1-2. Byuma muka bitulingisa tumwese cizemo cije kucesi kutenguluka ku bakwetu?

KULI byuma byabingi bitulingisa tumwese cizemo cije kucesi kutenguluka ku bakwetu. Byuma muka bene obyo? Tumoneni omwo bisimo bya mu Mbimbiliya binatako bikumbulwila eci cihula. “Kesi wibale cizemo na kulongwa. . . . Nga ulingamo, Njambi na banu bakakusingimika, co ukakala na lizina lyalibwa.” “Muka-ngozi anyunga mwamubwa mwonyo wendi.” ‘Munu uje amwesa busunga na ngozi, akawana mwonyo.’ *—Visi 3:3, 4; 11:17; 21:21.

² Ebi bisimo bitumwesa byuma bitatu bitulingisa tumwese cizemo cije kucesi kutenguluka. Ca kulibanga, nga tumwesa cizemo cije kucesi kutenguluka, co Njambi atuzema manene. Ca mu cibali, kumwesa cizemo cije kucesi kutenguluka kutukwasa. Cakumwenako, kutulingisa tulikwatasane manene na bakwetu. Ca mu citatu, kumwesa cizemo cije kucesi kutenguluka kutulingisa tukawane bibezikiso kulutwe, kwambateselela na myonyo wa myaka yoshe. Cili bene kuli byuma byabingi bitulingisa tukabangeye majwi a Yehova a kwendeka ngwawo: ‘Mweseni cizemo cije kucesi kutenguluka na mema ku mbunge kuli umo na mukwabo.’—Zaka 7:9.

3. Bihula muka bitukumbulula muno mu cilongesa?

³ Muno mu cilongesa, tukumbulula bihula biwana. Beya batunapande kumwesa cizemo cije kucesi kutenguluka? Mukanda wa Lute utulongesa bika ha kumwesa cizemo cije kucesi kutenguluka? Twasa kumwesa bati cizemo cije kucesi kutenguluka? Kumwesa  cizemo cije kucesi kutenguluka kutukwasa bati?

4. Twasa kutembwinina bati Yehova mu kumwesa cizemo cije kucesi kutenguluka? (Mako 10:29, 30)

⁴ Ngwe mutunasimutiiye mu cilongesa cinahu, Yehova akamwesa lika cizemo cije kucesi kutenguluka ku banu baje bamuzema, co lalo bali na kumupangela. (Ndanye 9:4) Ha kupwa ‘bana ba Njambi bamuya ku mbunge, tunapande kumutembwinina.’ (Efeso 5:1) Ngeci, twashaka kumwesa bandolome na bandokazi betu cizemo cije kucesi kutenguluka.—Tandeni Mako 10:29, 30.

5-6. Endekeni cakumwenako cije citukwasa kuzibisisa bililumbununa lijwi lya kulongwa?

⁵ Kuzibisisa bicilumbununa cizemo cije kucesi kutenguluka kutukwasa tucimwese mwamubwa ku bandolome na bandokazi. Tumoneni kuliseza kuli mukati ka cizemo cije kucesi kutenguluka na kulongwa mangana tuzibisise mwamubwa bikulumbununa kumwesa cizemo cije kucesi kutenguluka. Banu bamo bakasinganyeka ngwabo nga munu wapwa wa kulongwa co ali na kumwesa cizemo cije kucesi kutenguluka. Tusimutwiyeni ha cakumwenako eci.

 ⁶ Nga munu napanga mu kampani ha myaka yaingi, tunasa kwendeka ngwetu wapwa wa kulongwa. Oloni hamo ha myaka yoshe yanapanga omu mu kampani, kanda aliwaneho laja na babenya kampani. Co hamo ha bisimbu byabingi kesi kulitombola na byuma bibakangula babenya kampani. Co lalo, hamo na kampani yaco kaishakele, oloni ali na kupanga lika mangana awaneko bimbongo bya kulikwasesa. Ngeci, asa kutwalelelaho kupanga omu mu kampani kwetela noho haikahwila myaka yendi ya kupanga, kubanga nga awanako cipangi ceka cije cimuwanesa bimbongo byabingi.

7-8. (a) Bika bikatulingisa tumwese cizemo cije kucesi kutenguluka? (b) Mwafwa bika tushaka kusimutwiyako ha mavesi amo a ku mukanda wa Lute?

⁷ Ngwe mutunamwena mu  palagilafu 6, byuma bikalingisa munu apwe wa kulongwa na byuma bikalingisa munu amwese cizemo cije kucesi kutenguluka byaliseze. Mwafwa bika bangamba ba Njambi ba kusañulu bakele na kumwesa cizemo cije kucesi kutenguluka? Baje bamwesele cizemo cije kucesi kutenguluka balingile ngoco kutundilila kwisi ya bimbunge byabo, kubalingilile lika lishiko embwe. Tusimutwiyeni hali Ndabiti. Ndabiti wamwesele kabusamba kendi Yonatana cizemo cije kucesi kutenguluka nameme ishe ya Yonatana washakele kutsiya Ndabiti. Nameme mu kwetile myaka yaingi kutunda hatsililile Yonatana, Ndabiti watwaleleleho kumwesa cizemo cije kucesi kutenguluka kuli munendi Mefimboshete.—1 Samwe 20:9, 14, 15; 2 Samwe 4:4; 8:15; 9:1, 6, 7.

⁸ Twasa kulilongesa byabingi ha cizemo cije kucesi kutenguluka ku mavesi amo a ku mukanda wa Lute. Twasa kulilongesako bimo ha cizemo cije kucesi kutenguluka ku banu babanendeka oku ku mukanda. Twasa kupangesa bati byuma bitulilongesa oku ku mukanda mu cikungulukilo? *

9. Bika byalingisile Naumi asinganyeke ngwendi Yehova namutengulukila?

⁹ Ku mukanda wa Lute banendekako bya Naumi na inamweno Lute na munalume wa lizina lya Mbowasi. Mbowasi wapwile wa kulongwa kuli Njambi, co lalo wapwile kabushoko ka munalume wa Naumi. Mu Isalele mwakele njala yakama. Ngeci, Naumi na munalume wendi na bana babo babanalume babali bajalukilile ku lifuti lya  Mowabi. Co mubakakele ku Mowabi, munalume wendi watokele. Bana bendi babali bambatele, oloni calubinda nabo batokele. (Lute 1:3-5; 2:1) Obu bukalu bwazeyesele manene Naumi. Wakele mu busiwa bwakama manene, co wasinganyekele ngwendi Yehova namutengulukila. Tuzibeni byuma byendekele Naumi hali Njambi. Wendekele ngwendi: “Shukulu Kalunga nanjikengesa nima.” ‘Njambi muka-nzili yoshe nakaluwisa buyoye bwange.’ Wendekele lalo ngwendi: “Shukulu Kalunga Muka-nzili yoshe nanjimwesa tuyando.”—Lute 1:13, 20, 21.

10. Yehova walingile bika omwo Naumi wendekele byuma byabibi hali ikeye?

¹⁰ Yehova walingile bika omwo Naumi wendekele byuma byabibi hali ikeye? Katengulukile ngamba yendi uje wazeyele, oloni wamuzibilile mema ku mbunge. Yehova azibuka ngwendi: “Kayando kanasa kuzalwisa muka-mana.” (Kwambu 7:7, NWT) Oloni kwatondekele munu umo amwese Naumi ngwendi Yehova kamumbilile kuti. Njambi wakwasele bati Naumi? (1 Samwe 2:8) Walingisile Lute amwese Naumi cizemo cije kucesi kutenguluka. Lute walyanene kukwasa Naumi, co wamumwesele cizemo na kumukwasa apwe wa kushubuluka na kuliziba ngwendi Yehova wamuzema. Mwanja wa Lute utulongesa bika?

11. Mwafwa bika bandolome na bandokazi bakakwasa baje banazeye?

¹¹ Cizemo cije kucesi kutenguluka citulingisa tukwase baje banazeye. Ngwe omwo Lute watwaleleleho kukwasa Naumi, bandolome na bandokazi babangi ano matangwa bakatwalelelaho kukwasa bakwabo baje banazeye. Bazema bandolome na bandokazi babo, co bakalingi mwoshe mubasela kubakwasa. (Visi 12:25; 24:10) Kapositolo Paulu watushongangeyeye tulinge ngoco omwo wendekele ngwendi: ‘Takameseni na kukwasa baka-kuzeya, co pweni baka-lukakateya kuli boshe.’—1 Tesa 5:14.

12. Ngila muka yaibwa itwasa kukwaselamo bandolome na bandokazi betu baje banazeye?

¹² Ngila yaibwa itwasa kukwaselamo bandolome na bandokazi betu baje banazeye inapu kubatolilila mwamubwa na kubamwesa ngwetu twabazema. Byuma byoshe bitukalingi mangana tukwase bimanga ba Yehova, bikamuzibisa kubwaha. (Myaso 41:1) Mukanda wa Visimo 19:17 ngwawo: “Uje akala na ngozi na tuhutu ali na kukumwisa Shukulu Kalunga, co Shukulu Kalunga akamwana cikandelela ha bije byanalingi.”

13. Lute na Olepa balisezele bati, co bika twendekela ngwetu Lute wamwesele cizemo cije kucesi kutenguluka? (Taleni cikupulo cili ha liputa lya kulibanga.)

¹³ Nga tusinganyekesesa ha byuma byalingiwile kuli Naumi munima ya kutsa kwa munalume wendi na bana bendi babali, co tuzibisisa bikulumbununa kumwesa cizemo cije kucesi kutenguluka. Omwo Naumi wazibile ngwabo “Shukulu Kalunga nabezikisa banu bendi na kubana bimbuto byabibwa,” wayongwele kwiluka kwimbo lyabo. (Lute 1:6) Bainamweno ya Naumi babali boshe baile hamo nendi. Oloni omwo batele hakati, Naumi walekele aba banakazi lutatu ngwendi beluke kwimbo lyabo ku Mowabi. Balingile bika? Mbimbiliya ngwayo: “Olepa watsembele bainamweno, wabasalesele, co welukile kwimbo  lyabo, oloni Lute kelukile.” (Lute 1:7-14) Olepa welukile ku lifuti lya Mowabi mwafwa washakele kukabangeya byamulekele Naumi. Oloni Lute ikeye kalingile ngoco, co walingile mwamubwa manene. Nendi ngwe welukile kwimbo, oloni walyangwilile kukala hamo na Naumi mangana amukwase mwafwa washakele kumumwesa cizemo cije kucesi kutenguluka. (Lute 1:16, 17) Naumi kasindiiye Lute aye nendi, oloni Lute ikeye walyangwilile kulinga ngoco. Ngeci, Lute wamwesele cizemo cije kucesi kutenguluka. Bika bitulilongesa ku byuma byalingile Lute?

14. (a) Bandolome na bandokazi babangi bali na kutembwinina bati Lute? (b) Kwesekesa na mukanda wa Vahevelu 13:16, tunapande kulinga bika mangana tuzibise Njambi kubwaha ku mbunge?

¹⁴ Cizemo cije kucesi kutenguluka cikatulingisa tukwase bakwetu mu bingila bya kulitila. Ngwe mubakele na kulinga bangamba ba Njambi kusañulu, bangamba ba Njambi ano matangwa banalyangwila kumwesa cizemo cije kucesi kutenguluka ku bakwabo baka-kukulahela nameme kubabazibuka. Cakumwenako, mubakazibi ngwabo bandolome na bandokazi bamo banaliwana na bukalu bwa kulizila, bwasi-bwasi bakashakezeka bingila bya kubakwaselamo. Ngwe mubalingile baka-Kilistu ba ku Masendoniya, aba bandolome na bandokazi bakakwasa bakwabo mu bingila bya kulitila. Bakapangesa simbu yabo na byuma byabo bya ku mubila mangana bakwase bandolome na bandokazi babo baje bali mu bujene. (2 Koli 8:3) Yehova akabwahelela manene mwakamono bangamba bendi oku bamwesa cizemo cije kucesi kutenguluka.—Tandeni Vahevelu 13:16.

15-16. Lute wamwesele bati ngwendi washakele kutwalelelaho kukwasa Naumi?

¹⁵ Kuli byuma byabingi bitwasa kulilongesa ku muzimbu wa mu Mbimbiliya wa Lute na Naumi. Tusimutwiyeniko bimo.

¹⁶ Keti muzeye. Omwo Lute walekele inamweno ngwendi ashaka kuya nendi ku Yunda, Naumi wamubindikile ha kulibanga. Oloni Lute kazeyele. Bika byatundilemo? Mbimbiliya ngwayo: “Omwo Naumi wamwene ngeci Lute namukakateya kuya hamo nendi, co kendekele lalo cuma cimo.”—Lute 1:15-18.

17. Bika bitukwasa tujeneke kuzeya?

¹⁷ Bika bitulilongesako? Kukwasa banu baje banazeye kutondeka kukala na mbunge ya kubandamena. Ngeci, keti muzeye. Ndokazi uje nazeye nasa kubyana kumukwasa ha kulibanga. * Oloni cizemo cije kucesi kutenguluka citushongangeya tutwaleleleho kumukwasa. (Ngala 6:2) Tunapande kukulahela ngwetu mu kwita kwa simbu ataba kumukwasa na kumuzembeleka.

18. Mwafwa bika Lute wazibile kubabala ku mbunge?

¹⁸ Keti mulubale. Omwo Naumi na Lute betele mu Mbetelehema, Naumi waliwanene na babushoko na babusamba bendi. Wabalekele ngwendi: “Omwo njatundile kuno, njakele na byabingi, oloni Shukulu Kalunga nanjilwisa maboko-boko.” (Lute 1:21) Acisinganyekeni mwalizibilile Lute mwazibile awa majwi endekele Naumi. Lute wesekele mwoshe mwaselele kukwasa Naumi. Walilile nendi, wamuzembelekele na kwenda nendi matangwa amangi. Nameme ngoco, Naumi wendekele ngwendi: “Shukulu Kalunga nanjilwisa maboko-boko.” Awa majwi endekele Naumi amwesele ngwawo kakandelelele byuma byamulingilile Lute uje wemanene kumukulo wendi ha simbu eyi. Cili bene, awa majwi azibisile Lute kubabala ku mbunge. Nameme ngoco, watwaleleleho kukala hamo na Naumi.

19. Bika byasa kutukwasa tutwaleleleho kukwasa baje bali mu bukalu?

¹⁹ Bika bitulilongesako? Ndokazi uje ali mu bukalu nasa kwendeka majwi aje atuzibisa kubabala ku mbunge nameme tunalifwiti  mangana tumukwase. Nameme ngoco, kutwapandele kulubala. Oloni tunapande kutwalelelaho kumukwasa na kulomba Yehova atukwase kuwana ngila yaibwa ya kumuzembelekelamo.—Visi 17:17.

20. Bika byatakamesele Lute na kumulingisa atwaleleho kukwasa Naumi?

²⁰ Takameseni bakweni ha simbu inapande. Lute wamwesele cizemo cije kucesi kutenguluka kuli Naumi, oloni nendi watondele kumutakamesa. Co Yehova walingisile Mbowasi amutakamese. Mbowasi walekele Lute ngwendi: “Shukulu Kalunga akwane cikandelela ha bije walingile, Shukulu Kalunga Njambi ya Isalele, kuje kuunaija mu kukunyunga, akwane cikandelela cakama ca kutunda kuli ikeye.” Awa majwi amabwa azembelekele manene Lute. Co Lute walekele Mbowasi ngwendi: “Unanjisimpisa mu mbunge ha kwendeka mwamubwa kuli yange.” (Lute 2:12, 13) Majwi amabwa endekele Mbowasi atakamesele Lute, co amulingisile atwaleleleho kukwasa Naumi.

21. Kwesekesa na mukanda wa Isaya 32:1, 2, bakulunu banapande kulinga bika?

²¹ Bika bitulilongesako? Baje bakamwesa bakwabo cizemo cije kucesi kutenguluka nabo bakatondo kubatakamesa. Mbowasi washangalele Lute omwo wanangukile ngwendi wamwesele ngozi kuli Naumi. Mu ngila imolika, bakulunu nabo banapande kushangala bandolome na bandokazi mu cikungulukilo nga bananguka ngwabo bali na kulifwita kukwasa bakwabo. Majwi abo amabwa abendeka ha simbu inapande atakamesa bandolome na bandokazi babo na kubalingisa batwaleleleho kukwasa bakwabo.—Tandeni Isaya 32:1, 2.

22-23. Naumi watengulwile bati bisinganyeka byendi, co mwafwa bika? (Myaso 136:23, 26)

²² Mu kwita kwa simbu, Mbowasi wanene Lute na Naumi byakulya. (Lute 2:14-18) Naumi walingile bati omwo Mbowasi wabanene byakulya? Wendekele ngwendi: ‘Shukulu Kalunga abezikise  Mbowasi. Bisimbu byoshe Yehova akamwesa cizemo cije kucesi kutenguluka kuli baka-kuyoya na ku batsi.’ (Lute 2:20a) Cili bene, Naumi watengulwile bisinganyeka byendi. Ha kulibanga, wendekele oku nazeye ngwendi: “Shukulu Kalunga . . . nanjimwesa tuyando.” Oloni ha simbu eyi, wendekele oku nabwahelela ngwendi Yehova akamwesa cizemo cije kucesi kutenguluka. Bika byalingisile Naumi atengulule bisinganyeka byendi?

²³ Ha simbu eyi Naumi wanangukile ngwendi Yehova kamuyengwile. Cakumwenako, Yehova wapangesele Lute mangana akwase Naumi mu bungenzi bwendi bwa kwiluka ku Yunda. (Lute 1:16) Naumi wanangukile lalo ngwendi Yehova ikeye wapangesele Mbowasi mu kubakwasa. (Lute 2:19, 20b) Ngeci, hamo Naumi wasinganyekele ngwendi: ‘Njazibisisoni, kumani Yehova te kanjumbilile kuti. Nakala nange simbu yoshe eyi.’ (Tandeni Myaso 136:23, 26.) Naumi wakandelele manene omwo Lute na Mbowasi batwaleleleho kumukwasa. Twakulahela ngwetu boshe batatu babwahelele manene omwo Naumi watwaleleleho kupangela Yehova mu kubwahelela.

24. Mwafwa bika tunapande kutwalelelaho kumwesa cizemo cije kucesi kutenguluka ku bandolome na bandokazi betu?

²⁴ Bika bitunalilongesa ku mukanda wa Lute ha cizemo cije kucesi kutenguluka? Twalilongesa ngwetu cizemo cije kucesi kutenguluka cikatulingisa tutwaleleleho kukwasa bandolome na bandokazi betu baje bali mu bukalu. Cikatulingisa lalo tubakwase mu bingila bya kulitila. Bakulunu banapande kunanguka simbu yaibwa ya kushangala baje bamwesa cizemo cije kucesi kutenguluka ku bakwabo. Nga tunanguka ngwetu bandolome na bandokazi betu baje bazeyele bali na kutwalelelaho kupangela Yehova mu kubwahelela, co netu tubwahelela. (Vili 20:35) Mwafwa bika tunapande kutwalelelaho kumwesa cizemo cije kucesi kutenguluka ku bakwetu? Mwafwa tushaka kutembwinina Yehova uje ‘washula na cizemo cije kucesi kutenguluka.’ Co lalo, tushaka kumuzibisa kubwaha.—Kutu 34:6; Myaso 33:22.