1-2. Ahave na Manase balisezele bati, co bihula muka bitukumbulula?

TUSIMUTWIYENI hali bimyene babali baje bayoyele kunima. Mwene umo wayulile miyati likumi ya bumwene bwa Isalele, mukwaboco wayulile miyati ibali ya bumwene bwa Yunda. Nameme bayoyele ha bisimbu bya kuliseza, oloni balingile byuma byabingi bya kulifwa. Aba bimyene boshe batengulukilile Yehova na kungumuna banu bendi. Co lalo, boshe balemesele binjambi ba makuli na kutsiya banu. Oloni aba bimyene balisezele mu ngila imo. Umo watwaleleleho kulinga byuma byabibi kweta na ku kutsa kwendi. Oloni mukwabo watengulukile, co Njambi wamukonekelele nameme walingile byuma byabibi manene. Beya bene aba bimyene?

² Aba bimyene bapwile Ahave mwene wa Isalele na Manase mwene wa Yunda. Byuma bibalingile aba bimyene, bitulongesa cilongesa ca seho manene ha ñanda ya kutenguluka. (Vili 17:30; Loma 3:23) Kutenguluka kwapwa kuka? Co twasa kumwesa bati ngwetu tunatenguluka? Tunapande kuzibuka bikumbululo mwafwa twashaka ngwetu Yehova atukonekele nga tunalingi bubi. Tuwana bikumbululo omwo tusimutwiya hali aba bimyene babali na kumona bitwasa kulilongesa ku byuma bibalingile. Kutundaho, tusimutwiya byuma byalongesele Yesu ha kutenguluka.

3. Byuma muka byalingile Mwene Ahave?

³ Ahave ikeye wapwile mwene wa bu 7 wa miyati likumi ya bumwene bwa Isalele. Wambatele Njezebele muna mwene wa Sindone, ije yapwile nganda ya kufuka ya ku kunto. Co hamo bulo bwabo bwalingisile banu ba mu Isalele bafuke. Oloni obu bulo bwalingisile Baisalele balinge bubi bwakama manene ku mesho a  Yehova. Njezebele wakele na kulemesa Mbale. Ngeci, walingisile Ahave ashongangeye Baisalele bashangumuke kulemesa binjambi ba makuli, co kulinga ngoco kwambateselele kulingila bukwizi mu tembele na kukombelela banike. Tupolofweto ba Yehova boshe bakele mu bukalu bwakama omwo Njezebele wapwile lishano. Watsiisile tupolofweto babangi. (1 Vimye 18:13) Ahave “walingile bubi ku mesho a Shukulu Kalunga kutubakana bimyene boshe baje baaswanene.” (1 Vimye 16:30) Yehova wakele na kumona byuma byoshe byakele na kulinga Ahave na Njezebele. Yehova wazibilile banu ngozi mukemwo watumine kapolofweto Elinja mangana akabanangule batengulule bingila byabo. Oloni Ahave na Njezebele kubatolililile.

4. Yehova wendekele ngwendi ana Ahave kashitiko muka, co Ahave walingile bika?

⁴ Mu kwita kwa simbu, Yehova wayongwele kulingako bimo. Co watumine kapolofweto Elinja akaleke Ahave na Njezebele ngwendi abana kashitiko. Wabalekele ngwendi naanga yabo yoshe bainyongesa. Majwi a Elinja azibisile Ahave kubabala ku mbunge. Ngeci, uje munalume wa kulyalesa, ‘walikehesele.’—1 Vimye 21:19-29.

5-6. Byuma muka bimwesa ngwabyo Ahave katengulukile mu busunga?

⁵ Nameme Ahave walikehesele ha simbu ije, oloni mu kwita kwa simbu, walingile byuma bije byamwesele ngwabyo katengulukile mu busunga. Kabindikile banu kulemesa Mbale. Co lalo, kashongangeyeye banu balemese Yehova. Kuli byuma bikwabo byalingile Ahave bije byamwesele ngwabyo katengulukile.

⁶ Mu kwita kwa simbu, omwo Ahave walombele Mwene Njosefati wa Yunda ngwendi amukwase kulwisa Basilya, Njosefati walekele Ahave ngwendi behule tahi kapolofweto ka Yehova. Ha kulibanga Ahave wabyanene, co wendekele ngwendi: ‘Kwali, Mikaya muna Imela. Oloni yange njamuzinda omwo ikeye simbu yoshe kesi kwambulula bupolofweto bwabubwa hali yange, oloni bwabubi lika.’ Nameme ngoco, behwile ou kapolofweto. Co ngwe mwendekelele Ahave, kapolofweto Mikaya wendekele muzimbu waubi hali ikeye. Mwene Ahave katengulukile na kulomba Yehova amukonekele, oloni wakele kapolofweto Mikaya mu kamenga. (1 Vimye 22:7-9, 23, 27) Nameme Mwene Ahave wasele kwaka kapolofweto Mikaya mu kamenga, oloni kasele kwonowesa majwi apolofwetele kulishulisilila. Ngeci, Ahave wakatsililile mu nzita.—1 Vimye 22:34-38.

7. Yehova wendekele bika hali Ahave munima ya kutsa kwendi?

⁷ Munima ya kutsa kwa Ahave, Yehova wendekele mwamumwenenene. Omwo Mwene Njosefati wetele mwamubwa ku njibo, Yehova watumine kapolofweto Yehu mangana akamunangule mwafwa ya kulikwatasana na Ahave. Kapolofweto ka Yehova wendekele ngwendi: “Kuma yobe unapande kukwasa baka-bubi na kuzema baje bazinda Shukulu Kalunga ndi?” (2 Mizi 19:1, 2) Anukeni ngweni ngwe Ahave watengulukile mu busunga, ngwe kapolofweto kamutumbwile ngwendi wapwile munu wamubi uje wazinda Yehova. Cili bene, nameme Ahave wazibile kubabala ku mbunge mwafwa ya bubi bwalingile, oloni katengulukile mu busunga.

8. Byuma byalingile Ahave bitulongesa bika ha kutenguluka?

⁸ Bika bitulilongesa kuli Ahave? Omwo Elinja walekele Ahave ngwendi naanga yendi bayana kashitiko, Ahave walikehesele, co walingile mwamubwa. Oloni mu kwita kwa simbu, Ahave walingile byuma bije byamwesele ngwabyo katengulukile mu busunga. Ngeci, kutenguluka kwa busunga kunapande kwendelela na bilinga keti kuliziba lika kubihya ku mbunge ha kasimbu kakandondo na kulomba likonekelo, embwe. Tusimutwiyeni oni hali Manase mangana tuzibisise bikulumbununa kutenguluka kwa busunga.

9. Byuma muka byalingile Mwene Manase?

⁹ Munima ya myaka ya kweta ku 200, Manase wapwile mwene wa Yunda. Hamo Manase walingile bubi bwakama manene kutubakana Ahave. Mbimbiliya ngwayo: “Walingile bubi bwakama manene ku mesho a Shukulu Kalunga, co washangumwine bukalu bwendi.” (2 Mizi 33:1-9) Manase watungilile binjambi ba makuli mitula na kushimbika kamponya mu tembele ya Yehova ya kujela. Hamo kaje kamponya kemanenene njambi wa lusemo. Manase watahele na kulinga manseno na kwihula baka-kumikiya. Co lalo, “watsiile banu babangi ba kujeneka mulonga.” Cakumwenako, wenyekele “bana bendi ba banalume kupwa ñombelo” ku binjambi ba makuli.—2 Vimye 21:6, 7, 10, 11, 16.

10. Yehova wanyanyamesele bati Mwene Manase, co ikeye walingile bika?

¹⁰ Ngwe mwa Ahave, Manase nendi katolililile ku tupolofweto ba Yehova mubamunangwile. Mu kwita kwa simbu, Yehova watabesele “bamyata baka-kushika mbunga ya maswalale ba Asilya ngeci balwise Yunda. Co bafungulwile Manase, bamukobelesele tulobo, co bamukutile malyenge, bamutwalele ku Mbambilone.” Cisholoka ngwe Manase mwakele mu kamenga mu lifuti lya Mbambilone, wasinganyekesesele ha bubi bwalingile. Ngeci, “walikehesele ku mesho a Shukulu Kalunga Njambi ya bakukulwila bendi.” Co lalo, “Walambelelele Shukulu Kalunga Njambi yendi.” Manase watwaleleleho kulombela kuli Yehova. Cili bene, uje munalume wamubi washangumukile kutenguluka. Washangumukile kumona Yehova kupwa “Njambi yendi,” co walombelele kuli ikeye kushwa kumo.—2 Mizi 33:10-13.

11. Kwesekesa na mukanda wa 2 Mizimbu 33:15, 16, Manase wamwesele bati ngwendi watengulukile mu busunga?

¹¹ Mu kwita kwa simbu, Yehova wakumbulwile malombelo a Manase. Byuma byalombelele Manase byalingisile Yehova amone ngwendi natenguluka mu busunga. Ngeci, Yehova watolililile ku malombelo endi, co wamwilwisilile ha litanda. Manase wesekele mwoshe mwaselele kumwesa ngwendi cili bene watengulukile. Walingile byuma byonowele kulinga Ahave. Watengulwile futisi yendi. Co wecelesele banu kulemesa binjambi ba makuli na kubashongangeya balemese Yehova. (Tandeni 2 Mizimbu 33:15, 16.) Omwo Manase walingile ngoco wamwesele ngwendi wapwile wa kusimpa, co lalo wakele na likulahelo. Mwafwa bika? Simbu kanda atenguluke, walingile byuma byabibi manene ha myaka yaingi, co wamwesele mwanja waubi kuli baka-naanga yendi na bimyata bendi na banu boshe. Oloni omwo Manase wakulubalele, wesekele kubwahesako byuma bimo byabiisile. Hamo Manase ikeye wakwasele mutekulyendi Yosiya apwe munu wamubwa, mukemwo wakupwile mwene wamubwa manene.—2 Vimye 22:1, 2.

12. Bika bitulilongesa kuli Manase ha kutenguluka?

¹² Bika bitulilongesa kuli Manase? Walikehesele  na kulingako byuma bikwabo mangana amwese ngwendi watengulukile. Walombele Yehova ngwendi amukonekele, co watengulwile futisi yendi. Wapangele na nzili mangana abwaheseko byuma bimo byabiisile. Co lalo, washangumukile kupangela Yehova na kushongangeya bakwabo balinge ngoco. Mwanja wa Manase umwesa ngwawo nameme baje banalingi bubi bwakama, Njambi asa kubakonekela. Obu bunapu bukaleho bwa kushula buje bumwesa ngwabwo Yehova Njambi ‘wapwa wamubwa, co akasambesa.’ (Myaso 86:5) Yehova akakonekela boshe baje banatenguluka mu busunga.

13. Endekeni cakumwenako cije citukwasa kuzibuka bikulumbununa kutenguluka kwa busunga?

¹³ Manase walizibile kubihya ku mbunge mwafwa ya bubi bwalingile, co walingileko bimo. Byalingile Manase bitukwasa tuzibuke bikulumbununa kutenguluka kwa busunga. Tusimutwiyeni ha cakumwenako eci. Acisinganyekeni ngweni munai mu cintolo na kulanda bredi, oloni muka-kulandesa amyana fulawa. Kuma mubwahelela ndi? Embwe. Mwafwa bika? Mwafwa yeni munatondele bredi keti fulawa. Batico nga muka-kulandesa amileka ngwendi fulawa ikeyo bene ibakapangesa bredi? Anga bene kumubwahelela. Mu ngila imolika, Yehova ashaka ngwendi munu uje nalingi bubi atenguluke. Ngeci, nga munu aliziba kubihya mwafwa ya bubi bwanalingi, alinga mwamubwa. Kuliziba kubihya kunasa kumukwasa atenguluke. Oloni kuliziba lika ngoco kukwapwilemo. Byuma muka bikwabo byanapande kulinga? Tulilongeseniko bimo ku cisimo ca Yesu ca mwana wa kuzimbala.

14. Byuma muka byalingile mwana wa kuzimbala wa mu cisimo ca Yesu bije byamwasele ngwabyo watengulukile?

¹⁴ Yesu watele cisimo ca mwana wa kuzimbala cije cibanasoneka ku mukanda wa Luka 15:11-32. Ou mukwenje watengulukilile ishe, watundile hembo, co waile “ku lifuti lya kulyala.” Mwaketele kuje, wakalingile byuma byabibi manene. Oloni omwo buyoye bwamukaluwilile, wasinganyekesesele ha byuma byabibi byalingile. Co wanangukile ngwendi mwakele hembo lya ishe, wakele na kuyoya mwamubwa kutubakana ha simbu oyo. Ngwe mwendekelele Yesu, uje mukwenje walilwile. Wayongwele kwiluka kuli ishe na kukamulomba ngwendi amukonekele. Uje mukwenje walingile mwamubwa omwo wanangukile ngwendi byuma byalingile byapwile byabibi. Oloni kuli byuma bikwabo byapandele kulinga? Wapandele kutengulula futisi yendi.

15. Byuma muka bikwabo byalingile mwana wa kuzimbala wa mu cisimo ca Yesu bije byamwesele ngwabyo natenguluka mu busunga?

¹⁵ Uje mwana wa kuzimbala, walingileko bimo mangana amwese ngwendi cili bene watengulukile. Welukile kwimbo lyabo nameme bwapwile bungenzi bwa bulaha. Co omwo waketele kuli ishe, wamulekele ngwendi: “Njinalingi bubi ku mesho a Njambi na ku mesho obe, kunjapandele lalo unjitumbule nji munobe.” (Luka 15:21) Uje mukwenje walitabelele bubi bwendi,  co wamwesele ngwendi ashaka lalo kulikuta busamba na Yehova. Wanangukile lalo ngwendi byuma byalingile byazibisile ishe kubabala ku mbunge. Co walibwaheselele kulinga byuma byoshe-byoshe mangana azibise ishe kubwaha. Washakele nameme kumupwisa ngamba. (Luka 15:19) Eci cisimo keti ca kutushubulwisa lika, embwe. Oloni casa kukwasa manene bakulunu bazibuke indi munu uje nalingi bubi bwakama natenguluka mu busunga.

16. Mwafwa bika bakulunu kunasa kubakaluwila kuzibuka ngwabo munu uje nalingi bubi bwakama natenguluka?

¹⁶ Bakulunu kunasa kubakaluwila kuzibuka indi munu uje nalingi bubi bwakama natenguluka mu busunga. Mwafwa bika? Mwafwa bakulunu kubasa kuzibuka bili mu mbunge ya munu. Bakatondesesa lika bukaleho buje bumwesa ngwabwo owo munu nananguka ngwendi byuma byalingile byapwile byabibi. Simbu imo, bakulunu mubakaliwana na munu uje nalingile bubi bwakama manene, kukabakaluwila kukulahela ngwabo natenguluka bene.

17. (a) Cakumwenako muka cimwesa ngwaco kuliziba kubihya ku mbunge kukumwesa ngwabo munu natenguluka mu busunga? (b) Kwesekesa na mukanda wa 2 Kolinte 7:11, bika byanapande kulinga munu mangana amwese ngwendi natenguluka mu busunga?

¹⁷ Tusimutwiyeni ha cakumwenako eci. Acisinganyekeni ngweni, ndolome natwalelelaho kulinga bukoi ha myaka yaingi. Oloni kalombo bukwasi ku bakulunu nambe kulekako munakazi wendi na babusamba bendi. Nameme ngoco, mu kwita kwa simbu, bakulunu batanekeya oyo ñanda. Co omwo bakulunu bamuleka ngwabo bali na bukaleho bumwesa ngwabwo nalingi bukoi, alitabela na kumwesa ngwendi ali na kuliziba manene kubihya ku mbunge mwafwa ya bubi bwanalingi. Kuma oku kumwesa ngwabo natenguluka ndi? Embwe. Bakulunu batala oyo ñanda banapande kwanuka ngwabo kumwesa lika ngwendi ali na kuliziba kubihya ku mbunge kukwapwilemo. Anukeni ngweni ou munu kalingile lika bubi lumo mwafwa ya kujeneka kwangula mwamubwa bya kulinga, embwe. Oloni natwalelelaho kulinga obu bubi bwakama ha myaka yaingi. Co lalo, ou munu te kalyambulwile ku bakulunu, oloni munu weka uje nazibuka byei ñanda ikeye nabalekele. Ngeci, bakulunu banapande kulimwena bukaleho bumwesa ngwabwo owo munu natengulula futisi yendi. (Tandeni 2 Kolinte 7:11.) Kunasa kwita simbu yailaha asina owo munu alinge byuma bije bimwesa ngwabyo natenguluka mu busunga. Ngeci, bakulunu banasa kumutundisa mu cikungulukilo kweta noho hakatengulukila.—1 Koli 5:11-13; 6:9, 10.

18. Munu uje natundu mu cikungulukilo asa kumwesa bati ngwendi natenguluka mu busunga, co bika bitundamo?

¹⁸ Munu uje natundu mu cikungulukilo asa kumwesa ngwendi natenguluka mu busunga nga akunguluka simbu yoshe na kukabangeya cinangulo ca bakulunu ca kulombela na kulilongesa Mbimbiliya simbu yoshe. Co lalo, napande kujenjuka byuma bije byasa kumulingisa elukile  kulinga bubi bwalingile. Nga alinga mwoshe mwasela kulikuta lalo busamba na Yehova, co amukonekela. Co lalo, bakulunu bamwilwisa mu cikungulukilo. Nameme ngoco, bakulunu bakatala ñanda ya munu uje nalingi bubi bwakama kwesekesa nomwo muinafu mwafwa bazibuka ngwabo banu bakatenguluka mu bingila bya kuliseza-seza. Oloni bakasompo mu kusungama.

19. Kutenguluka kwa busunga kulumbununa bika? (Ezekiyele 33:14-16)

¹⁹ Twalilongesa ngwetu kutenguluka kwa busunga kukulumbununa lika kuliziba kubihya mwafwa ya bubi butunalingi embwe. Oloni munu uje nalingi bubi napande lalo kutengulula bisinganyeka byendi na kulinga byuma bije bimwesa ngwabyo natenguluka bene. Napande kwecela bilinga byendi byabibi na kushangumuka lalo kupangesa binangulo bya Yehova. (Tandeni Ezekiyele 33:14-16.) Oloni cuma ca seho manene canapande kulinga cinapu kulikuta lalo busamba bwa kukanyama na Yehova.

20-21. Twasa kukwasa bati munu uje nalingi bubi bwakama?

²⁰ Yesu wendekele cuma cimo cezilile hano hasi ngwendi: ‘Njezile mu kusana baka-bubi ngeci batenguluke.’ (Luka 5:32) Netu cikeco cilengo citunapande kulyakela. Munapande kulinga bika nga munanguka ngweni kabusamba keni nalingi bubi bwakama?

²¹ Nga tushweka bubi bwanalingi kabusamba ketu, co tumwaka mu bukalu bwakama. Nameme tweseke kushweka bubi, tulisina ngoco mwafwa Yehova nabumono. (Visi 5:21, 22; 28:13) Mwasa kukwasa kabusamba keni nga mumwanukisa ngweni kapandele kutewa kuleka bakulunu mwafwa bashaka kumukwasa. Nga abyana kuleka bakulunu, co balekeni. Nga mulinga ngoco, co mumwesa ngweni mushaka kumukwasa. Anukeni ngweni busamba bwendi na Yehova buli mu bushonde.

22. Bika bitusimutwiya mu cilongesa cinatako?

²² Batico nga munu nalingi bubi bwakama ha simbu yailaha, co bakulunu bakula ngwabo napande kutunda mu cikungulukilo? Kuma oku kumwesa ngwabo bakulunu kubamuzibilile ngozi ndi? Mu cilongesa cinatako, tusimutwiya omwo Yehova akamwesela ngozi munu uje nalingi bubi bwakama omwo amunangula nomwo mutwasa kumutembwinina.