Muzibuka Ndi?
Bika byalingiwile ku nganda ya Nenevai munima ya matangwa a Yona?
MU MWAKA wa 670 B.C.E, Bumwene bwa Asilya bukebwo bwakele manene na nzili mu kaye koshe. Webusaiti ya baka-British Museum ngwayo: “Obu bumwene bwayulile mutambela wakama, kutunda ku Sepulasi ije yakela ku muyatangwa kuketa ku Iran ije yakela ku mwijatangwa, co lalo simbu imo yayulile na lifuti lya Ingito.” Nganda yobu bumwene ya Nenevai ikeyo yapwile yakama mu kaye koshe. Mwakele byuma bya kumunga bya kukomokesa, mahya amabwa, binganda bya bimyene byakama na malaibrali akama. Majwi abasonekele ha bibumbe bya Nenevai amwesa ngwawo Mwene Ashurbanipal walitumbwile ngwendi wapwile “mwene wa kaye koshe” ngwe mubakele na kulitumbwila bimyene bakwabo ba Asilya. Ha simbu yayulile, casholokele ngwe naumo wahi asa kufungulula Asilya na Nenevai.
Bumwene bwa Asilya bukebwo bwakele manene na nzili mu kaye koshe ha simbu ije
Nameme ngoco, Bumwene bwa Asilya mubwakele manene na nzili, kapolofweto ka Yehova Zefaniya wapolofwetele ngwendi: ‘Yehova akanyongesa Asilya. Co akanyongesa nganda ya Nenevai na kuipwisa ngundu, mambo ya kujeneka mema.’ Co lalo, kapolofweto ka Yehova Nahumi wapolofwetele ngwendi: “Pukuleni siliva! Pukuleni ngolinde! . . . Nenevai banainyongesa, inapu ngundu, ili mupulungwa! . . . Boshe baje bakakumona bakakutewa na bunyengwe. Bakendeka ngwabo, ‘Nganda ya Nenevai banainyongesa!” (Zefa 2:13; Nahu 2:9, 10; 3:7) Hamo banu mubazibile awa majwi bendekele ngwabo: ‘Oco kucasa kulingiwa, naumo wahi asa kufungulula Asilya.’
Nenevai yapwile ngundu
Nameme ngoco, Asilya baifungulwile. Simbu kanda mwaka wa 600 B.C.E. wete, Bambambilone na Bamende bafungulwile Asilya. Mu kwita kwa simbu, banu becelele kuyoya mu nganda ya Nenevai, co baibalele, hibya. Libulu limo libasonekele baka-Metropolitan Museum of Art in New York ngwalyo: “Nganda ya Nenevai yazilukile, co banu bakele lika na kuitanda mu Mbimbiliya.” Baka-Biblical Archaeology Society ngwabo: “Naumo wahi wazibukile ngwendi kwakele nganda ibatumbwile ngwabo Nenevai.” Oloni mu mwaka wa 1845, muka-kushitozola byuma bya kulaja wa lizina lya Austen Henry Layard washangumukile kushitozola ha mutambela hayakele nganda ya Nenevai. Byuma byawanene haje ha mutambela byamwesele ngwabyo Nenevai yapwile nganda ya kulitila.
Kulishulisilila kwobu bupolofweto kukanyamesa likulahelo lyetu. Kutulingisa tukulahele ngwetu bupolofweto bwa mu Mbimbiliya buje bwendeka ngwabwo bifulumende bya muno mu kaye bakabinyongesa, bukalishulisilila.—Ndanye 2:44; Kujo 19:15, 19-21.
