Yeni ku mithzimbu

Yeni ku mitwe ya viñanda

“Vumwene Vwange Kethi vwa Hano ha Kaye Embwe”

“Vumwene Vwange Kethi vwa Hano ha Kaye Embwe”

‘Ha chuma echi vene njethzile hano ha kaye kwambulula vuthunga.’—YOWA 18:37.

MYATHO: 15, 74

1, 2. (a) Vanu vali na kulilwitha vati muno mu kaye? (b) Tukumbulula vihula muka muno mu chilongetha?

NDOKATHZI umo wa ku mbwela ya Europe wanukile vyuma vyalingiwile mu vuyoye vwendi, cho wendekele ngwendi: “Ku vwanike vwange njamwene ngwe mu lifuti lyetu mwashulile lika vilinga vyavivi. Ngechi njathzindile manene fulumende ya mu lifuti lyetu, cho njalikwatathanene na vanu vaje vakele na vithinganyeka vya kulwitha fulumende. Chikenya umo wapwile lipangala lyange ha myaka yaingi.” Ndolome umo lalo wa ku mbwela ya Africa washangumukile kulikoveletha mu vilinga vya vukenya. Wendekele ngwendi: “Njamwene ngwange muyati wetu wapwile wa theho manene kutuvakana miyati yoshe, ngechi njalikwatathanene na chivunga chimo cha vaka-vupolitiki. Vatulongethele kuthsiya vanu va mu vivunga vyeka vya vupolitiki kupangetha makunga. Twakele na kuthsiyila kumo na vavushoko vwetu vaje vakele muje mu vivunga.” Ndokathzi uje wakala ku central Europe wendekele ngwendi: “Njakele manene na kangu, cho njathzindile vanu va ku mafuti eka na vaje vapwile vaka-vulombelo vweka.”

2 Vilinga vivakele navyo ava vanu vatatu vikevyo vinalithala manene mu kaye ano matangwa. Vanu vali na kulwila manene kuthokoka, cho lalo vivunga vya vupolitiki vili na kulilwitha manene, cho mu mafuti amangi vangendthzi vali na kuvathzinda manene. Ngwe muyapolofwetelele Mbimbiliya, vanu vavangi ‘vanakenyuka’ muno mu matangwa a kukotoka. (2 Tima 3:1, 3) Vaka-Kilisitu vatha kunyungilila vati likwatathano lyavo muno mu kaye ka kujeneka kulikwatathana? Tulilongetha vyavingi ku vyuma vyalingiwile mu thimbu ya Yesu omwo kwakele kulitepa kwa vivunga vya vupolitiki. Tuchithimutwiyeni ha vihula vino vitatu: Mwafwa vika Yesu wavyanene kulikoveletha mu vivunga vya vupolitiki? Wamwethele vati ngwendi vangamba va Njambi kuvapandele kulikoveletha mu viñanda vya vupolitiki? Yesu wamwethele vati ngwendi kulilwitha kwapwa kwakuvi?

VIYONGOLA VYAKELE NAVYO YESU HA VUPOLITIKI

3, 4. (a) Viyongola muka vya vupolitiki vivakele navyo Vayunda va mu thimbu ya Yesu? (b) Evi viyongola vyakundamene vati tupositolo va Yesu?

3 Vayunda vavangi vakele na kwambulwila Yesu vashakele kuthokoka ku vumwene vwa Valoma. Ngechi vakele na kushongangeya vanu vavangi ngwavo vatengulukile vumwene vwa Valoma. Cho vwingi vwa vaka-kutengulukila vakele na viyongola vya Yundasa wa ku Ngalileya. Uje munalume wa mu chita cha myaka cha kulivanga, walikwithile kupwa mesiya, cho wongumwine vanu vavangi. Kayunda muka-kutanekeya mithzimbu ya kuthañulu, Josephus wendekele ngwendi, Yundasa washongangeyeye vanu va muje mu lifuti ngwendi vatengulukile chiyulo cha Valoma, cho wavapayele ngwendi vapwile vaka-lyova mwafwa vakele na kufweta mitelo. Valoma vathsiyile Yundasa. (Vili 5:37) Vayunda vamo valwithile Valoma mangana vashulithilile viyongola vyavo.

4 Oloni Vayunda vamo vavandamenene ngwavo Mesiya akuvapatule. Vakulahelele ngwavo omwo Mesiya akaija akunena vumpau mu lifuti lyavo na kuvapatula ku chiyulo cha Valoma. (Luka 2:38; 3:15) Vayunda vavangi vakulahelele ngwavo Mesiya akushimbika vumwene mu Isalele. Cho Vayunda vavangi vaje vakele mu mafuti eka veluka mu lifuti lyavo. Yowano muka-kumbwitika wehwile Yesu ngwendi: ‘Tuleke, yove vene ivatumbwile ngwavo akaija indi tuchivandamene weka lalo?’ (Mateo 11:2, 3) Yowano washakele kuthzivuka indi kwakele weka lalo akashulithilila viyongola vya Vayunda. Vandongethi va Yesu vavali vaje valiwanene nendi mwathangukile tai vali na kuya ku Emausi navo vakulahelele ngwavo Mesiya akuvapatula. (Tandeni Luka 24:21.) Kutundoho, tupositolo vendi vamwihwile ngwavo: “Mwene, kuma ukelwitha Vumwene ku Isalele ku thimbu ino vene ndi?”—Vili 1:6.

5. (a) Mwafwa vika vanu va ku Ngalileya vashakele kwangula Yesu apwe mwene yavo? (b) Yesu wavanangwile vati?

5 Evi viyongola vya kukundama kuli Mesiya vyalingithile vanu va ku Ngalileya vashake kwangula Yesu apwe mwene yavo. Ava vanu hamo vathinganyekele ngwavo Yesu apwa ntwama wamuvwa, mwafwa wapwile muka-kwendeka mu vutongwe na kukangula vaka-kuvinja na kushuka vaje vakele mu njala. Munima ya kushuka vanalume va kupwa 5,000 wanangukile viyongola vivakele navyo vanu. “Yesu wathzivukile ngechi vashakele kumukwata ngechi vamupwithe mwene yavo, ngechivene, waile ku malundu endi lika.” (Yowa 6:10-15) Lya mukwavo, vanu vamo vaje vakele ku Lishali lya Ngalileya valithzivile kuthzeya. Ngechi, Yesu walumbunwinine mbunga chipangi chethzilile hano hathi. Wethzile na kukwatha vanu ku sipilitu kethi ku muvila embwe. Mukemwo wavalekele ngwendi: Kethi mupangele vyakulya vije vikavola, oloni pangeleni vyakulya vya mwonyo wa myaka yoshe.”—Yowa 6:25-27.

6. Yesu wamwethele vati ngwendi kashakele kupwa mwene wa hano hathi? (Kengeni chikupulo ha liputa 3)

6 Thimbu kanda athse, Yesu wanangukile ngwendi vandongethi vendi vamo vathinganyekele ngwavo ashimbika vumwene hano hathi mu Yelusalema. Wapangethele chithimo cha vimbongo vya ngolinde mu kwolola vithinganyeka vyavo. Echi chithimo chimwetha ngwavo Yesu uje emanena munalume wa “vulemu” waile kulyala, cho vungendthzi vwendi vwambatele thimbu yailaha. (Luka 19:11-13, 15) Yesu wamwethele ngwendi kakundamene ku chiyulo cha Valoma omwo wakumbulwile Pontiyu Pilato uje wamwihwile ngwendi: “Yove Mwene wa Vayunda ndi?” (Yowa 18:33) Nguvulu Pilato wathinganyekele ngwendi hamo Yesu ashimbika vumwene vweka mu chiyulo chendi. Oloni Yesu wakumbulwile ngwendi: “Vumwene vwange kethi vwa hano ha kaye embwe.” (Yowa 18:36) Yesu kalikovelethele mu vupolitiki mwafwa Vumwene vwendi vwapwile vwa mwilu. Walekele Pilato ngwendi chuma chethzilile hano hathi chapwile “kwambulula vuthunga.”—Tandeni Yowano 18:37.

Munaka mana ku vukalu vwa hano ha kaye indi ku Vumwene vwa Njambi? (Kengeni palangilafu 7)

7. Vika kwapwila kwakukalu kujenjuka ku vivunga vya vupolitiki?

7 Kuthzivithitha mwamuvwa chipangi chanatwana Njambi kutukwatha tujeneke kulikoveletha nambe kukundwiya vivunga vya vupolitiki ngwe mwalingile Yesu. Oku kethi kwakwathi embwe. Ntwama umo wa kuthzenguluka wendekele ngwendi: Vanu vavangi mu chitingitingi chetu vali na kwimanena manene vivunga vya vupolitiki. Vanu vavangi vali na sipilitu ya kuthzema manene lifuti lyavo, cho vakathinganyeka ngwavo nga valikoveletha mu viñanda vya vupolitiki, cho vuyoye vwavo vukala mwamuvwa. Njakandelela kuli vandolome vaje vali na kunyungilila likwatathano mukati kavo, cho lalo vali na kutwalelelaho kwambulula muthzimbu wauvwa wa Vumwene. Vanakulahela ngwavo Njambi ikeye lika akamanetha vilinga vyavivi na vukalu vweka vuvakaliwana navwo.”

YESU WAMWETHELE VATI NGWENDI KAKUNDAMENE KU VUPOLITIKI?

8. Endekeni chitele chivakele nacho Vayunda va mu chita cha myaka cha kulivanga.

8 Vilinga vyavivi vikalingitha vanu valikovelethe mu vupolitiki. Mu thimbu ya Yesu, vanu vakele manene na vimata ha mitelo. Mukemwo lishiko lya Valoma lya kuthoneka vanu ngwavo vafwete mitelo lyaluvalethele Yundasa wa ku Ngalileya uje itunavanga kwendeka. Mu thimbu ya Yesu, vanu vakele na kuvafwetetha manene mitelo. Vakele na kufwetela vufuko vwavo na livu na vinjuvo vyavo. Cho vaje vaka-kutambula mitelo vakele na kulyapula vanu. Vaka-kutambula mitelo vakele na kwana lithzika kanwa kuli vaje vakele na moko mangana vavane ndthzili ya kulyapula vanu. Sangeo uje wapwile mukulunu wa vaka-kutambula mitelo mu Yeliko wafukile manene mwafwa wakele na kulyapula vanu vimbongo. (Luka 19:2, 8). Wafukile manene mwafwa wakele na kufwetethela hakama.

9, 10. (a) Vitothzi va Yesu vashakele kumukoveletha vati mu viñanda vya vupolitiki? (b) Tulilongetha vika ku chikumbululo cha Yesu? (Kengeni chikupulo ha liputa 3)

9 Vitothzi va Yesu vamwethekele ha ñanda ya kufweta mitelo. Vamwihwile vya kufweta mutelo, wa mbongo imo ya siliva kuli Sezale ije ivakele na kufweta Valoma. (Tandeni Mateo 22:16-18.) Vayunda kuvashakele kufweta mutelo. Kufweta mutelo kwamwethele ngwavo vononokele ku chiyulo cha Valoma. “Vaka-kukavangeya Helonde” vaje vehwile Yesu vayongwele ngwavo nga avyana ngwendi vanu kuvapandele kufweta mutelo, cho vamwana mulonga wa kutengulukila chiyulo. Cho lalo ngwe wendekele ngwendi kufweta mutelo kwapandele, ngwe vaka-kumukavangeya vamutengulukilile.

10 Yesu wakele na viyongola vyavivwa ha kufweta mitelo. Wendekele ngwendi: “Aneni kuli sezale vije vinakundama kuli sezale, cho aneni kuli Njambi vije vinakundama kuli Njambi.” (Mateo 22:21) Yesu wathzivukile ngwendi vaka-kutambula mitelo vakele na linyanyamena. Oloni Yesu kashakele ngwendi vilinga vyavo vimwonowethe kupanga chipangi cha theho chethzilile hano hathi. Echi chipangi chapwile cha Vumwene vwa Njambi vuje vukamanetha vukalu vwoshe. Yesu wakelelele vaka-kumukavangeya mwanja wauvwa. Navo kuvapandele kulikoveletha mu viñanda vya vupolitiki nameme vyuma vifwe vati. Vaka-Kilisitu vanapande kutwameka Vumwene vwa Njambi na vuthunga vwendi kulutwe. Kuvethi kwimanena nambe kushaula viyulo vimo vya hano hathi.—Mateo 6:33.

11. Vika vitukwatha tujeneke kukala na kangu?

11 Vwingi vwa Vakaleho va Yehova vanatundu mu viñanda vya vupolitiki muvakele. Ndokathzi wa ku Great Britain wendekele ngwendi: “Njakele manene na kangu munima ya kulilongetha vya vuyoye vwa vanu ku Yunivesiti. Njashakele kwimanena vanu va kuthzivala mwafwa vakele na kuvayandetha manene. Nameme njakele na kuhyana mu viñanda vya vimata, oloni njakele na kulithziva manene kuthzeya. Kunjathzivukile ngwange vanu kuvapandele kukala na kangu mu vimbunge vyavo. Munjalilongethele Mbimbiliya njanangukile ngwange njinapande tai kutunditha kangu mu mbunge yange. Cho munu wanjikwathele kutunditha kangu wapwile ndokathzi wa chindele. Ha thimbu ino, nji payiniya wa thimbu yoshe mu chikungulukilo cha tuveveve, cho njili na kwambulwila vanu va kulithethzathethza.”

“SHOMEKA MUKWALE WOVE MU CHINDALO CHAWO”

12. Yesu wanangwile vandongethi vendi ngwendi vajenjuke ku “muthima” muka?

12 Mu thimbu ya Yesu vanu vakele na kukumbathana vyuma vya vulombelo nevi vya vupolitiki. Livulu limo lyendekele ngwalyo: “Vivunga vya vulombelo muvakele Vayunda vyalyangunwine ngwe vya vaka-vupolitiki.” (Daily Life in Palestine at the Time of Christ) Mukemwo Yesu wanangwile vandongethi vendi ngwendi: “Nyanyameni, cho linyungeni ku muthima wa Vafaliseo na ku muthima wa Helonde.” (Mako 8:15) Ou Helonde ivanendeka emanena vaka-kukavangeya Helonde. Vafaliseo valikovelethele mu viñanda vya vupolitiki vya kushaka kuthokoka. Cho ku mukanda wa Mateo, Yesu wendekele lalo vya kulinyunga ku muthima wa Vasanduki. Vashakele manene kuyula. Vwingi vwa vanu vavo vashakele kuvatwamenena kuli Valoma. Yesu wanangwile vandongethi vendi vajenjuke ku vilongetha na ku muthima wevi vivunga vitatu vya vanu. (Mateo 16:6, 12) Yesu wathimutwiyiye evi viñanda ha thimbu ivashakele kumupwitha mwene.

13, 14. (a) Viñanda vya vupolitiki nevi vya vulombelo vyanenele vati vilinga vyavivi na vukenya? (b) Mwafwa vika kutwapandele kulwa nameme vatulinga mwamuvi? (Kengeni chikupulo ha liputa 3)

13 Kukumbathana vulombelo na vupolitiki kukanene vukalu. Yesu walongethele vandongethi vendi ngwendi kethi valikovelethe omu mu viñanda. Mukemwo tupilisitu vakama na Vafaliseo vayongwele kuthsiya Yesu. Vathinganyekele ngwavo avanyeka moko ivakele nayo mu vulombelo neyi ya kuyula. Vendekele ngwavo: “Nga tumwechelela ngocho, voshe vakamukulahela, cho vakulunu va Valoma vakanyongetha Njuvo yetu ya Shukulu Kalunga na muyati wetu woshe.” (Yowa 11:48) Ngechi Kapilisitu Wakama Kayafase washongangeyeye vanu vathsiye Yesu.—Yowa 11:49-53; 18:14.

14 Kayafase watumine maswalale vuthsiki mangana vakakute Yesu. Yesu wathzivukile ngwendi vamukwata vuje vuthsiki, ngechi ha thimbu yalile na tupositolo vendi lwa mamanethelelo, wavalekele ngwendi vambate mikwale. Vambatele lika mikwale ivali mangana avalongethe chilongetha cha theho. (Luka 22:36-38) Ha vuthsiki vuje vene, Petulu wapangethele mukwale mu kulwitha umo wa vitothzi va Yesu. Vanu vaje vethzile na kukuta Yesu valuvalethele manene Petulu. (Yowa 18:10) Oloni Yesu walekele Petulu ngwendi: “Shomeka mukwale wove mu chindalo chawo, omwo voshe vaje vapangetha mikwale yavo vakanyonga ku mikwale yavo.” (Mateo 26:52, 53) Echi chilongetha chalitombwele na vyuma vyendekele Yesu mu lilombelo lyendi ha vuthsiki vuje vene ngwendi vandongethi vendi kuvakundamene ku kaye. (Tandeni Yowano 17:16.) Njambi ikeye lika wakala na ndthzili ya kumanetha vilinga vyoshe vyavivi.

15, 16. (a) Lijwi lya Njambi linakwatha vati vaka-Kilisitu vajenjuke ku lwothzi? (b) Kulithethza muka kwakamono Yehova ha vanu vendi na vaka-kaye?

15 Ndokathzi umo wa ku mbwela ya lifuti lya Europe itunendeka ku maputukilo wamwene vuthunga vwowo majwi. Wendekele ngwendi: “Kulwa kethi kukekwo kukamanetha vyuma vyavivi. Vanu vanjinamono vaje valikovelethele mu lwothzi vanathsi. Vamo vakaluvala na kujeneka kupwa va kuvwahelela. Njavethzika kulilongetha Mbimbiliya ije yanjikwatha kuthzivuka ngwange Njambi ikeye lika akamanetha vilinga vyavivi hano ha kaye. Ou ukewo muthzimbu unjinambulula ha myaka 25.” Ndolome umo wa ku mbwela ya Africa nombila likunga lyendi, cho ha thimbu ino ali na kupangetha Lijwi lya Njambi lije lyapwa ‘moko ya mukwale ya sipilitu’ mu kwambulula muthzimbu wa kwoloka ku vakwavo vatunga navo nameme vapwa va muyati weka. (Efeso 6:17) Omwo wapwile Mukaleho wa Yehova, uje ndokathzi wa ku central Europe washombokele ku munalume wa ku muyati uje wathzindile manene. Ava vanu vatatu vatunendeka vatengulwile futithi yavo mwafwa vashakele kutembwinina Kilisitu.

16 Kukala na futithi yaivwa kwapwa kwakuvwa manene. Mbimbiliya inetheketha vanu ku mankimba a mema a kalunga aje ali na kungwanjanga thimbu yoshe. (Isaya 17:12; 57:20, 21; Kujo 13:1) Nameme viñanda vya vupolitiki vili na kutepa vanu, oloni yetu tuli na kutwalelelaho kulikwatathana na kuyoya mu kwoloka. Cho Yehova akalithzivi manene kuvwaha mwakamono vanu valikwatathana nameme vali muno mu kaye ka kulitepa.—Tandeni Zefaniya 3:17.

17. (a) Vingila muka vitatu vije vitukwatha kukundwiya likwatathano lyetu? (b) Vika vitukathimutwiya mu chilongetha chinatako?

17 Twamono ngwetu twatha kukundwiya likwatathano lyetu vaka-Kilisitu mu vingila vitatu: (1) Kukulahela ngwetu Vumwene vwa Njambi vwa mwilu vukevwo lika vukamanetha vilinga vyavivi na (2) kuvyana kukundama ku chivunga choshe choshe cha vupolitiki na (3) kujeneka kulikoveletha mu lwothzi. Oloni thimbu imo kangu katha kutangula likwatathano lyetu. Chilongetha chinatako chitukwatha kuwana vingila vya kuhyanenamo kangu ngwe muvakahyanenenemo vaka-Kilisitu va mu chita cha myaka cha kulivanga.