1. (a) Chuma muka cha kulifwa chalingile Lyako Njefeta na Hana? (Kengeni vikupulo ha liputa 3.) (b) Vihula muka vivakumbulula muno mu chilongetha?

WAPWILE ntwama wa kuthimpa. Wapwile munakathzi wa kulipokwetha. Wapwile lishwalale wa kujeneka lyova. Wapwile munakathzi wa kulikehetha na kufwitangana mu vipangi vya ha njuvo. Nameme valemethele Njambi umo lika, oloni kuli chuma chimo lalo cha kulifwa chalingile Lyako Njefeta na Hana, munakathzi wa Elikana. Voshe vakulahethele kulingila Njambi chuma chimo, cho vachilingile mu kulongwa. Vanapu myanja yaivwa kuli vanalume na vanakathzi va matangwa ano, vaje vakulahetha kulingila Yehova vyuma vimo. Oloni kuli vihula vyakama vitunapande kuthinganyekaho: Kukulahetha kulinga chuma kwapwa kuka? Mwafwa vika tunapande kushulithilila vyuma vitunakulahetha Njambi? Vika vitulilongetha kuli Njefeta na Hana?

2, 3. (a) Kukulahetha kulinga chuma chimo kwapwa kuka? (b) Vithoneka vinendeka vika ha vyuma vitukakulahetha ku mesho a Njambi ngwetu tuvilinga?

² Ngechi lika muvanendekela mu Mbimbiliya, kukulahetha kunapu kulithinga ku mesho a Njambi. Tunatha kukulahetha kulinga chuma chimo nambe kwana vwana nambe kukovela chipangi chimo cha kulitila nambe kulitenga ku vyuma vimo. Vyuma vitukakulahetha kulinga, tukalyangwilavyo yetu vavenya. Oloni vyapwa vya kujela, cho Njambi akavimono kupwa vya theho, mwafwa tukalithingi ku mesho endi na kukulahetha kutundilila kwithi ya mbunge yetu ngwetu tulinga nambe kujeneka kulinga chuma chimo. (Kusha. 14:22, 23; Heve. 6:16, 17) Vithoneka vyendeka vika ha kushulithilila vyuma vitunalithingi ku mesho a Njambi?

 ³ Lishiko lya Mosesa lyendekele ngwavo: “Omwo munu alithinga chithingo cha kwana chuma chimo kuli Shukulu Kalunga . . . , kapandele kupokola chikulahetho chendi, oloni napande kulinga vyuma vyoshe vije vyanakulahethele kulinga.” (Kula. 30:2) Kutundoho, Solomoni wathonekele awa majwi akuhwiminina ngwendi: “Omwo ulithinga chithingo kuli Njambi, kethi wishwale kuchilinga. Njambi kethi kuvwahelela na vilema. Linga vije unamukulahetha.” (Kwambu. 5:4) Yesu nendi wendekele ha kushulithilila vyuma vitunakulahetha, ngwendi: “Mwathziva lalo muje valekele vakukulwila vetu kuthañulu ngwavo, ‘Kethi upokole chikulahetho chove, oloni linga vije viwalithingile ku mesho a Shukulu Kalunga.’”—Mateo 5:33.

4. (a) Mwafwa vika chapwila chuma chakama manene kukulahetha Njambi ngwetu tukalinga vimo? (b) Vika vitulilongetha kuli Njefeta na Hana?

⁴ Chapwa chuma chakama manene kukulahetha Njambi ngwetu tukalinga vimo. Mutwambatelamo vyuma vitunakulahetha kulinga, kunakundama na kuvuthamba vwetu na Yehova. Ndaviti wathonekele ngwendi: “Veyajo vakalamata ku lilundu lya Shukulu Kalunga? Veyajo vanapande kwimana mu Njuvo yendi ya kujela? Vaje . . . kuvethi kulinga mathzivathano a makuli.” (Myatho 24:3, 4) Njefeta na Hana vakulahethele kulinga vika? Kuma kwapwile kwakwathi kulivakevo kulinga vije vivakulahethele ndi?

5. Njefeta wakulahethele vika, cho vika vyalingiwile?

⁵ Njefeta walingile vyuma vyakulahethele Yehova omwo walwile na va Amoni, vaje vafungulwile vanu va Njambi. (Maako 10:7-9) Njefeta washakele kuhyana mu ndthzita, ngechi wakulahethele ngwendi: “Nga yove ukakundika Vaamoni ku mavoko ange, cho njikakombelela chuma cha kuyoya kupwa ñombelo ya kwenyeka, chije chikatuhuka mu njuvo yange na kunjishesha omwo njikeluka mu kwoloka kutunda mu kufungulula. Cho njikachana kuli yove.” Chuma muka chalingiwile? Njefeta wafungulwile Vaamoni, cho munendi wa munakathzi uje yathzemene manene, ikeye wamusheshele omwo welukile. Munendi wa munakathzi ikeye yanethi ‘kwana kuli [Yehova].’ (Maako 11:30-34) Echi chakundamene vati ku kuyoya kwa muna Njefeta wa munakathzi?

6. (a) Kuma kwapwile kwakwathi kuli Njefeta na munendi kulinga vije vivakulahethele Njambi ndi? (b) Mukanda wa Kwituluka mu Mashiko 23:21, 23 nowu wa Myatho 15:4 wendeka vika kutaletha kukukulahetha kulingila Njambi chuma chimo?

⁶ Muna Njefeta wa munakathzi wapandele, kupangela Njambi na mwonyo wendi woshe ku tembele mangana ashulithilile chikulahetho cha ishe. Kuma Njefeta wakulahethele lika Njambi kujeneka kuthinganyekaho tahi ndi? Embwe. Mpamo wathzivukile ngwendi munendi wa mumbanda ikeye akamushesha omwo akatunda ku ndthzita. Nameme ngocho, kwapwile kwa kukalu kuli mwana na ishe kushulithilila vikulahetho vyavo, mwafwa kwatondekele kulyana. Omwo Njefeta wamwene munendi, “watavwile vuthzalo vwendi,” cho wendekele ngwendi uli na kuvavaletha mbunge yange. Munendi wa mumbanda ‘walilile ngechi napande kuthsa achili mumbanda kanda alimone na munalume.’ Mwafwa vika? Njefeta, kakele na vana veka lalo, cho uje munendi umo lika wapandele kuthsila mu vuthzike, kujeneka kushomboka nambe kukala na vana. Njefeta kakitile vana veka lalo mangana lithzina lyendi liye kulutwe na kushwana vufuko vwendi. Ovyo kethi vikevyo lika vyakele na kuthinganyeka. Njefeta wendekele ngwendi: “Njinalingi laja chikulahetho kuli Shukulu Kalunga, cho kunjatha kuchipokola lalo embwe.” Munendi wa mumbanda nendi wendekele ngwendi: “Linga kuli yange chuma chije chiwunakulahetha.” (Maako 11:35-39) Ava vangamba va Njambi, Muka-ndthzili yoshe, vapwile va kulongwa kuli ikeye, ngechi na chimo chahi chinethi kuvavindika kushulithilila vivakulahethele ku mesho a Njambi.—Tandeni Kwituluka mu Mashiko 23:21, 23; Myatho 15:4.

7. (a) Hana wakulahethele vika, cho mwafwa vika, chuma muka chalingiwile kuli ikeye? (b) Chikulahetho cha Hana chakundamene vati kuli Samwele? (Kengeni majwi a kwinikila.)

 ⁷ Hana nendi wapwile wa kulongwa, mwafwa walingile vije vyakulahethele Yehova. Wakulahethele kulinga chuma chimo kuli Njambi ha thimbu yakele mu vukalu vwa kujeneka kukita na kumushendumuna omwo ya kujeneka vana. (1 Samwe. 1:4-7, 10, 16) Hana walombele kuli Njambi na kukulahetha ngwendi: “Yove Shukulu Kalunga Muka-ndthzili yoshe kenga ha tuyando twa ngamba yove. Njanuke kethi wivale ngamba yove. Nga unjana mwana wa munalume, cho njikulahetha ngechi njikamukundika kuli yove mu kuyoya kwendi kwoshe, ngechi ikeye kakateula viñambu vyendi.” * (1 Samwe. 1:11) Lilombelo lya Hana valikumbulwile, cho wakitile mwana wa munalume wa ntwatwa. Echi chamuthzivithile kuvwaha manene. Oloni kevalele vyuma vyakulahethele Njambi. Omwo wakitile mwana wa munalume, wendekele ngwendi: “Njamulombele kuli Shukulu Kalunga.”—1 Samwe. 1:20.

8. (a) Kuma kwapwile kwakwathi kuli Hana kulinga vyuma vyalithingile ku mesho a Njambi ndi? (b) Majwi a Ndaviti avanathoneka ku Myatho 61 amyanukitha vika ha vilinga vyavivwa vya Hana?

⁸ Samwele vamushumwine te ali na myaka itatu, cho vaina va Hana valingile vyuma vivakulahethele Njambi. Hana katengulwile vithinganyeka vyendi. Watwalele Samwele kuli kapilisitu Wakama Eli ku Njuvo ya Shukulu Kalunga ku Shilo, cho wendekele ngwendi: “Mwana ou ikeye njalombele, cho Shukulu Kalunga nanjana evi vinjamulombele. Ngechi vene, njili na kumukundika kuli Shukulu Kalunga. Akapwe wa Shukulu Kalunga thimbu yoshe ya kuyoya kwendi.” (1 Samwe. 1:24-28) “Samwele wakolele na kupangela Shukulu Kalunga.” (1 Samwe. 2:21) Hana walithzivile vati? Wathzemene manene munendi wa munalume, oloni kwapwile kwakukalu kukala nendi hamo ha litangwa na litangwa. Thinganyekeni mwanethi kumuvumbatelamo na kweha nendi na kumunyunga na kukala nendi omwo aya na kukola, ngwe muvakalingila vithemi va chithzemo va vanakathzi ku vana vavo. Nameme ngocho, Hana kaliveyele ha chuma chalithingile ku mesho a Njambi. Mbunge yendi yajolelele muli Shukulu Kalunga.—1 Samwe. 2:1, 2; Tandeni Myatho 61:1, 5, 8.

9. Vihula muka vikwavo vivakumbulula muno mu chilongetha?

⁹ Omwo twathzivuka ngwetu kukulahetha Njambi kwapwa chuma chakama manene, ngechi tuchithimutwiyeni ha vihula vino: Vikulahetho muka vitunatha kulinga ha kupwa vaka-Kilisitu? Vika vitunapande kulinga mangana tushulithilile vyuma vitunakulahetha?

10. Chikulahetho muka chakama chanapande kushulithilila muka-Kilisitu woshe, cho vika vyalivungilamo?

¹⁰ Kulikundika kuli Yehova chikecho chikulahetho chakama chanapande kushulithilila muka-Kilisitu woshe. Mwafwa vika? Mwafwa mu lilombelo lyendi lya kuvushweke, akulahetha ngwendi apangela Yehova Njambi mu kuyoya kwendi kwoshe, nameme vyuma vifwe vati. Ou munu ‘nalivyana ikeye vavenya’ ngwe mwendekele Yesu, kulumbununa ngwavo katha kulilingila vyoshe vyashaka, oloni nakulahetha ngwendi kulinga chithzango cha Njambi chikecho chuma cha kulivanga mu kuyoya kwendi kwoshe. (Mateo 16:24) Kutunda ha kulikundika kwendi, ou munu ‘napu wa mwene’ Yehova. (Loma 14:8) Woshe alithinga chithingo cha kulikundika kuli Njambi napande kuchishulithilila, ngwe mwalingile muka-kwimba, uje wendekele ha vyuma vyakulahethele kuli Njambi ngwendi: “Chuma mukajo chinjikana kuli Shukulu Kalunga, omwo ha vivethzikitho vyendi vyoshe kuli yange? Mu chikungulukilo cha vanu vendi voshe, njikamwana vije njamukulahethele.”—Myatho 116:12, 14.

11. Chuma muka chimwalingile ha litangwa lyeni lya kumimbwitika?

 ¹¹ Vati, mwalikundika laja kuli Yehova na kumimbwitika mu mema ndi? Nga mukemwo, cho munalingi mwamuvwa. Anukeni ngweni ha litangwa lya kumimbwitika vamihwile chihula ha kati ka vakaleho, ngwavo: Mwalikundika yeni vavenya kuli Yehova na kuthzivithitha ngweni “kulikundika kweni na kumimbwitika kumisholola kupwa Vakaleho va Yehova mangana mulikwatathane hamo na mbunga ije ivali na kutwamenena na sipilitu ya Njambi ndi?” Kukumbulula mwamuvwa kweni kwapwile vukaleho ku mbunga, vuje vwamwethele ngwavo mwalyangwilile yeni vavenya kulikundika kuli Njambi na kumimbwitika mangana mupwe ngamba ivanangula kuli Yehova. Mwathzivithile Yehova kuvwaha ku mbunge.

12. (a) Vihula muka vitunapande kulihula? (b) Vifwa muka vyanendeka Petulu vije vitunapande kukala navyo?

¹² Chimbwitiko chapwa lika vushangumukilo. Kutundaho, tushaka ngwetu tutwaleleho kuyoya mu kulitombola na kulindika kwetu kuli Njambi na kumupangela mu kulongwa. Ngechi tunapande kulihula ngwetu: ‘Njakanyama vati ku sipilitu kutunda havanjimbwitikilile? Njili na kutwalelelaho kupangela Yehova na mbunge yange yoshe ndi? (Kolo. 3:23) Vati, njikalombela kuli  Njambi na kutanda Lijwi lyendi na kuya ku viwano vya chikungulukilo na kwambulula thimbu yoshe ndi? Kuli hamo hanjinelukila munima mu vyuma evi vya ku sipilitu ndi?’ Kapositolo Petulu wendekele ngwendi twatha kutakama ku sipilitu nga ku kukulahela kwetu tuvwethzeleleko mana, na ku lukakateya lwetu tuvwethzelelako vunjambi.—Tandeni 2 Petulu 1:5-8.

13. Vika vyanapande kwanuka muka-Kilisitu uje nalikundika na kumumbwitika?

¹³ Kutwapandele kwonwa kushulithilila chikulahetho chitwalikutile kuli Njambi cha kulikundika kuli ikeye na kumupangela. Nga munu echelela ha kati kupangela Yehova nambe kwonwa kuyoya yoyethi ya vaka-Kilisitu, kapandele kwendeka ngwendi kalikundikile mu vuthunga kuli Yehova, nambe kwendeka ngwendi vanu vakevo vamuthindiyiye ngwavo vamumbwitike. * Oloni ikeye vavenya walyangwilile kulikundika kuli Njambi na mbunge yendi yoshe. Akalitavela ikeye vavenya ku mesho a Yehova na ku chikungulukilo ha vuvi vwoshe vwalinga. (Loma 14:12) Kutushaka vatwendeke ngwavo tunechela ‘chithzemo chetu cha kulivanga.’ Oloni tushaka Yesu endeke kuli yetu ngwendi: “Njinathzivuka vije viukalingi. Njinathzivuka chithzemo chove na kulongwa kwove na vipangi vyove na lukakateya lwove. Njathzivuka ololo ngechi uli na kulinga mwamuvwa manene kutuvakana muwalingile ha kulivanga.” (Kujo. 2:4, 19) Tutwaleleleniho kunyunga chikulahetho chetu cha kulikundika kuli Yehova mangana tumuthzivithe kuvwaha.

14. Chikulahetho muka cha mu chivali cha theho chanatha kushulithilila munu, cho mwafwa vika?

¹⁴ Chuma cha mu chivali cha theho chanatha kushulithilila munu chinapu chikumiyo cha vulo. Mwafwa vika? Mwafwa vulo vwapwa vwa kujela. Vavenya vulo na shombolwa vakalitavela ku mesho a Njambi na vakaleho ngwavo vanalyambata. Vakakulahetha ngwavo vatwalelelaho kulithzema na kulinyunga na kulithingimika, cho valinga ngocho “mu kuyoya kwavo kwoshe hano hathi, kuya nonwo mwavwahethelelemo Njambi vulo.” Vamo hamo kuvendekele mpundu awa majwi, oloni hanga valithingile chithingo ku mesho a Njambi. Kutundoho, vanu vathzivuka ngwavo vanapu, munalume na munakathzi va kulyambata, cho vulo vwavo vunapande kutwalelelaho. (Kusha. 2:24; 1 Koli. 7:39) Mukemwo Yesu wendekele ngwendi: “Ngechi vene, vaje vanapandakana Njambi munu kethi avangunune”. Munalume nambe munakathzi nambe munu weka kapandele kulinga ngocho. Ngechi, vaje vakovela mu vulo kuvapandele kuthinganyeka vya kulikondola.—Mako 10:9.

15. Mwafwa vika vaka-Kilisitu kuvapandele kukavangeya vithinganyeka vya vaka-kaye ha vulo?

¹⁵ Oloni kwendeka lika vuthunga, kukwethi vulo vwa kulumbunuka. Mu vulo mwakala vanu vavali va kujeneka kulumbunuka. Mukemwo na Mbimbiliya inendekaho ngwavo vanu vaje vanalyambata vakamono “tuyando” vithimbu vimo. (1 Koli. 7:28) Chaluvinda kuwana ngwavo vanu vavangi mu kaye matangwa ano vali na vithinganyeka vya kuhenga ha vulo. Nga kunasholoka vukalu mu vulo vwavo, cho vakathzeye na kuthsiya vulo. Oloni vaka-Kilisitu kuvapandele kulinga ngocho. Nga tupokola vyuma vitwalikumiye mu vulo, cho tumwetha ngwetu twakwithile Njambi uje wathzinda vaka-makuli. (Levi. 19:12; Vithi. 6:16-19) Kapositolo Paulu wathonekele ngwendi: “Uli na munakathzi ndi? Kethi umusheke.” (1 Koli. 7:27) Paulu wendekele awa majwi, mwafwa wathzivukile ngwendi Yehova wathzinda kukondola.—Mala. 2:13-16.

16. Mbimbiliya yendeka vika ha kukondola na kulitepa?

¹⁶ Yesu walongethele ngwendi chuma chivanatavetha mu Vithoneka chije chinatha kuthsiya vulo chinapu kulinga vupangala.  (Mateo 19:9; Heve. 13:4) Vati cho ha ñanda ya kulitepa na munu imwalyambata nendi? Naho lalo Mbimbiliya inendekaho mwamuvwa. (Tandeni 1 Kolinte 7:10, 11.) Mu Mbimbiliya kumwethi mashiko aje amwetha ngwavo vaje vali mu vulo vanapande kulitepa. Oloni vaka-Kilisitu vamo vaje vali mu malo vamona vyuma vimo vije vyatha kunenetha ngwavo valitepe na muka-njuvo yavo vya kufwa ngwe kuvayandetha manene ku muvila nambe ku sipilitu, kuli muka-limbo lyavo wa vutenu nambe muka-kutengulukila. *

17. Vaka-Kilisitu va kulyambata vanapande kulinga vika mangana vulo vwavo vwishwale?

¹⁷ Nga vaje vali mu vulo vaya ku vakulunu va chikungulukilo na kukavaleka vukalu vwavo, cho vakulunu valinga mwamuvwa kuvehula indi vanayongolaho laja vindiyo ya Chithzemo cha Vuthunga Chafwa Vati? na kulilongetha mbuloshuwa ya Nanga Yeni Yatha Kupwa ya Kuvwahelela. Mwafwa vika? Mwafwa omu mu vikwata muli vinangulo vya Njambi vije vinakwatha vanu vavangi kukanyametha malo avo. Vaka-kulyambata vamo vendekele ngwavo: “Vulo vwetu vunapu vwa kuvwahelela kutunda lika hatwashangumukilile kulilongetha eyi mbuloshuwa.” Munakathzi uje napwitha myaka 22 mu vulo, vuje vwashekele kuthsa nendeka ngwendi: “Tuvavoshe vatumbwitika, oloni twalithevukile mu vithinganyeka. Eyi vindiyo yethzile ha thimbu yaivwa. Ha thimbu ino, tuli na kupangela hamo lika na muka-njuvo yange.” Muli mu vulo ndi? Lifwiteni kupangetha vinangulo vya Yehova mu vulo vweni. Nga mulinga ngocho, cho mutwalelelaho kunyunga chikulahetho cheni cha vulo mu kuvwahelela.

18, 19. (a) Chuma muka chivanalingi vithemi vaka-Kilisitu vavangi? (b) Vyuma muka vivanendeka hali vanu vaje vali mu chipangi cha kulitila cha thimbu yoshe?

¹⁸ Mwanuka chuma chikwavo chakulahethele Njefeta na Hana ndi? Vyuma vivakulahethele ku mesho a Njambi vyanenethele ngwavo muna Njefeta wa mu mbanda na muna Hana wa munalume vakovele mu chipangi cha kulitila cha kujela, ku tembele. Echi chapwile chipangi chachivwa mu kuyoya kwavo. Na matangwa ano, vithemi vaka-Kilisitu vavangi vanashongangeya vana vavo vakovele mu chipangi cha thimbu yoshe, cha kupangela Njambi mu kuyoya kwavo. Tukandelela manene ku vithemi vanalingi ngocho.—Maako 11:40; Myatho 110:3.

¹⁹ Ha thimbu ino tuli na vanu va kupwa, 67,000, vaje vali mu Chipangi cha Kulitila cha Thimbu Yoshe cha Vakaleho va Yehova. Vamo vali na kupangela ha Mbetele, vakwavo vali mu vipangi vya kutunga na mu chipangi cha kuthzenguluka na mu chipangi cha vulongethi, na vumishinali na vupayiniya vwa kulitila na kunyunga mitambela ya kulikungulwila na mitambela ya Masikola a Kulilongetha Mbimbiliya. Voshe “Vanalikumiya Kwononoka na Kupwa Vihutu,” cho echi chikumiyo chikavalingitha vapange vipangi vyoshe vivavana vije vikundwiya vya Vumwene. Vakalitavela kuyoya vuyoye vwavwathi, cho kuvethi kupanga vipangi vya ku kaye nga kuvavanene lithetha. Vipangi vivakalingi vikevyo vyapwa vya kulitila, kethi vakevo embwe. Vakakavangeya vyuma vivanalithingi ku mesho a Njambi ha thimbu ivali mu chipangi cha kulitila cha thimbu yoshe.

20. Vika vitunapande kulinga “thimbu yoshe,” cho mwafwa vika?

²⁰ Chikulahetho muka, ha kati ka vikulahetho vitunathimutwiya vimunakulahetha ku mesho a Njambi, chimo indi vivali indi vyoshe vitatu? Munalimwena mu kushula kulema kuli ha kushulithilila vyuma vitunakulahetha Njambi. (Vithi. 20:25) Kunatha kutunda vukalu vwakama mu kujeneka kushulithilila vyuma vitunakulahetha Yehova. (Kwambu. 5:6) Ngechi, ‘twimbeni mu kushangathzala lithzina lya Yehova thimbu yoshe omwo tunyunga vije vitunakulahetha.’—Myatho 61:8.