1, 2. (a) Chashu muka cha theho chitunapande kukala nacho, cho mwafwa vika? (b) Tuthimutwiya vika muno mu chilongetha?

HA KUPWA vaka-Kilisitu, tunapande kukala na chashu cha kwilula viñanda vituthziva mangana tuthzivuke vuthunga. (Vithi 3:21-23; 8:4, 5) Nga kutukala na chashu cha kwilula viñanda, cho Satana na kaye kendi vatha kutungumuna. (Efeso 5:6; Kolo 2:8) Kutwatha kuthzivuka vuthunga vwa ñanda nga kutwethi na vukaleho vwa kushula. Ku Vithimo 18:13 ngwavo: “Nga ukumbulula omwo kanda uthzivithithe, ulikokela lika shwamwa na vulema.”

² Muno mu chilongetha tuthimutwiya ha vyuma vije vyatha kutwonowetha kuwana vukaleho vuje vumwetha vuthunga vwa ñanda. Tuthimutwiya lalo ha vinangulo vya mu Mbimbiliya na myanja ije itukwatha tukale na chashu cha kwilula vuthunga vwa ñanda.

3. Mwafwa vika tunapande kupangetha chinangulo chili ku Vithimo 14:15? (Kengeni chikupulo ha liputa 3.)

³ Ano matangwa, vanu vali na kuthziva viñanda vyavingi. Vanu vali na kuthziva mithzimbu ha mawembusaiti na ha ma TV na mu vingila vikwavo vya kuthzivilamo mithzimbu. Vanu vavangi vakongumuka na mithzimbu ivakathzivi kuli vavuthamba vavo vaje  vavakulahela manene. Tunapande kwilula mwamuvwa mithzimbu ituthziva, mwafwa ano matangwa kwalithala manene mithzimbu ya makuli. Vinangulo muka vya mu Mbimbiliya vije vyatha kutukwatha? Ku Vithimo 14:15 ngwavo: “Chilema akatava chuma choshe choshe chije athziva, vaka-mana vakevo vathzivuka kuje kuvaya.”

4. Mukanda wa Filipu 4:8, 9 utukwatha vati twangule mwamuvwa vyuma vitutanda, cho vika kwapwila kwa theho kuwana vukaleho vwa kushula? (Kengeni chipalo cha “ Vyuma Vimo Vije Vitukwatha Kuthzivuka Vukaleho Vwa Kushula.”)

⁴ Tunapande kukala na vukaleho vwa kushula athinoni twangula vya kulinga. Ngechi, kutwapandele kutanda muthzimbu woshe woshe ututambula. (Tandeni Filipu 4:8, 9.) Kutwapandele kuviyithila thimbu yetu ku kuyongola nambe kutanda mithzimbu ya ha ma wembusaiti, ije kuyethi mwamuvwa, cho lalo kuyethi na vukaleho. Kunapu kwa theho manene kujenjuka ku mawembusaiti a vaka-kutengulukila. Viyongola vyavo vyapwa vya kungumuna vanu va Njambi na kutanganetha vuthunga. Kutolilila nambe kutanda mithzimbu ya makuli kutwonowetha kwangula mwamuvwa vya kulinga. Anukeni ngweni viñanda vya makuli vyakala na ndthzili manene nga vinakovela mu vithinganyeka vyeni na mu mbunge yeni.—1 Tima 6:20, 21.

5. Muthzimbu muka wa makuli uvathzivile Vaisalele, cho valingile vati?

⁵ Kutava mithzimbu ya makuli kwatha kutukoveletha mu vukalu vwakama manene. Chakumwenako, Mosesa watumine vaka-kunenga va kupwa 12 ngwendi vakanenge Lifuti lya Chikulahetho. Cho vika vyalingiwile omwo vaka-kunenga va kupwa 10 vanenele muthzimbu wa makuli? (Kula 13:25-33) Muthzimbu wavo wa makuli wathzeyethele vanu va Yehova. (Kula 14:1-4) Vika vyavalingithile ngocho? Hamo vathinganyekele ngwavo uje muthzimbu wa makuli wapwile wa vuthunga mwafwa vaka-kunenga vavangi vawendekele. Vavyanene kutolilila ku muthzimbu uvanenele vanalume va kulongwa va Yoshwa na Kalembi. (Kula 14:6-10) Vaisalele kuvatondele vukaleho na kukulahela kuli Yehova, oloni vakulahelele muthzimbu wa makuli. Valingile vulema.

6. Mwafwa vika kutwapandele kukathama nga tuthziva vanu va Yehova vavendeka mwamuvi?

⁶ Tunapande kunyanyama manene nga tuthziva muthzimbu wa kukundama ku vanu va Yehova. Kethi mwivale ngweni Satana ali na kuvangeya vangamba va Njambi va kulongwa viñanda vya makuli. (Kujo 12:10) Mukemwo Yesu watunangwile ngwendi: ‘Vakamivangeya vyuma vya makuli vyeka na vyeka.’ (Mateo 5:11) Nga thimbu yoshe twanuka echi chinangulo, cho kutukathama nga tuthziva vanu va Yehova vavendeka mwamuvi.

7. Tunapande kuthinganyeka vika, thimbu kanda tutumine vakwetu muthzimbu?

⁷ Neni mwashaka kutumina mithzimbu kuli vavuthamba veni nambe vanu vamuthzivuka kupangetha kompyuta nambe foni ndi? Nga mukemwo, cho omwo muthziva muthzimbu wauha, mwatha kulithziva ngwe muka-kwambulula mithzimbu uje ashaka kupwa ikeye wa kulivanga kwambulula muthzimbu. Ngechi, thimbu kanda mutume muthzimbu, lihuleni ngweni: Kuma njakulahela ngwange ou muthzimbu unjishaka kutuma unapu wa vuthunga ndi? Njili na vukaleho vwa kushula ndi? Nga kumwethi na vukaleho, cho mwatha kwambulula muthzimbu wa makuli ku vandolome vetu mu kujeneka kuthzivuka. Ngechi, nga munatambula muthzimbu uje kuwethi na vukaleho, cho kethi muutulike nambe kutumina vakweni.

8. Vika vivanalingi vaka-kulwitha mu mafuti amo, cho twatha kulikwatathana navo vati mu kujeneka kuthzivuka?

⁸ Kuli vushonde vukwavo lalo vuli mu kuthzambwila kutumina vakwetu mithzimbu. Mu mafuti  amo chipangi chetu vanachishoko. Vaka-kulwitha vamo vomwo mu mafuti vanatha kwendeka viñanda vimo mangana vatujujwithe nambe kutulingitha tujeneke kulikulahela umo na mukwavo. Anukeni vyalingiwile mu Soviet Union. Tupokola vavatumbwile ngwavo vaka-KGB vavangeyeye vandolome vamo ngwavo vakele na kwenda vakwavo vungungu. * Vanu vavangi vatavele uje muthzimbu wa makuli, cho vatundile mu munga ya Yehova. Ovu vwapwile vukalu vwakama. Kuvethzika vavangi velukile, oloni vamo kuvelukile. Likulahelo lyavo lyathzeyele. (1 Tima 1:19) Twatha kujenjuka vati ovu vukalu vwakama? Kethi twambulule mithzimbu yaivi na ije kuyethi na vukaleho. Kethi mutave chuma choshe choshe chimuthziva. Tondethetheni tai vukaleho.

9. Vukalu muka vutunatha kuwana mu mithzimbu imo?

⁹ Vukalu vumo vutuli navwo vunapu kujeneka kuwana vukaleho vwa kushula vwa mithzimbu imo. Mithzimbu ije kuyethi na vukaleho vwa kushula yatha kungumuna vanu. Twatha kuvyana vati kutungumuna ku viñanda vije visholoka ngwe vya vuthunga?—Efeso 4:14.

10. Vika vyalingithile Vaisalele vashake kulwitha vandolome vavo, oloni mwafwa vika kuvalingile ngocho?

¹⁰ Tuchithimutwiyeni vyalingiwile kuli Vaisalele vaje vakele mu kangombe kayambi ka Ndonga ya Yondau mu matangwa a Yoshwa. (Yosh 22:9-34) Vathzivile ngwavo Vaisalele vaje vakele ku ngangela ya ndonga ya Yondau (muyati wa Luvena na Ngande na litambelo lya muyati wa Manase), vanatungu mutula wakama kuyehi na ndonga ya Yondau. Ku mutamba umo, uje muthzimbu wapwile wa vuthunga. Uje muthzimbu wa kujeneka vukaleho vwa kushula walingithile Vaisalele vaje vakele mu kangombe kayambi vathinganyeke ngwavo vandolome vavo vanatengulukila Yehova, ngechi valikungulwile ngwavo vakalwithe vaje vakele ku ngangela. (Tandeni Yoshwa 22:9-12.) Oloni mu kuvethzika, thimbu kanda vakatuke, vatumine vanalume va kulongwa mangana vakatondethethe vukaleho vwa kushula. Vakawanene vika? Vaisalele va ku muyati wa Luvena na Ngande na litambelo lya muyati wa Manase chili vene  vatungile mutula, oloni kuwapwile wa kwenyekela viñombelo, wapwile wa chanukitho. Vautungilile ngwavo kulutwe vanu vakamone ngwavo navo vapwile va kulongwa kuli Yehova. Vaje Vaisalele vakandelelele manene mwafwa kuvathzambwilile kukathsiya vandolome vavo, oloni vakele na thimbu ya kutondethetha vukaleho vwa kushula.

11. (a) Mefimboshete vamulingile vati mwamuvi? (b) Cho vika vyapandele kulinga Ndaviti mangana kethi amulinge mwamuvi?

¹¹ Netu vatha kutuvangeya ñanda imo ya makuli mwafwa ya kujeneka kuwana vukaleho vwa kushula hali yetu. Tuchithimutwiyeni hali Mwene Ndaviti na Mefimboshete. Ndaviti wathzivilile ngothzi na kwana Mefimboshete lifuti lyoshe lya kuku yendi Saulu. (2 Samwe 9:6, 7) Oloni mu kwita kwa thimbu, Ndaviti wathzivile muthzimbu wauvi hali Mefimboshete. Ndaviti kavangele kwilula muthzimbu wathzivile, ngechi wanyekele Mefimboshete vyuma vyoshe vyakele navyo. (2 Samwe 16:1-4) Ndaviti mwathimutwiyiye na Mefimboshete, wanangukile ngwendi waviyithile. Ngechi, wamwilwithilile litambelo lya vyuma vyendi. (2 Samwe 19:24-29) Oloni ngwe Ndaviti wakele na thimbu ya kutondethetha vukaleho, ngwe kathzambwilile kutava majwi a kujeneka vukaleho vwa kushula.

12, 13. (a) Yesu walingile vati muvamuviyithile lithzina? (b) Tunapande kulinga vika nga kuli umo natukutiya ñanda ya makuli?

¹² Mulinga vati nga vanamiviyitha lithzina ha kumikutiya ñanda ya makuli? Yesu na Yowano muka-kumbwitika, navo vavalingile ngocho. (Tandeni Mateo 11:18, 19.) Yesu walingile vati muvamuvangeyeye ñanda ya makuli? Kaviyithilile thimbu na ndthzili yendi mu kulyamena. Oloni, washongangeyeye vanu vatondethethe vukaleho ha vyuma vyalingile na vije vyavalongethele. Yesu wendekele ngwendi: ‘Mana akasholoka kupwa a vuthunga ha vilinga vyawo.’—Mateo 11:19.

¹³ Kuli chilongetha chakama manene chitulilongethako. Vithimbu vimo vanu vatha kutwendeka mwamuvi. Twatha kuthinganyeka ngwetu tunapande kulingako vimo mangana tujelethe lithzina lyetu livanaviyitha. Vika vitunapande kulinga? Nga kuli umo natukutiya ñanda ya makuli, cho tunapande kukala na vilinga vyavivwa mangana vanu kethi vatave oyo ñanda ya makuli. Mwanja wa Yesu umwetha ngwawo, futithi na vilinga vyetu vyavivwa vyatha kumanetha viñanda vya makuli vivanatukutiya, vije kuvyethi na vukaleho vwa kushula.

14, 15. Kulikulahela yetu vavenya kwatha kupwa vati mweto?

¹⁴ Vukalu vwakama vutunatha kupinda navwo vunapu kuwana vukaleho vwa kushula. Vukalu vukwavo vunapu kujeneka kulumbunuka kwetu. Vati cho nga tunapangela Yehova mu kulongwa ha myaka yaingi? Hamo tuli na chasu cha kuthinganyekethetha ha viñanda na kunanguka vyuma. Hamo vakatuthingimika manene ha kwangula mwamuvwa vya kulinga. Kuma ou watha kupwa mweto ndi?

¹⁵ Eyo, nga tushangumuka kulikulahela manene yetu vavenya. Twatha kwechelela mbunge na viyongola vyetu vyendethe vithinganyeka vyetu. Twatha kushangumuka kulithziva ngwetu kutala lika vyuma, cho twathzivithitha laja vuthunga vwavyo nameme kutwatondethethele vukaleho vwa kushula. Ovu vunapu vukalu vwakama. Mbimbiliya yatunangula ngwayo kethi tukulahele mana etu.—Vithi 3:5, 6; 28:26.

16. Vika vyalingiwile mu venda ya kulila vivanendeka mu chakumwenako, cho Tom wathzambwilile kuthinganyeka vika?

¹⁶ Tuchithimutwiyeni ha chakumwenako echi. Litangwa limo mangwethzi, mukulunu umo wa mu chikungulukilo uje wakala na lyethzi manene wa lithzina lya Tom mwakele mu venda ya kulila, wakathamene manene kumona  mukwavo mukulunu wa lithzina lya John natumbama ku metha na munakathzi weka. Tom wavamwene tai vali na kujola makenjo na kulikuwa kuthimutwiya na kulivumbatela. Tom walithzivile manene kuvihya, cho walihwile ngwendi: Kuma evi kuvyatha kuthsiya vulo vwa John na mwevwendi ndi? Nga vulo vuthsa, cho vana vavo vayoya vati? Tom wavangele kumonaho vyuma vya chifwa echi kunima. Ngwe yeni mwamwene evi vyuma, ngwe mwalithzivile vati?

17. Omu mu chakumwenako, Tom vamulekele vika, cho yetu tulilongethako vika?

¹⁷ Oloni vandameneni tahi. Nameme Tom wathzambwilile kuthinganyeka ngwendi John kapwile wa kulongwa kuli munakathzi wendi, kuma wakele na vukaleho vwa kushula ndi? Lyamukwavo mangwethzi, Tom watuminine foni John. Achithinganyekeni kushuvuluka kwathzivile Tom, muvamulekele ngwavo uje munakathzi wapwile shongo yendi uje watundile kulako. Mwetile myaka yaingi kuvalimwene. Washakele kulimona nendi ha maola amandondo lika, cho wapandele lika kukaliwana nendi ku venda ya kulila. Munakathzi wendi kawanene thimbu ya kukamona nyali yendi. Kuvethzika lika, Tom kalekele munu vithinganyeka vyendi vya kuhenga. Tulilongethako vika? Nameme ngwavo tuli na lyethzi manene mu vipangi vya Njambi, oloni kutwapandele kulithziva ngwetu twatha kuthzivuka vukaleho vwa vyuma vyoshe.

18. Nga twalipyakana na vakwetu, twatha kuvathinganyekela vika?

¹⁸ Vukalu vukwavo vwatha kutwonowetha kutondethetha vukaleho vunapu kulipyakana na vakwetu mu chikungulukilo. Nga thimbu yoshe twaka manene mbunge ha vuthzeye vwa vakwetu, cho twatha kushangumuka kuthinganyekela ndolome yetu vyuma vyavivi. Ngechi, nga tuthziva ñanda ya makuli hali owo ndolome twatha kuitava. Echi chitulongetha vika? Nga tuthzinda vandolome vetu, cho twatha kuvathinganyekela ngwetu vali na kulinga vyuma vyavivi, oloni kutwethi na vukaleho vumwetha ngocho. (1 Tima 6:4, 5) Twatha kujenjuka kulinga ngocho nga kututhzivila vakwetu chipululu mu vimbunge vyetu. Kethi tuthinganyekele vandolome vetu vyuma vyavivi, oloni tunapande kuvathzema na kuvathambetha kutundilila kwithi ya vimbunge vyetu.—Tandeni Kolose 3:12-14.

19, 20. (a) Vinangulo muka vya mu Mbimbiliya vyatha kutukwatha kwilula viñanda mwamuvwa vituthziva? (b) Tukathimutwiya vika mu chilongetha chinatako

¹⁹ Ano matangwa, kunapu kwakukalu kuwana vukaleho vwa vuthunga mwafwa ya kujeneka kulumbunuka kwetu, cho lalo mithzimbu yaingi kuyethi na vukaleho vwa kushula. Vika vyatha kutukwatha kuwana vukaleho vwa vuthunga? Tunapande kuthzivuka na kupangetha vinangulo vya mu Mbimbiliya. Chinangulo chimo ngwacho, vunapu vulema na shwamwa nga munu akumbulula thimbu kanda athzivithithe mwamuvwa. (Vithi 18:13) Chinangulo chikwavo lalo chitwanukitha ngwacho kutwapandele kutava chuma choshe choshe chituthziva. (Vithi 14:15) Cho lalo nameme tuli na lyethzi manene mu vipangi vya Njambi, kutwapandele kulikulahela yetu vavenya. (Vithi 3:5, 6) Nga tutondethetha vukaleho vwa kushula na kwangula mwamuvwa vya kulinga, cho vinangulo vya mu Mbimbiliya vitunyungilila.

²⁰ Nameme ngocho, kuli vukalu vukwavo lalo. Yetu vanu twakala na kalingolingo ka kuthompa vakwetu mu kwetheketha na sholwethi yavo. Mu chilongetha chinatako tukathimutwiya ha vukalu vumo nevi vitukwatha kuvuhyana.