a banu, na kubasambesa ku milonga yabo na ku kupenga-penga kwabo, na ku bubi bwabo.” (Kutu 34:6, 7) Awa majwi amabwa akwasele Mosesa ananguke cuma cimo ca seho ha cizemo ca Yehova cije kucesi kutenguluka. Cuma muka bene oco?

4-5. (a) Yehova nendeka ngwendi cizemo cendi cafwa bati? (b) Tusimutwiya ha bihula muka?

⁴ Yehova kendekele lika ngwendi wakala na cizemo cije kucesi kutenguluka, oloni wendekele ngwendi “washula na. . . . cizemo cije kucesi kutenguluka.” Co kuli Bisoneka byabingi bije bimwesa ngwabyo Yehova washula na cizemo cije kucesi kutenguluka. (Kula 14:18; Myaso 86:15; 103:8) Twalimwena ngwetu Yehova nalyendeka lwalwingi mu Mbimbiliya ngwendi wakala na cijemo cije kucesi kutenguluka. Cili bene, cizemo cije kucesi kutenguluka capwa ca seho kuli ikeye. Mukemwo Mwene Ndabiti wendekele ngwendi: “Shukulu Kalunga, cizemo cobe cije kucesi kutenguluka cinete na mu melu . . . Mucabwaha cizemo cobe Njambi, cizemo cije kucesi kutenguluka! Banu bali na kubanda mu munzinze wa mambaba obe.” (Myaso 36:5, 7) Kuma netu twamona cizemo ca Njambi cije kucesi kutenguluka kupwa ca seho ngwe mwacimwenenene Ndabiti ndi?

⁵ Tusimutwiyeni ha bihula bibali binatako mangana tuzibisise mwamubwa mucafwa cizemo cije kucesi kutenguluka: Yehova akamwesa beya cizemo cendi cije kucesi kutenguluka? Co cizemo ca Yehova cije kucesi kutenguluka citukwasa bati?

6. Yehova akamwesa beya cizemo cendi cije kucesi kutenguluka?

⁶ Yehova akamwesa beya cizemo cendi cije kucesi kutenguluka? Mbimbiliya yamwesa ngwayo kuli byuma byabingi bitwasa kuzema, bya kufwa ngwe “kulima,” “binyu na mazi,” “kutunangula,” na “mana.” (2 Mizi 26:10; Visi 12:1; 21:17; 29:3) Oloni cizemo cije kucesi kutenguluka twasa lika kucimwesa ku banu, keti ku byuma byeka embwe. Yehova kesi kumwesa cizemo cendi cije kucesi kutenguluka ku banu boshe. Oloni akacimwesa lika ku banu baje banakanyamesa busamba bwabo nendi. Njambi yetu wapwa wa kulongwa ku bangamba bendi. Nayongola kukabalingila byuma byabibwa kulutwe, co atwalelelaho kubazema.

7. Yehova namwesa bati cizemo ku banu boshe?

⁷ Yehova akamwesa cizemo ku banu boshe. Yesu walekele Nikondemo ngwendi: “Njambi wazemene baka-kaye [banu boshe] manene ngeci wanene Munendi umolika, ngeci woshe akulahela kuli ikeye kesi anyonge, oloni akale na mwonyo wa myaka yoshe.”—Yowa 3:1, 16; Mateo 5:44, 45.

8-9. (a) Mwafwa bika Yehova akamwesa cizemo cendi cije kucesi kutenguluka ku bangamba bendi? (b) Bika bitusimutwiya?

 ⁸ Ngwe mutunamwena, Yehova akamwesa cizemo cendi cije kucesi kutenguluka ku banu baje banakanyamwesa busamba bwabo nendi. Majwi endekele Ndabiti na kapolofweto Ndanyele amwesa busunga bwei ñanda. Cakumwenako, Ndabiti wendekele ngwendi: “Twalelelaho kumwesa cizemo cobe cije kucesi kutenguluka kuli baje bakuzibuka.” Wendekele lalo ngwendi: ‘Cizemo ca Shukulu Kalunga kucesi kutenguluka kuli baje bamuzibila lyoba.’ Co Ndanyele wendekele ngwendi: ‘Yehova akamwesa cizemo cendi cije kucesi kutenguluka kuli baje bamuzema na kunyunga mashiko endi.’ (Myaso 36:10, NWT; 103:17; Ndanye 9:4) Awa majwi a kuhwiminina amwesa ngwawo Yehova akamwesa cizemo cendi cije kucesi kutenguluka ku bangamba bendi baje bamuzibuka, bakamuzibila lyoba, bamuzema na kwononoka mashiko endi. Yehova akamwesa lika cizemo cendi cije kucesi kutenguluka ku banu baje bakamulemesa mu ngila inapande.

⁹ Simbu kanda tushangumuke kupangela Yehova, Njambi watumwesele cizemo cije cakamwesa ku banu boshe. (Myaso 104:14) Oloni mutunashangumuka kumupangela ali na kutumwesa cizemo cendi cije kucesi kutenguluka. Mukemwo Njambi nakulahesa bangamba bendi ngwendi: “Cizemo cange hali yeni kucikahu.” (Isaya 54:10) Ndabiti nendi wendekele ngwendi, “Shukulu Kalunga nalyangwila baka-busunga kupwa bendi.” (Myaso 4:3) Cizemo cije kucesi kutenguluka cali na kutumwesa Yehova citushongangeya tulinge bika? Muka-kwimba wendekele ngwendi: “Boshe baje baka-mana bayongole ha byuma ebi, bayongole cizemo ca Shukulu Kalunga cije kucesi kutenguluka.” (Myaso 107:43) Eci cinangulo cacibwa citunda kuli Yehova. Tusimutwiyeni oni bingila bitatu mwakatumwesela Yehova cizemo cendi cije kucesi kutenguluka, nomwo mucitukwaselamo.

10. Kuzibuka ngwetu cizemo ca Yehova cije kucesi kutenguluka cakala ku myaka yoshe kutukwasa bati? (Myaso 31:7)

¹⁰ Cizemo ca Njambi cije kucesi kutenguluka capwa ca myaka yoshe. Mukanda wa Myaso 136 unendeka bya cizemo ca Njambi cije kucesi kutenguluka lwa kupwa 26. Majwi ali mu vesi 1  ngwawo: “Kandeleleni kuli Shukulu Kalunga, omwo ikeye wapwa wamubwa, omwo cizemo cendi cije kucesi kutenguluka cakala ku myaka yoshe.” (Myaso 136:1) Mu vesi 2 kutwala 26 banelukila-ilukila kwendeka ngwabo “omwo cizemo cendi cije kucesi kutenguluka cakala ku myaka yoshe.” Omwo tutanda eyi capita yoshe tunanguka ngwetu Yehova akatwalelelaho kumwesa cizemo cendi cije kucesi kutenguluka mu bingila byabingi. Majwi a kwendeka ngwawo “omwo cizemo cendi cije kucesi kutenguluka cakala ku myaka yoshe,” amwesa ngwawo Yehova atwalelelaho kuzema banu bendi. Kuzibuka ngwetu Yehova atwalelelaho kutuzema, kututakamesa manene. Yehova akatwalelelaho kumwesa cizemo cendi cije kucesi kutenguluka ku banu bendi na kubakwasa, maneneni nga bali mu bukalu. Kuzibuka ngoco kutukwasa bati? Kuzibuka ngwetu Yehova atwalelelaho kukala hamo netu kutulingisa tubwahelele, co lalo kutukwasa tukolese omwo tuliwana na byeseko na kutwalelelaho kumupangela.—Tandeni Myaso 31:7.

11. Kwesekesa na mukanda wa Myaso 86:5, bika bikalingisa Yehova akonekele banu?

¹¹ Cizemo ca Njambi cije kucesi kutenguluka cikamulingisa atukonekele. Yehova mwakamono muka-bubi ecela bubi bwendi na kutenguluka, cizemo cendi cije kucesi kutenguluka cikamulingisa amukonekele. Muka-kwimba Ndabiti wendekele hali Yehova ngwendi: “Ikeye kesi kutuhisa ngwe ku bubi bwetu embwe nambe kutwilwisila bubi bwetu ngwe ku milonga yetu.” (Myaso 103:8-11) Ndabiti wazibukile ngwendi, nga munu nalingi bubi akazibi kubabala ku mbunge na busiwa. Oloni wazibukile lalo ngwendi Yehova “wapwa muka-kusambesa.” Bika bikalingisa Yehova akonekele banu? Cikumbululo tuciwana ku mukanda wa Myaso 86:5. (Tandeni.) Cili bene ngwe mwendekelele Ndabiti, Yehova akamwesa cizemo cendi cije kucesi kutenguluka ku banu baje balomba likonekelo.

12-13. Nga tukalizibi kuzeya mwafwa ya bubi butwalingile kunima, bika byasa kutukwasa?

¹² Kukwabihile kuliziba kubabala ku mbunge nga tunalingi bubi. Kuliziba ngoco kutukwasa tulombe likonekelo kuli Njambi na kutenguluka. Oloni bangamba bamo ba Njambi bakatwalelelaho kulyana mulonga mwafwa ya bubi bumo bubalingile kunima. Bakasinganyeka ngwabo Yehova kasa kubakonekela nameme banecela bubi bwabo. Nga mukemwo mumulinakulizibila, co kuzibuka ngweni Yehova asa kumimwesa cizemo cendi cije kucesi kutenguluka kumikwasa.

 ¹³ Kuzibuka ngoco kutukwasa bati? Kutukwasa tupangele Yehova na citakutaku ca kujela nameme kutwalumbunukile, mwafwa ‘maninga a Munendi Yesu atujelesa ku bubi bwoshe.’ (1 Yowa 1:7) Nga mukalizibi kuzeya mwafwa ya bubi bumwalingile kunima, co anukeni ngweni Yehova asa kumikonekela nga munatenguluka mu busunga. Tuzibeni majwi a Ndabiti aje amwesa kulitombola kuli mukati ka cizemo cije kucesi kutenguluka na likonekelo. Wasonekele ngwendi: “Ngwe omwo muwapwa melu aje akala kulyala na hasi, mukemwo mucafwa cizemo cendi cije kucesi kutenguluka kuli baje [bamuzibila lyoba.] Ngwe mubyalyangunuka ngangela na kangombe ka yambi, mukemwo lalo mwakatundisa bubi bwetu.” (Myaso 103:11, 12) Cili bene Yehova wapwa “muka-kusambesa” na mbunge yendi yoshe.—Isaya 55:7.

14. Ndabiti wamwesele bati mucikatunyungililamo cizemo ca Njambi cije kucesi kutenguluka?

¹⁴ Cizemo ca Njambi cije kucesi kutenguluka cikatunyungilila ku sipilitu. Ndabiti walombelele kuli Yehova ngwendi: “Yobe unapu cishwamo cange, ukanjamena ku tuyando, njikaimba na kutambeka ha kwamena kwobe, omwo yobe ukanjinyungu. . . . baje bakulahela kuli Shukulu Kalunga bakabanyunga na cizemo cendi cije kucesi kutenguluka.” (Myaso 32:7, 10) Kusañulu, bibumbe bya nganda byanyungililile banu ku bitozi babo. Mu ngila imolika, cizemo ca Njambi cije kucesi kutenguluka casa kutunyungilila ku byuma byoshe-byoshe bije byasa kutsiya busamba bwetu nendi. Kutundaho, cizemo cendi cije kucesi kutenguluka cikamulingisa atutabese kulikuta nendi busamba.—Njele 31:3.

15. Cizemo ca Yehova cije kucesi kutenguluka cilifwa bati na cimpaka?

¹⁵ Ndabiti wapangesele cakumwenako cikwabo cije cimwesa Njambi mwakanyungilila banu bendi. Wasonekele ngwendi: “Njambi wapwa cimpaka cange, Njambi uje anjimwesa cizemo cije kucesi kutenguluka.” Ndabiti wendekele lalo hali Yehova ngwendi: ‘Ikeye muka-kunjinyunga na muka-kunjamena, cimpaka cange na muyoyesi wange, njitewela muli ikeye.’ (Myaso 59:17; 144:2) Mwafwa bika Ndabiti wesekesele cizemo ca Yehova cije kucesi kutenguluka ku cimpaka? Yehova atwalelelaho kukwasa bangamba bendi boshe mangana batwaleleleho kukanyamesa busamba bwabo nendi. Tuwana lalo owo majwi ku mukanda wa Myaso 91. Ou muka-kwimba walekele Yehova ngwendi: “Yobe wapwa butewelo bwange na cimpaka cange.” (Myaso 91:1-3, 9, 14) Mosesa nendi wesekesele Yehova ku cimpaka. (Myaso 90:1) Simbu kanda atse, Mosesa wendekele cakumwenako cije cimwesa mwakatunyungilila Yehova. Wendekele ngwendi: “Njambi simbu yoshe wapwa cimpaka ceni, simbu yoshe maboko endi kuwesi kujuka kumibungutiya.” (Kwitu 33:27) Majwi a kwendeka ngwawo “simbu yoshe maboko endi kuwesi kujuka kumibungutiya” atulongesa bika hali Yehova?

16. Yehova akatukwasa mu bingila muka bibali? (Myaso 136:23)

¹⁶ Nga tukulahela ngwetu Yehova atunyungilila, co kutulishoshomwena. Oloni bisimbu bimo tunasa kutwalelelaho kuliziba kuzeya. Yehova atukwasa bati nga tunazeye? (Tandeni Myaso 136:23.) Yehova atubungutiya na kutujundula mangana keti tulizibe kuzeya. (Myaso 28:9; 94:18) Kuzibuka ngoco kutukwasa bati? Kuzibuka ngwetu Njambi atwalelelaho kutunyunga, kutukwasa mu bingila bibali. Ngila ya kulibanga, tuzibuka ngwetu Yehova atwalelelaho kukala netu kwoshe-kwoshe kutuli. Ya mu cibali, tuzibuka ngwetu Tate yetu wa mwilu watwaka mbunge.

17. Cizemo ca Njambi cije kucesi kutenguluka, citulingisa tukulahele bika? (Myaso 33:18-22)

¹⁷ Ngwe mutunamwena, omwo tuliwana na bukalu, twakulahela ngwetu Yehova atukwasa tutwaleleleho kumupangela mu kulongwa. (2 Koli  4:7-9) Kapolofweto Njelemiya wendekele ngwendi: “Cizemo ca Shukulu Kalunga cije kucesi kutenguluka na mema ku mbunge yendi, kubyesi kuhwa embwe.” (Mbimbi 3:22) Twakulahela ngwetu Yehova atwaleleleho kutumwesa cizemo cendi cije kucesi kutenguluka mwafwa muka-kwimba wendekele ngwendi: ‘Shukulu Kalunga akenga hali baje bamuzibila lyoba na baje bakulahela cizemo cendi cije kucesi kutenguluka.’—Tandeni Myaso 33:18-22.

18-19. (a) Bika bitunapande kwanuka? (b) Bika bitusimutwiya mu cilongesa cinatako?

¹⁸ Bika bitunapande kwanuka? Tunapande kwanuka ngwetu simbu kanda tushangumuke kupangela Yehova Njambi watumwesele cizemo cije cakamwesa ku banu boshe. Oloni mutwalikutile busamba nendi natumwesa cizemo cendi cije kucesi kutenguluka. Cizemo cendi cije kucesi kutenguluka cikamulingisa atunyungilile. Atwalelelaho kupwa kabusamba ketu, co akashulisilila byuma byoshe byanatukulahesa. Ashaka tutwaleleleho kupwa babusamba bendi. (Myaso 46:1, 2, 7) Ngeci, nameme tuliwane na bukalu bwoshe-bwoshe, Yehova atwaleleleho kutwana nzili mangana tukolese na kutwaleleleho kumupangela mu kulongwa.

¹⁹ Twalimwena Yehova mwakamwesala cizemo cendi cije kucesi kutenguluka ku bangamba bendi. Yehova ashaka ngwendi netu tumwese cizemo cije kucesi kutenguluka ku bakwetu. Twasa kulinga bati ngoco? Mu cilongesa cinatako, tusimutwiya mutwasa kumwesela cizemo cije kucesi kutenguluka ku bakwetu.