1, 2. (a) Vanu vakathinganyeka vika ha ñanda ya kulyangwila vya kulinga? (b) Mbimbiliya itulongetha vika ha ndthzili yetu ya kulyangwila vya kulinga, cho tuthimutwiya ha vihula muka?

MUNAKATHZI umo mwashakele kwangula vya kulinga, walekele kavuthamba kendi ngwendi: “Kethi uchinjihule, njileke lika vya kulinga. Hahathi oho.” Ou munakathzi washakele kumuleka vya kulinga, kashakele kupangetha ndthzili yendi yanamwana Ishamatanga ya kulyangwila vya kulinga. Yeni cho? Mwashaka kulyangwila vya kulinga, indi mwashaka vakweni vamyangwile vyakulinga? Mwamona vati eyi ñanda ya kulyangwila vya kulinga?

² Vanu vanalikanangana ha ñanda eyi ha myaka yaingi. Vamo ngwavo ndthzili ya kulyangwila vya kulinga kuyakeleko, oloni Njambi ikeye akatunangakanena vya kulinga. Vamo vakathinganyeka ngwavo munu uje napatuka, ikeye lika atha kulyangwila vyakulinga. Oloni tunapande kutanda Lijwi lya Njambi, Mbimbiliya, mangana tuthzivithithe mwamuvwa eyi ñanda. Mwafwa vika? Mwafwa imwetha ngwavo Yehova watwanene ndthzili ya kulyangwila vya kulinga, kulumbununa ngwavo, twatha kulyangwila kulinga vitushaka. (Tandeni Yoshwa 24:15.) Mbimbiliya yakumbulula lalo vihula vya kufwa ngwe evi: Tunapande kupangetha vati ndthzili yetu ya kulyangwila vya kulinga? Kuli hamo hayalenga ndthzili yetu ya kulyangwila vya kulinga ndi? Mutukapangethelamo  ndthzili yetu ya kwangula vya kulinga kumwetha vati mutwathzemena Yehova? Twatha kuthingimika vati vyuma vivanalyangwila vakwetu?

3. Mwanja muka wanatwakela Yehova mu kupangetha ndthzili ya kulyangwila vya kulinga?

³ Yehova ali na ndthzili ya kulinga vyuma vyoshe vyashaka, ngechi natwakela mwanja mwakupangethelamo eyi ndthzili. Chakumwenako, wangwile Vaisalele kupwa vanu va lithzina lyendi, “vanu vendi va kujela.” (Kwitu. 7:6-8) Naumo wahi wamuthindiyiye kulinga ngocho. Yehova washulithilile chikulahetho chendi chakulahethele kavuthamba kendi Avilahama kuthañulu. (Kusha. 22:15-18) Cho lalo, Yehova thimbu yoshe akapangetha ndthzili yendi ya kulyangwila vya kulinga mu chithzemo na kuthungama. Echi chasholokele mu ngila yanyanyamethelelemo Vaisalele vaje vakele na kutengulukila kulemetha kwa vuthunga thimbu yoshe. Omwo vatengulukile na vimbunge vyavo vyoshe, Yehova wavamwethe chithzemo na ngothzi. Wendekele ngwendi: “Njikelwitha lalo vanu vange kuli yange vavenya. Njikavathzema na mbunge yange yoshe.” (Hozi. 14:4) Omwo Njambi napangetha ndthzili yendi ya kulyangwila vya kulinga mu kukwatha vanu, natwakela mwanja wauvwa.

4, 5. (a) Njambi walivangele kwana iya ndthzili ya kulyangwila vya kulinga, cho waipangethele vati? (b) Umo na umo wetu napande kulihula chihula muka?

⁴ Yehova mwashangumukile chipangi chendi cha kutanga, wangwile kwana vyuma vimo vyatangele ndthzili ya kulyangwila vya kulinga. Munendi wa ntwatwa, “chifwa cha Njambi, uje kutwatha kumona,” ikeye yavangele kwana eyi ndthzili. (Kolo. 1:15) Nameme mwakele mwilu, Yesu walyangwilile kulongwa kuli Ishe na kujeneka kulikwatathana na Satana mu kutengulukila Njambi. Kutundoho, Yesu mwakele hano hathi wapangethele ndthzili ya kulyangwila vya kulinga mu kuvyana vyetheko vya Chitothzi wakama. (Mateo 4:10) Mu lilombelo lyalombele vuthsiki vwa mamanethelelo a kuyoya kwendi, Yesu wamwethele lishungu lyendi lya kulinga chithzango cha Njambi. Wendekele ngwendi: “Tate, nga ushaka, nganja eyi ya kayando itunde kuli yange. Kethi ngwe mwaya chithzango change embwe, oloni chithzango chove chilingiwe.” (Luka 22:42) Tutembwinineni Yesu mu kupangetha ndthzili yetu ya kulyangwila vya kulinga mu kuthingimika Yehova na kulinga chithzango chendi. Twatha kulinga ngocho ndi?

⁵ Eyo, twatha kukavangeya mwanja wa Yesu, mwafwa netu vatutangele mu chifwa cha Njambi. (Kusha. 1:26) Nameme ngocho, kuli hamo hayalenga ndthzili yetu. Kutwakele na ndthzili ya kulinga mwoshe mutushakela ngwe Yehova. Lijwi lya Njambi lyalumbununa ngwavo kupatuka kwetu kuli naha hakwalenga, cho lalo kutwapandele kujomboka nginga yanatwakela Yehova. Vanakathzi vanapande kwononoka kuli vanalume vavo na vana kuli vithemi vavo. (Efeso 5:22; 6:1) Awa mashiko atha kutukwatha vati mu kupangetha ndthzili yetu ya kulyangwila vya kulinga? Chikumbululo ku chihula echi chatha kukundama kuyoya kwetu kwa myaka yoshe.

6. Mwafwa vika ndthzili yetu ya kulyangwila vya kulinga inapande kukala na theteko? Endekeni chakumwenako.

⁶ Kutwakela theteko ya kulyangwila vya kulinga kunapu kutwana ndthzili vene ya kulilingila vyoshe ndi? Embwe. Vika twendekela ngocho? Theteko ivanakela vanu mu kulinga vyuma yatha kuvanyungilila. Chakumwenako, hamo tunangula kuya ku mbonge ya kulako na munyau. Cho tapalo yacho kuyethi na mashiko, cho lalo, munu woshe napatuka kushatukitha munyau wendi ha theteko yashaka nambe kwendethela kwoshe kwoshe kwashaka. Vati, twatha kulithziva ngwetu vanatunyungilila nga twendethela mu tapalo ije ndi? Embwe. Theteko yapwa ya theho mangana voshe valikuwe vuvwa vwa kupatuka kwa vuthunga. Tuchithimutwiyeniko ha vyakumwenako vya mu Mbimbiliya mangana tumone vuvwa vukwavo vwa kupangetha ndthzili yetu ya  kulyangwila vya kulinga mu theteko yanatwakela Yehova.

7. (a) Ndthzili ya kulyangwila vya kulinga yalingithile vati Andama alithethze na vya kutanga vyoshe vyakele mu Endeni? (b) Endekeni ngila imo ije Andama wapangethelelemo ndthzili yendi ya kulyangwila vya kulinga.

⁷ Omwo watangele munu wa kulivanga Andama, Njambi wamwanene ndthzili ya kulyangwila vya kulinga, ngwe mwalingile ku vanu va mwilu. Echi chanenethele kulyangununa mukati ka Andama na tuthitu, mwafwa vakevo vakele na kuliyoyela lika. Achikengeni chakumwenako chije chimwetha omwo Andama wapangethelelemo mwamuvwa ndthzili yendi ya kulyangwila vya kulinga. Njambi wavangele kutanga tuthitu, athina atange munu. Oloni Yehova, wanene munendi wa kulivanga wa ha kaye chipangi cha kuluka tuthitu mathzina. Njambi, “wavanenele kuli munu ngechi avaluke mathzina.” Munima ya kukengethetha mwamuvwa tuthitu, Andama washangumukile kuvaluka mathzina aje anavapande, cho Yehova watavele vithinganyeka vya Andama. “Mu ngila ije vene, mukemwo mwavalukilile mathzina avo.”—Kusha. 2:19.

8. Andama wapangethele vati mwamuvi ndthzili yendi ya kulyangwila vya kulinga, cho vika vyatundilemo?

⁸ Cha luvinda, Andama kajaukile na chipangi chamwanene Njambi cha kulima na kunyunga palandaisi ya hathi. Kajaukile lalo na vyuma vyamutavethele Njambi ngwendi alinge, omwo wavalekele ngwendi: “Kiteni, ngechi vatekulwila veni vakatume hano hathi hoshe, cho mukakala na moko ya kushwana vithi . . . , na tuthzila na tuthitu voshe.” (Kusha. 1:28) Oloni walyangwilile kujomboka nginga yamwakelele Njambi, omwo walile ku muti wa chithzila. Oku kupangetha mwamuvi ndthzili ya kulyangwila vya kulinga, kunanenethela vana va Andama tuyando na kukemanga ha myaka yaingi. (Loma 5:12) Kuthzivuka vyuma vyatundile mu kulyangwila kwa Andama kunapande kutulingitha tupangethe mwamuvwa ndthzili yetu ya kulyangila vya kulinga na kuipangetha mu theteko yanatwakela Yehova.

9. Yehova wanene vanu vendi va Isalele kulyangwila kulinga vika, cho valingile vati?

⁹ Va Andama na Eva vatambwithile vana vavo kujeneka kulumbunuka na kuthsa mwafwa ya kujeneka kwononoka kwavo. Nameme ngocho, vana vavo vatwaleleho kukala na lithetha lya kupangetha ndthzili yavo ya kulyangwila vya kulinga. Echi chasholokele omwo Njambi wapangelelemo na Vaisalele. Yehova walekele vanu valyangwile kutava nambe kuvyana kupwa vanu vendi vavenya kwitila muli ngamba yendi Mosesa. (Kutu. 19:3-6) Valingile vati? Valyangwilile kupwa vanu vaje vemanena lithzina lya Njambi, cho voshe vakulahethele ngwavo: “Tukalinga vyuma vyoshe vije vyanendeka Shukulu Kalunga.” (Kutu. 19:8) Cha luvinda, omwo thimbu yetile, vapangethele mwamuvi ndthzili yavo ya kulyangwila vya kulinga na kupokola chikulahetho chavo. Tunapande kulilongethako vimo ku mwanja ou na kutwalelelaho kupangetha mwamuvwa ndthzili yetu ya kulyangwila vya kulinga na kushwenya kuli Yehova na kwononoka mashiko endi.—1 Koli. 10:11.

10. Myanja muka imwetha ngwavo vanu va kujeneka kuthungama vatha kupangetha ndthzili yavo mu ngila yashaka Njambi? (Kengeni chikupulo ha liputa 12.)

¹⁰ Ku Vahevelu kapetulu 11, tukawanako mathzina a vangamba va Njambi va kupwa 16, vaje vapangethele ndthzili yavo ya kulyangwila vya kulinga mu theteko yavanene Yehova. Valikuwile vivethzikitho vyavingi na kukala na lilavelelo lya vyuma vya kulutwe. Chakumwenako, Nowa wamwethele likulahelo lyakama, cho lalo, wangwile kwononoka mashiko a Njambi, mu kushonga vwato vuje vwovwele ikeye na nanga yendi na vithemwa vya kulutwe. (Heve. 11:7) Avilahama na Sala vakavangeyeye kutwamenena kwa Njambi, omwo vaile ku lifuti lya chikulahetho. Nameme vendele nunda yailaha, hanga vachathele ‘kwiluka’ kwimbo lyavo ku Ule. Oloni, vakengelethele mesho avo a likulahelo ha vyuma vya kulutwe “vije vyavakulahethele Njambi”; “vakele na sholovya ya lifuti lyalivwa.” (Heve. 11:8, 13, 15, 16) Mosesa wakengethele nima ku vufuko vwa mu Ingito “wayongwele ngechi mwamuvwa kumona tuyando  hamo na vanu va Njambi kutuvakana kuvwahelela kwa kathimbu lika mu vuvi.” (Heve. 11:24-26) Tutembwinineni likulahelo lya ava vanu va kuthañulu mu kupangetha ndthzili yetu ya kulyangwila vya kulinga mu kulinga chithzango cha Njambi.

11. (a) Vuvwa muka vuli mu kukala na ndthzili ya kulyangwila vya kulinga? (b) Vika vikamilingitha mupangethe mwamuvwa ndthzili yeni ya kulyangwila vya kulinga?

¹¹ Nameme kuleka munu weka atwangwile vya kulinga kukathiwitha vyuma, oloni kulinga ngocho kutwonowetha kupangetha vwana vwetu vwa kulyangwila vya kulinga. Ku mukanda wa Kwituluka mu Mashiko 30:19, 20. (Tandeni.) vanendekako vyovu vwana. Vesi 19, imwetha kulyangwila kuje Njambi wanene Vaisalele. Mu vesi 20, tulilongethamo ngwetu Yehova wavanene thimbu mangana vamwethe vyuma vyakele mu vimbunge vyavo. Netu twatha kulyangwila kulemetha Yehova. Ndthzili ya kulyangwila vya kulinga yatwanene Njambi ikeyo yatha kutulingitha tumuthzeme na kumuthingimika na kumuthzumbangeya.

12. Ngila muka yaivi ya kupangethelamo ndthzili yetu ya kulyangwila vya kulinga?

¹² Achithinganyekeni ngweni munana kavuthamba keni vwana vwavuvwa. Mulithziva kuvihya nga muthziva ngweni vuje vwana navumbila mu vwina vwa kumbila mathzilo nambe kuvupangetha mu kuvulumuna vakwavo. Ngechi, thinganyekeni mwakalithzivilamo Yehova ha kumona vanu vaje vapangetha mwamuvi ndthzili yavo ya kulyangwila vya kulinga mu kuvulumuna vakwavo. Chili vene, vupolofweto vwa mu Mbimbiliya vwa kwendeka ngwavo ha thimbu ya “matangwa a kukotoka,” vanu vakapwa “vaka-kujeneka kukandelela,” vunapu vwa vuthunga. (2 Tima. 3:1, 2) Kutwapandele kupangetha ovu vwana vwa kutundilila kuli Yehova mu ngila yaivi nambe kuvwambata ngwe kuvwethi na theho. Twatha kupangetha vati mwamuvwa vwana vwetu vwa ndthzili ya kulyangwila vya kulinga?

13. Ngila muka itunatha kupangethelamo mwamuvwa ndthzili yetu vaka-Kilisitu ya kulyangwila vya kulinga?

¹³ Tuvavoshe tuli na ndthzili ya kulyangwila vavuthamba nambe vuthzalo nambe vyuma vya thenga. Oloni kupatuka kwetu kwatha kupwa ngwe “chuma cha kufwika vuvi,” nga tulyangwila kupwa vindungo va mashungu a mivila yetu nambe kutembwinina futithi yaivi ya kano kaye. (Tandeni 1 Petulu 2:16.) Kutuvakana kupangetha ndthzili yetu ‘ipwe lithetha lya kutwechelela ngechi mashungu etu a vunu atupangethe,’ tunapande kumona ngwetu vyuma vitwangula kulinga vilitombola na chinangulo cha kwendeka ngwavo:  “Vilinge mu kwana Njambi vumpau.”—Ngala. 5:13; 1 Koli. 10:31.

14. Kupangetha ndthzili yetu ya kulyangwila vya kulinga kwendelela vati na kukulahela Yehova?

¹⁴ Ngila ikwavo ya kunyungilamo ndthzili ivanatwana ya kulyangwila vya kulinga, inapu kukulahela Yehova na kujeneka kujomboka nginga yanatwakela. Ikeye lika atha ‘kutulongetha vyuma vyavivwa, na kututwamenena mu ngila yaivwa muje mutunapande kuya.’ (Isaya 48:17) Tunapande kutava vuthunga vwa majwi a kuhwiminina a kwendeka ngwavo: “Munu ikeye vavenya na mana endi katha kwangula ngila yaivwa ngechi endemo, munu ikeye vavenya kethi na ndthzili ya kwenda mwoshe mwashakela.” (Njele. 10:23) Kutwapandele kuthsa mu mweto wa kushaka kujendamena ku mana etu ngwe mwalingililemo Andama na Vaisalele vaka-kutengulukila. Oloni, tunapande ‘kukulahela kuli [Yehova] na vimbunge vyetu vyoshe.’—Vithi. 3:5.

15. Vika vitulilongetha ku chinangulo chili ku Ngalatiya 6:5?

¹⁵ Ngila itunatha kumwethelamo hayalenga ndthzili yetu inapu kuthingimika lithetha lya vakwetu lya kulyangwila vya kulinga mu kuyoya kwavo. Mwafwa vika? Tuvavoshe twakala na ndthzili ya kulyangwila vya kulinga, ngechi vaka-Kilisitu vavali, vanatha kulithethza mu kwangula vya kulinga. Echi chinatha kulingiwa nambe mu kwangula futithi nambe ngila ya kulemethelamo. Anukeni chinangulo chili ku Ngalatiya 6:5. (Tandeni.) Nga tunanguka ngwetu muka-Kilisitu woshe napande ‘kulyambatela chitele chendi vavenya,’ cho tuthingimika lithetha lya vakwetu lya kupangetha ndthzili yavo ya kulyangwila vya kulinga.

16, 17. (a) Ndthzili ya kulyangwila vya kulinga yanenele vukalu muka mu Kolinte? (b) Paulu wamanethele vati ovu vukalu, cho echi chitulongetha vika ha vyuma vivalyangwila kulinga vakwetu?

¹⁶ Tuchithimutwiyeni ha mwanja wa mu Mbimbiliya uje umwetha vitunapande kuthingimikila ndthzili ya vandolome vetu ya kulyangwila vya kulinga kupangetha chitakutaku. Vaka-Kilisitu va mu Kolinte, valikananganene ha ñanda ya kulya thitu, ije mpamo ivakombelelele ku tumponya, cho hanima vailandethele ku vitanda. Vamo vayongwele ngwavo: ‘Twathzivuka ngwetu kamponya [kethi na ndthzili], ngechi twatha kulya thitu mu kushuvuluka.’ Oloni vaje vakele na kulemetha tumponya kunima, valithzivile ngwavo kulya eyi thitu kunapu ngwe ngila imo ya kulemethelamo tumponya. (1 Koli. 8:4, 7) Eyi yapwile ñanda yakama manene, ije yashakele kunena kulitepa mu chikungulukilo. Paulu wakwathele vati vaka-Kolinte vamone eyi ñanda ngwe mwaimwenenenemo Njambi?

¹⁷ Ha kulivanga, Paulu wavanukithile ngwendi vyakulya kuvyatha kuvashwenyetha kuyehi na Njambi. (1 Koli. 8:8) Kutundoho, wavanangwile lalo ngwendi kuvapandele kwechelela “moko” yavo ya kulyangwila vya kulinga ipwe “chimbundi cha kutanukitha vaje vanathzeye.” (1 Koli. 8:9) Mamanethelelo, walekele vaje vakele na vitakutaku vije vyavavindikile kulya ngwendi, kethi vane mulonga vaje vakele na kulya thitu. (1 Koli. 10:25, 29, 30) Ngechi omu mu viñanda vya theho vinakundama ku vulombelo, muka-Kilisitu woshe napande kulyangwila vya kulinga kwetheketha na chitakutaku chendi. Kuma kutwapandele kuthingimika ndthzili ya vandolome vetu ya kulyangwila vya kulinga mu vyuma vyavindondo ndi?—1 Koli. 10:32, 33.

18. Mumwetha vati ngweni mwathingimika ndthzili ivanamyana ya kulyangwila vya kulinga?

¹⁸ Yehova natwana ndthzili ya kulyangwila vya kulinga ngechi tunapatuka mu vuthunga. (2 Koli. 3:17) Twathingimika ovu vwana, mwafwa vukatukwatha kwangula kulinga vyuma vije vimwetha chithzemo chetu kuli Yehova. Tutwaleleniho kumwetha kukandelela ku vwana vwavuvwa na kuvupangetha mu ngila ije inenetha kathingimiko kuli Njambi na kuthingimika vakwetu muvanangwilamo kupangetha vwana vwavo.