Paul: Mu November 1985 twakele na kuya ku Liberia, ku West Africa kupangesa fulai mangana tukashangumuke cipangi ca bumishinali. Co twabwahelelele manene. Mutwetele mu Senegal fulai itwalondele yemanene. Anne wendekele ngwendi: “Kwasala lika ola imo mangana twete mu Liberia.” Co oho bene twazibile mutambi, ngwawo: “Boshe bali na kuya ku Liberia bashuluke mu fulai. Kuli banu banatengulukila fulumende mu Liberia, ngeci kutwasa kuyamo mwafwa ya miyoyo ilimo.” Ha matangwa 10 ateleko, twakele na bamishinali mu Senegal. Mutwakele na kutolilila ku mizimbu twakele na kuziba ngwabo banu babangi bakele na kutsa. Co baka-fulumende balekele banu boshe ngwabo bakale mu binjibo, mwafwa woshe ibawana hanja bamupilula.

Anne: Twapwa banu ba lyoba manene. Co nameme kushwa lika ku bwanike banu bakele na kunjitumbula ngwabo muka-lyoba. Njikazibi lyoba nameme kujomboka tapalo. Oloni twashakele kuya ku Liberia nameme kwakele bushonde.

Paul: Nange na Anne twakolelele mu mbongi imolika mu muyatangwa wa England. Bisemi bange na baina ya Anne batushongangeyeye tulinge bupainiya. Ngeci twashangumukile bupainiya mutwamanesele lika sikola. Bisemi betu babwahelelele manene mubazibukile ngwabo tushaka kupangela Yehova mu kuyoya kwetu kwoshe. Munjakele na myaka 19 banjilanyele kukapangela ha Betheu. Co mu 1982 njalyambatele na Anne.

Anne: Twazemene manene kukala ha Betheu, oloni twatondele kukapangela kuje kuli bujene bwakama. Kupangela hamo na bandolome na bandokazi baje bapangele cipangi ca bumishinali kwabwezelelele ku lishungu lyetu lya kushaka kukapangela kuje kuli bujene. Ngeci twalombelele hali ei ñanda butsiki na butsiki ha myaka itatu, co mu 1985 batulanyele kukakobela kilasi ya bu 79 ya sikola ya Giliyadi. Ngeci twabwahelelele manene. Mutwatundile oku kusikola batutumine kukapangela ku Liberia, ku West Africa.

Paul: Twalondele mu fulai yakulibanga ije yakele na kuya ku Liberia. Banu bacikele mu lyoba, co bababindikile kutunda ha binjibo byabo butsiki. Banu balishoshomwenene manene, co nameme mota ije yalingile manene miyoyo yatewesele banu na kubalingisa bashatozoke. Twakele na kutanda mukanda wa Bisamu butsiki na butsiki mangana utukwase kuwa mbunge. Twazemene manene cipangi cetu nameme mu lifuti mwakele bushonde.  Anne wapwile kamishinali. Yange njakele na kupangela ha Betheu. Njakele na kupangela hamo na ndolome John Charuk. a Njalilongesele byabingi kuli ou ndolome mwafwa wakele mu Liberia ha simbu yailaha, co wazibukile mwamubwa bukalu bubakele na kuliwana nabo bandolome na bandokazi omu mu lifuti.

Anne: Bika byatulingisile tuzeme bwasi cipangi cetu mu Liberia? Bandolome na bandokazi bakebo batulingisile tuzeme manene cipangi cetu. Bapwile ba kulongwa, co batumwesele cizemo. Twabazemene manene, co bapwile naanga yetu ya ku sipilitu. Batwanene binangulo byabibwa na kutushongangeya. Twalikuwile manene cipangi ca kwambulula. Banu batwakele na kwambulwila kubashakele kubaseza bwasi. Banu bakele na kwendeka biñanda bya mu Mbimbiliya kwoshe-kwoshe kubali. Ngeci, kwapwile kwakwasi kushangumuka kusimutwiya nabo bya Njambi. Twakele na bilongesa bya Mbimbiliya byabingi, co kwatukaluwilile kuwana simbu ya kulilongesa nabo boshe. Capwile citingitingi cacibwa ca kwambulwila.

Paul: Ha myaka iwana kwakele kwoloka mu Liberia, oloni mu 1989 kwakatukile nzita yakama. Lya July 2, 1990, baka-kutengulukila fulumende bashangumukile kwendesa citingitingi muje mwakele Betheu. Ngeci, ha bingonde bitatu kutwasele kusimutwiya na baka-naanga yetu nambe baka-munango ku Cikota ca Bakaleho ba Yehova. Kwakele bipindangano na bukenya na kukeha kwa byakulya. Co lalo banakazi bakele na kubapika. Obu bukalu bwatwaleleleho kukalako ha myaka 14, ngeci lifuti lyoshe lyakele mu bukalu.

Anne: Miyati imo yakele na kulwisa na kutsiya miyati ikwabo. Mu bitapalo mwoshe mwakele baka-kulwa baje bakele na bitwa byakutewesa, co lalo bazalele bizalo byakutewesa. Bakele na kukobela mu binjibo bya banu na kwambata byoshe bibashakele. Bamo bamwene kutsiya bakwabo banu ngwe kutsiya tusumbi. Baka-kulwa bakele na kuzika bitapalo, co baje bashakele kwita, kakangi bakele na kubatsiya na kubalundika mitumbo. Co balingile ngoco na kuyehi na Betheu. Bakaleho bamo babatsiile, kwambateselela na bamishinali betu babali.

Baka-kulwa bakele na kutsiya banu ba muyati woshe ubazindile. Ngeci, bandolome na bandokazi bakele buyoye bwabo mu bushonde mu kushweka bandolome babo mangana babanyungilile. Bamishinali na ba mu naanga ya Betheu nabo balingile byuma byakulifwa. Bandolome baje batewele bakele netu ha Betheu. Bamo bakele na kulala mu milili ya kwisi, bakwaboco twakele nabo mu milili yetu ya kwilu. Twakele na naanga ya banu 7 mu mulili wetu.

Paul: Ha litangwa na litangwa baka-kulwisa bashakele kukobela mu Betheu mangana bamone indi twashwekele banu. Twakele na baka-kunyunga bawana. Kwakele ndolome na ndokazi baje bakele na kukengela ha windo  na bandolome babali baje bakele na kwimana ku cikolo ca hanja. Nga baje bandolome bakele hanja baka maboko abo kulutwe, co oku kwalumbunwine ngwabo kukwesi bushonde. Oloni mubakele na kwakwa maboko abo kunima, bakele na kulumbununa ngwabo baka-kulwisa baneja, co baje bakele ha windo bakele na kushweka bandolome na bandokazi.

Anne: Munima ya byalumingo, baka-kulwisa bezile, co bakobelele mu Betheu. Ngeci, yange na ndokazi umo twalipatelele mu mulili wa kutanena na kulishweka mu kabati. Ndokazi injakele nendi muje mu mulili walicikininine muje mu kabati. Baka-kulwisa bezile ku mulili kutwalishwekele oku banambata mata. Co bakumbombele ha cikolo. Ngeci Paul wabalombele ngwendi keti bakobele mukati, co wendekele ngwendi: “Munakazi wange ali na kujwela.” Munjashokele kabati muje mwalishwekele ndokazi injakele nendi, ije kabati yalingile miyoyo. Co kwanjambatelele simbu kwilwisa byuma byakele mu kabati ngwe mubyakelelele. Njalishoshomwenene manene, co njakele na kujaja mwafwa njasinganyekele ngwange hamo baka-kulwisa banananguka byakele na kunjishwalesa omu mu mulili wa kutanena. Njapandele kuwa mbunge mangana njishokolole ku cikolo. Mwafwa ngwe kunjalingile ngoco, baka-kulwisa besi kunangukile ngwabo kuli bimo byanjishwalesele mu mulili. Ngeci, njalombele Yehova mangana anjikwase. Co njashokolwele cikolo na kubameneka mu kuwa mbunge. Umo wabo wanjinakwilile ku mukulo, co wakobelele mu mulili na kushokolola ku kabati. Washondozwele byuma byakele mu kabati. Oloni wakomokele mwafwa bwahi byawanenemo. Ngeci bashangumukile kutonda na mu milili ikwabo. Namwo lalo byahi bibawanene.

Paul: Ha bingonde byabingi twakele lika na byakulya byabindondo. Oloni byakulya bya kusipilitu byatukwasele manene. Kulemesa kwa mutondo kwa ha Betheu kukekwo kwapwile ngwe cakulya cetu ca mutondo. Co twazibukile ngwetu kutanda na kulilongesa Mbimbiliya kukekwo lika kwasa kutwana nzili mangana tukolese.

Twazibukile ngwetu nga tuseza bandolome na bandokazi betu na kuya na kutonda byakulya, co bandolome na bandokazi batunashweke basa kubatsiya. Ha bisimbu byabingi Yehova wakele na kutwana byuma byoshe bitwatondele ha simbu inapande na mu ngila ya kukomokesa. Yehova watwakele mbunge, co watusimpisile.

Byuma byatwaleleleho kukaluwa mu lifuti, oloni busunga bwatukwasele tukolese. Bisimbu byabingi bandolome na bandokazi bakele na kutewa mangana banyungilile myonyo yabo. Nameme ngoco, batwaleleleho kukanyamesa likulahelo lyabo na kupwa ba kusimpa. Bamo bendekele ngwabo kukolesa mu bukalu bubaliwanene nabwo ha simbu ya nzita yapwile “ngila ya kulibwehesela kayando kakama.” Ngeci bakulunu mu cikungukilo na bandolome ba bakwenje basimpile na kulinga mwoshe mubaselele kukwasa bandolome na bandokazi babo. Bandolome na bandokazi baje batewelele ku mitambela yeka balikwasele umo na mukwabo. Co bashangumukile kwambulwila mu mitambela ibatewelele. Bakele na kupanga bipapela mangana bakungulukilemo. Kukunguluka na kwambululula muzimbu waubwa byakwasele bandolome na bandokazi bakolese nameme bakele na kuliwana na bukalu. Mutwakele na kubana byakulya na bizalo, twakomokele manene kuziba bandolome na bandokazi  balomba bingonga bya kupangesa mu kwambulula kutubakana kulomba bizalo. Co oku kwatwetele manene ku bimbunge. Banu babangi baje baliwanene na bukalu mwafwa ya nzita, bashakele manene kutolilila ku muzimbu waubwa. Balimwenenene ngwabo Bakaleho ba Yehova balizema, co lalo bapwa ba kubwahelelela, bapwile ngwe ceke cije cili na kutwa mulisusulungu. (Mate 5:14-16) Ntwima ibakele nayo bandolome na bandokazi yalingisile baka-kulwisa bamo batenguluke na kupwa bandolome.

Paul: Bisimbu bimo twakele na kutewa mu Liberia kushwakumo mwafwa ya nzita. Ndokazi umo wa kamishinali wendekele ngwendi: “Ku sikola ya Giliyadi batulongesele kuzema bandolome na bandokazi ku mwela ubatutuma kukapangela, co bikebyo bitwalingile. Ngeci mutwasezele bandolome na bandokazi mu bukalu, twalizibile manene kubihya ku mbunge.” Byuma byendekele ou ndokazi bapwile bya busunga mwafwa netu mukemwo bene mutwakele na kulizibila, nga tuseza bandolome na bandokazi betu. Oloni twabwahelelele, mwafwa twacikele na kukwasa bandolome betu mu cipangi ca kwambulula ku Liberia. Mwafwa twakele na kupangela kuyehi neli lifuti.

Anne: Mu May 1996, twalondele mu mota ya Betheu ije yakele na mapapelo a biñanda bya seho bya cipangi ca mu Liberia, twakele tubawana omu mota. Twashakele kwenda bungenzi bwa makilomita 16 kutunda mu mbongi na kuya ku mwela kuje kukwakele manene bukalu. Simbu kanda tukatuke, baka-kulwisa batuwanene. Co bashangumukile kupilula mata mwilu na kutwimika. Batutundisile mu mota na kwambata mota yetu oku Paul ali mukati. Batusezele oku twalikasamena manene. Mukwetile lika simbu yaindondo, twamwene Paul aija oku andweka maninga ku mutwe. Hakulibanga, twasinganyekele ngwetu banamupilula, oloni twanangukile ngwetu kubamupilwile mwafwa ngwe bamupilwile ngwe kasele kwenda. Wabulumukile mwafwa ya kumunakula mubamutundisile mu mota. Kubezika te kabulumukile manene.

Kwakele mota ya maswalele yakele muyehi, muje mwashulile banu babangi baje balishoshomwenene manene. Twashatukilile kuje ku mota, na kukalikwatelelako. Kutwakobelele mukati mwafwa mota yashulile manene. Muka-kwendesa washatukisile manene mota, ngeci twashakele kucakukila hasi. Twamulombele ngwetu emane, oloni kalingile ngoco mwafwa wazibile manene lyoba. Twalikwatelele kuje ku mota kweta noho hayakemanenene. Twajukile manene, co twakele na kujaja mwafwa ya lyoba.

Paul: Twashulile mazilo, co bizalo byetu byatabozokele twakomokele manene kumona mutunobokela. Twalalele kuyehi na likopita lije libapilwile na mata, co lyatutwalele ku Sierra Leone lyamukwabo. Twabwahelele manene mutwobokele, oloni twalishoshomwenene ha bandolome na bandokazi betu baje basalele mu Liberia.

Anne: Twetele mwamubwa ha Betheu mu mbongi ya Freetown, ku Sierra Leone, co bandolome batunyungile mwamubwa. Oloni njashangumukile kwanuka byuma byabibi byalingiwile mu Liberia. Cakumwenako, mutanya njakele na kulishoshomwena na kuziba lyoba ngwange hamo kulingiwa byuma byabibi. Co njakele na kuliziba ngwe njili na kulota. Butsiki njakele na kunyangumuka ha tulo oku njijaja na kulishoshomwena ngwange hamo byuma byabibi byasa kulingiwa. Kunjakele na kuhwima mwamubwa. Co Paul wanjibumbateyeye na kulombela hamo nange. Twakele na kwimba myaso ya Bumwene kweta noho hanjecelele kujaja. Njasinganyekele ngwange hamo njashangumuka kuzaluka mwafwa ya byuma byalingiwile kuli yange, co njalishoshomwenene ngwange kunjasa lalo kupwa kamishinali.

Kunjikebala byuma byateleko. Cije bene calumingo twatambwile magazini abali. Imo yapwile Toneni! ya June 8, 1996 ya Ingilishi. Yakele na ñanda ya mutwe wa “Bika Bimwasa Kulinga nga Muliziba Manene Lyoba.” Njazibisisilyoni byakekele na kulingiwa kuli yange. Magazini ikwabo yapwile Kaposhi ka Kukengela ka May 15, 1996, ka Ingilishi muje mwakele ñanda ya mutwe wa “Where Do They Get Their Strength?” Omu mu Kaposhi ka Kukengela mwakele cikupulo ca limbilimbili uje wa kupokoka limbaba. Co aka kaposhi, kendekele ngwako limbilimbili asa kutwalelelaho kupulula na kulya nameme napokoka limbaba limo. Mu ngila imolika, netu twasa kutwalelelaho kukolesa nememe twaliwana na byuma byabikalu mu kuyoya kwetu. Co lalo Yehova asa kutukwasa tutwaleleleho kukwasa bakwetu. Yehova wanjikanyemesele kupangesa awa magazini ha simbu inapande. (Mate 24:45) Kutondesesa ha ñanda ei na kutulika magazini muje mwakele biñanda bya cifweci kwanjikwasele manene. Mu kwita kwa simbu njashangumukile kulizibako inaho.

Paul: Twakele na kubwahelela manene mutwakele na kwiluka kwimbo ku Liberia. Kumamaneselelo a mwaka wa 2004 twapwisile myaka ya kweta ku 20 mu cipangi ca  bumishinali. Nzita yahwile. Ngeci bashangumukile kutunga mitungo ha munango. Oloni oho bene batwanene cipangi ceka.

Eci capwile ceseko cakama. Twazemene manene bandolome na bandokazi betu mu Liberia. Bapwile ngwe naanga yetu, co kutwashakele kubaseza. Oloni twanukile mwatubezikisilile Yehova mutwasezele binaanga byetu na kuya ku Giliyadi, ngeci twatambwile eci cipangi caciha. Batutumine kukapangela mu lifuti lya Ghana.

Anne: Twalilile manene mutwatundile mu Liberia. Twakomokele manene ndolome Frank uje wapwile kakulukazi, mwatulekele ngwendi: “Keti mulishoshomwene hali yetu.” Wendekele lalo ngwendi: “Tuzibuka ngwetu kumukatwibala. Oloni munapande kukaka manene mbunge ku cipangi ceni caciha. Yehova ikeye namyanaco, ngeci yeni mukatwaleleho kuzema bandolome na bandokazi beni.” Majwi endekele ou ndolome atukanyamesele na kutukwasa tulibwahesele kukayoya mu lifuti muje kumwakele nambe umo itwazibukile.

Paul: Oloni munima ya simbu yaindondo lika twalizililile na bandolome na bandokazi betu mu Ghana. Omu mu lifuti mwakele Bakaleho babangi. Twalilongesele byabingi ku kukolesa na kulongwa kwabo. Kutundaho, munima ya kupanga myaka 13 mu Ghana, twatambwile cipangi cikwabo. Batulanyele kukapangela ha Betheu ku East Africa mu Kenya. Nameme twalizibile busiwa kuseza bandolome na bandokazi betu mu Ghana na mu Liberia, twawanene babusamba babaha mu Kenya. Co tucili na kupangela ku mutambela kuje kuli bujene mu Kenya.

Anne: Ha myaka eneti, njaliwana na byuma byabikalu bije binanjizibisa lyoba mu kuyoya kwange. Kukala mu myela ya bushonde kwasa kutunenela bukalu ku mubila na mubisinganyeka. Kutwapandele kubandamena ngwetu Yehova alinga bikomokeso mu kutunyungilila ku bukalu bwa cifweci. Na simbu ino munjikazibi cilumo ca mata njikababala mwimo, co njikazibi na mu bitsiya keke. Oloni njalilongesa kukulahela Yehova na kutambula bukwasi bwendi bwoshe hamolika na bukwasi bwa bandolome na bandokazi. Co njalimwena ngwange nga tutwalelelaho kulinga cilongesa ca munu endilika, kulombela, kukunguluka na kwambulula, co Yehova atukwasa tupange mwamubwa cipangi cetu.

Paul: Simbu imo banu bakatwihula ngwabo: “Kuma mwazema cipangi ceni ndi?” Mafuti anasa kupwa amabwa oloni anasa kupwa amabi nga byuma binatenguluka. Ngeci bika bitwazema manene kutubakana lifuti? Twazema manene bandolome na bandokazi betu, baje bapwa naanga yetu ya kusipilitu. Nameme twatunda ku bisemwa na miyati ya kuliseza-seza tubaboshe twazema Yehova. Twasinganyekele ngwetu batutumine kukabatakamesa, oloni twalimwena ngwetu bakebo banatutakamesa.

Kwoshe kutuya tuli na kumona Yehova mwali nakukwasela banu bendi balikwatasane. Nga tuli mu cikungulukilo ca Njambi, co tuli mu naanga ya Yehova. Nga tutwalelelaho kukulahela Yehova, co atwana nzili mangana tukolese nameme tuliwana na bukalu.—Filp 4:13.