Njasemukile mu 1948 mu limbo lyalindondo lije lyakala mu mbwela ya muyatangwa ya Nigeria (nambe ku southwest). Ha simbu ije, batate ba banike ba Moustapha na bayaya ba banalume ba Wahabi babambwitikile. Munjakele na myaka 9, batate batokele. Njapokokele manene mbunge. Ba Wahabi banjilekele ngwabo twasa kukamona batate mubakasanguka. Majwi abendekele anjizembelekele, co anjilingisile njishangumuke kulilongesa Mbimbiliya. Banjimbwitikile mu 1963. Bayayange bakwabo babali na shongo yange wa munalume nabo babambwitikile.

Mu 1965, njakakele na ndolome yange Wilson mu mbongi ya Lagos, co njalikuwile kukala na bapainiya bakwabo ba mu cikungulukilo ca Igbobi. Kubwahelela kubakele naco na kupanga na nzili kwabo kwanjishongangeyeye njipwe painiya, co nange njambatele bupainiya mu January 1968.

Ndolome Albert Olugbebi uje wakele na kupangela ha Betheu wabwaheselele babaha ciwano ca kulitila. Oku ku ciwano wendekele ngwendi kwakele bujene mu kunto ya Nigeria (nambe ku northern.) Ngeci, bakele na kutonda bapainiya ba kulitila. Anga njicikanuka majwi a kutakamesa endekele ndolome Olugbebi. Wendekele ngwendi: “Mucili mu bakwenje, co mwasa kupangesa simbu na nzili yeni mu kupangela Yehova. Kuli bipangi byabingi bimwasa kulinga mu munga ya Yehova!” Njashakele kutembwinina kapolofweto Isaya na  kuya kwoshe-kwoshe kwanjituma Yehova. Ngeci, njashulisilile fomu ya kulomba bupainiya bwa kulitila.—Isaya 6:8.

Mu May 1968, banjangwile kupwa painiya wa kulitila, co banjitumine kukapangela mu mbongi ya Kano ku kunto ya Nigeria. Ha simbu ei, kwakele nzita ya Biafran (ije yashangumukile mu 1967 kweta mu 1970). Ei nzita yayandesele manene banu, co banu babangi batsile. Mu kwita kwa simbu yajalakanene na kweta mwijatangwa ya Nigeria. Ndolome umo wesekele kunjibindika ngwendi keti njiye mwafwa walishoshomwenene ngwendi hamo njikabulumuka mwafwa ya nzita. Nameme ngoco, njamulekele ngwange: “Njakandelelako manene ha kunjaka mbunge. Oloni nga Yehova atonda ngwendi njimupangele, njakulahela ngwange anjinyungilila.”

Njalizibile manene kubihya kumona mubyabihilile byuma mu Kano ha simbu ya nzita. Ei nzita yabiisile manene ei nganda. Bisimbu bimo mutwakele na kuya mu lihya, twakele na kumona bibimbi bya banu baje batsile mwafwa ya nzita. Nameme ngwabo mwakele bikungulukilo byabingi mu Kano, oloni bwingi bwa bandolome na bandokazi batewelele ku mitambela yeka mwafwa ya nzita. Mwasalele lika baka-kwambulula ba kupwa 15 oloni bakele na lyoba, co bazeyele. Yange na bakwetu bapainiya ba kulitila mutwetele mu Kano, aba bandolome na bandokazi babwahelelele manene. Twabazembelekele, ngeci balizibile kubwaha. Twabakwasele bashangumuke lalo kukunguluka na kwambulula. Co bashangumukile lalo kutuma bipangi byabo bya mu lihya na kulomba mabulu ku munango.

Ha kupwa bapainiya ba kulitila, twashangumukile kulilongesa ndaka ya Cihausa. Banu babangi mubazibile muzimbu wa Bumwene mu ndaka yabo, bashangumukile kututolilila. Oloni bantwama ba bulombelo kubashakele muzimbu utwakele na kwambulula, ngeci twapandele kunyanyama. Simbu imo mutwakele mu lihya, munalume umo watushatukisile na moko. Mu kubezika, twashatukile, co kasele kutukwata. Nameme twakele na kuliwana na bukalu, Yehova “watunyungililile,” co nambala ya baka-kwambulula yalibwezelelele. (Myaso 4:8) Ano matangwa, mu nganda ya Kano muli baka-kwambulula ba kutubakana 500 na bikungulukilo bya kupwa 11.

Munima ya kukala lika bingonde byabindondo mu Kano, yange na bandolome babali ba bapainiya ba kulitila, batutumine ku Niger mu August 1968, co twakapangelele mu Niamey, nganda yakama manene mu Niger. Hakeho hatwazibukilile ngwetu Niger ije ili Muyatangwa ya Africa, inapu imo ya mitambela ya kushaluka manene mu kaye. Twapandele kwizilila kwambulwila mu mitambela ya kushaluka manene na kulilongesa ndaka ya Cifurenci ibakele na kupangesa muje mu lifuti. Nameme ngwabo twaliwanene nobu bukalu, twakulahelele Yehova, co twashangumukile kwambulwila hamo na baka-kwambulula babandondo bakele na kuyoya muje mu nganda. Mukwetile lika simbu yaindondo, bwingi bwa banu bakele mu Niamey baje bazibukile kutanda batambwile libulu lya kupangesa mu kulilongesa Mbimbiliya lya mutwe wa Truth That Leads to Eternal Life. Banu bakele na kwija na kulyambatela eli libulu!

Mu simbu yaindondo lika, twanangukile ngwetu baka-fulumende kubashakele Bakaleho ba Yehova. Mu July 1969, kwakele ciwano ca citingitingi lwakulibanga mu Niger, co oku ku ciwano kwakele banu ba kweta ku 20. Twabwahelelele manene kumona baka-kulilongesa Mbimbiliya babali ba banalume babambwitika na kupwa baka-kwambulula. Oloni ha litangwa lyamucibali lya ciwano, tupokola bezile na kwecelesa ciwano. Bambatele bandolome baje bapwile bapainiya ba kulitila hamolika na kanyungi wa kuzenguluka na kubatwala ku polisi. Munima ya kutwihozola, batulekele ngwabo lya mukwabo lalo twilukileko. Mutwanangukile ngwetu tupokola basele kunena bukalu, twabwahesele ngwetu ñanda ya cimbwitiko bakayendekele ku njibo ya ndolome umo na kumbwitika baje bakele na kuya ku cimbwitiko ku ndonga mu kushwekesa.

Mukwetile byalumingo bya kupwamo, baka-fulumende balekele yange na bakwetu bapainiya ba kulitila batanu, ngwabo tutunde mu Niger. Batwanene lika maola a kupwa 48 a kutunda mu lifuti lyabo, co twapandele kulimwena yetu babenya ngila. Twononokele, co twelukile ku munango wa Nigeria kubakatwanene bipangi byabiha.

Banjitumine kukapangela mwimbo lya Orisunbare mu Nigeria. Njalikuwile manene kupangela hamo na kacibunga kakandondo ka baka-kwambulula na kutwamenena bilongesa bya Mbimbiliya. Oloni mukwetile bingonde bya kupwa 6, bandolome ha munango banjilombele kwilukila lalo ku Niger, co njapandele kuyako likalyange. Hakulibanga, njakasamene, co njalishoshomwenene. Nameme ngoco, njabwahelelele manene kulimona lalo na bandolome na bandokazi ba mu Niger.

Njaile ku Niamey. Lyamukwabo, munalume umo wa mingoso wa mu Nigeria mwanjimwene, wanukile ngwendi njapwile Mukaleho. Co washangumukile kwihula bihula kutalesa ku Mbimbiliya. Twashangumukile kulilongesa Mbimbiliya, co munima ya kulikela kunwa bwala na kusipa makaya, bamumbwitikile. Kutundaho, njabwahelelele kupangela hamo na bandolome na bandokazi ba mu mitambela ya kuliseza-seza ya mu Niger. Munjaile lwakulibanga mu Niger, mwakele Bakaleho 31, oloni munjatundilemo mwakele Bakaleho 69.

Kumamaneselelo a mwaka wa 1977, njelukile ku Nigeria kubakanjilongesele bipangi bikwabo lalo. Kumamaneselelo a byalumingo bitatu bya kulilongesa, ndolome Malcolm Vigo uje wakele na kukwatasanesa Komiti ya Munango, wanjilekele ngwendi njitande mukanda uje watundile ku munango wa Sierra Leone. Bandolome bakele na kutonda ndolome wa kulikangula wa muzike, co lalo uje wazibukile kwendeka mwamubwa Ingilishi na Cifurenci mangana akapwe kanyungi wa kuzenguluka mu Guinea. Ndolome Vigo wanjilekele ngwendi bakele na kunjilongesa eci cipangi. Wendekele ngwendi kucapwile cipangi cacasi. Wendekele lalo ngwendi, “Singanyekesesa mwamubwa simbu kanda ucitambule.” Bwasi-bwasi njendekele ngwange, “Yehova ikeye ali na kunjituma, njiya.”

Njaile na fulai ku Sierra Leone, co njakaliwanene na bandolome bakele ha munango. Ndolome umo wakele mu komiti ya munango wanjilekele ngwendi, “Kutuzibuka mwamubwa mucili na kwendela cipangi ca Bumwene mu Guinea.” Nameme ngwabo munango wa Sierra Leone ukewo wapandele kutala bya cipangi ca kwambulula mu Guinea, kuwasele kupanga bwino eci cipangi mwafwa bibunga bya bupolitiki byakele na kulilwisa. Munango wesekele lwalwingi kutumako ndolome, oloni kwakaluwile. Ngeci, banjitumine ku Conakry ije yapwa nganda yakama manene mu Guinea mangana njikalombe lisesa kuli baka-fulumende lya kukala muje mu lifuti.

Munjaketele mu Conakry, njaile ku embassy ya baka-Nigeria, co njakalimwene na muka-kwimanena lifuti lya Nigeria. Njamulekele bya lishungu lyange lya kwambulwila mu Guinea. Oloni wanjinangwile ngwendi keti njikalemo mwafwa basele kunjikuta nambe kunjilinga mwamubi. Wendekele ngwendi, “Iluka ku Nigeria mangana ukambulwileko.” Oloni njamukumbulwile ngwange, “Njishaka kukala bene kuno.” Ngeci, wasonekelele ntwama wa fulumende uje atala bili na kulingiwa mu lifuti mangana anjikwase, co wanjikwasele.

Mukwetile lika simbu yaindondo, njelukile ku munango wa Sierra Leone, co njakalekele bandolome byendekele uje ntwama wa fulumende. Bandolome babwahelelele manene mubazile mwananjikwaselele Yehova. Baka-fulumende banjitabesele kukala mu Guinea!

Njapwile kanyungi wa kuzenguluka mu Guinea na mu Sierra Leone kushwa mu 1978 kutwala mu 1989, co njapwile mukwasi wa kanyungi wa kuzenguluka mu Liberia. Hakulibanga, njakele na kubabala kushwa kumo. Ha simbu injakele na kubinja-binja, njakele kulako manene na mbongi. Oloni bandolome bakele na kweseka mwoshe mubaselele kunjitwala ku cipatela.

Simbu imo, njabinjile manene mwafwa njakele na malaria, co njakele lalo na tumanyoka twa mu mila. Bandolome bakele na kuliyongola kwakunjitsindila mwafwa basinganyekele ngwabo njitsa. Nameme njabinjile mishongo ije yasele kunjilya, kunjasinganyekele bya kwecela kupangela Yehova. Njalimwena ngwange Njambi lika ikeye asa kutunyungilila mwamubwa mwafwa ikeye lika asa kutusangula nameme tutsa.

Mu 1988 njalizibukile na Dorcas uje wapwile painiya. Wazemene Yehova, co wapwile wa kulikehesa. Twalyambatele, co washangumukile kupangela hamo nange mu cipangi ca kuzenguluka. Dorcas wanjikwasele  manene, co walyanene kupanga bipangi byabingi mu munga. Twakele na kwenda bungenzi bwa makilomita 25 kutunda ha cikungulukilo cimo kuya ha cikungulukilo cikwabo, oku tunambata bitenga byetu. Mutwakele na kwendela bikungulukilo bya kulako, twakele na kupangesa bingila byoshe-byoshe mu bitapalo bya lindoba na mena.

Dorcas wapwa wa kusimpa manene. Cakumwenako, bisimbu bimo twakele na kujabuka bindonga bije byakele na bingandu. Simbu imo twendele bungenzi bwa matangwa atanu, co twapandele kujabuka ndonga kupangesa bwato mwafwa byabu bya mabaya byabihile. Dorcas mwatondele kutunda mu bwato, wawililile mu ndonga. Tubaboshe kutwazibukile kulapa, co lalo muje mu ndonga mwakele bingandu. Mu kubezika, bakwenje bamo bamwobwele. Kwatwambatelele simbu kwibala byuma byalingiwile lije litangwa. Nameme ngoco, twatwaleleleleho na cipangi cetu.

Ku mashangumukilo a mwaka wa 1992, nange na mwebwange Dorcas twakasamene manene mutwazibukile ngwetu ali na cikute. Twapandele kwangula kutwalelelaho kupanga mu cipangi ca simbu yoshe nambe embwe. Twanangukile ngwetu “Yehova ikeye natwana bwana!” Ngeci, twalukile munetu wa munakazi lizina lya Jahgift. Mukwetile myaka iwana kutunda hasemukilile Jahgift, twakele na mwana lalo wa munalume, co twamulukile lizina lya Eric. Twalimwena ngwetu bana betu banapu bwana bwa kutunda kuli Yehova. Jahgift wapangelele ha ofisi ya baka-kunungulula mu Conakry ha simbu ya kupwamo, co Eric napu ngamba wa cikungulukilo.

Mu kwita kwa simbu, Dorcas wecelele kupwa painiya wa kulitila, oloni watwaleleleleho kupwa painiya wa simbu yoshe nameme wakele na kulela bana betu. Yehova wanjikwasele njitwaleleleho mu cipangi ca simbu yoshe. Bana betu mubakolele, Dorcas washangumukile lalo kulinga bupainiya bwa kulitila. Hano tubamishinali mu nganda ya Conakry.

Njikai kwoshe-kwoshe kwanjituma Yehova. Simbu yoshe, nange na mwebwange tuli na kulimwena mwali na kutunyungila na kutubezikisilamo. Kukulahela Yehova kwatukwasa tujeneke kulishoshomwena ngwe mubakalishoshomwena baje bakakulahela byuma bya ku mubila. Nange na Dorcas twalimwena ngwetu kwoloka kwa busunga kukatundu kuli ‘Njambi uje wapwa mwobwole wetu,’ Yehova. (1 Mizi 16:35) Njakulahela ngwange boshe baje bakulahela Njambi, ‘akabamena, ngwe munu anyunga bufuko bwa seho.’—1 Samwe 25:29.