1-3. (a) Vukalu muka vuvakaliwana navwo vanike, cho twatha kuvetheketha ku vika? (Kengeni chikupulo ha liputa 25) (b) Vanike vaka-Kilisitu vatha kukolethela vati vukalu vwa kwangula mwamuvwa vya kulinga?

ACHITHINGANYEKENI ngweni muli na kushaka kuya ku mbongi ya kulako kukalingako vyuma vimo vya theho. Munapande kulonda mbasi mangana mwete okwo ku mbongi ku mushaka kuya. Omwo muli ha chitishini, mumona vanu vavangi na vimbasi vyavingi. Kumikwatha manene kukavangeya chilengo cheni cha kulonda mu mbasi ije imitwala ku mbongi imushaka kuya. Nga mulilondela lika mbasi yoshe yoshe, cho imitwala kweka.

² Vanike navo tunatha kuvetheketha ku vanu vaje vali ha chitishini. Vanike navo vali mu vungendthzi, kethi vwa kulonda mbasi, oloni vwa kukundama ku vuyoye vwavo. Vithimbu vimo vanatha kujeneka kuthzivuka mwamuvwa vivanapande kulinga mu vuyoye vwavo. Ngechi, nga vanike valyakela chilengo chachivwa, cho chivakwatha mangana vathzivuke vivanapande kulinga mu vuyoye vwavo. Yeni mushaka kulinga vika mu vuyoye vweni?

³ Muno mu chilongetha vatukwatha kuwana chikumbululo chije chikwatha vanike mangana valinge vyuma vije vithzithitha Yehova  kuvwaha. Tumona lalo vuvwa vuli mu kukulahela manene Yehova omwo twangula vya kulinga vya kufwa ngwe kulilongetha na vipangi na kunyunga nanga na vikwavo vyeka. Cho tuthimutwiya lalo mutwatha kushulithilila vilengo vyetu vya ku sipilitu. Vanike vaje vanalyangwila kupangela Yehova vawana vivethzikitho vyavingi mu vuyoye vwavo.—Tandeni Vithimo 16:3.

4. Tuthimutwiya vika muno mu chilongetha?

⁴ Kulyakela vilengo vya ku sipilitu oku muchili mu vanike kwapwa kwa theho. Mwafwa vika? Tuthimutwiya ha vyuma vitatu vimwetha theho ya kulinga ngocho. Tushangumuka tahi kuthimutwiya ha vyuma vivali vije vimwetha ngwavo kupangela ha vilengo vya ku sipilitu kutakametha vuthamba vwetu na Yehova. Cho tuthimutwiya ha chuma cha mu chitatu, chije chimwetha vuvwa vukatundu mu kulyakela vilengo vya ku sipilitu oku muchili mu vanike.

5. Chuma muka chakama chikatulingitha tulyakele vilengo vya ku sipilitu?

⁵ Kulyakela vilengo vya ku sipilitu kumwetha ngwavo tunakandelela kuli Yehova ha chithzemo chanatumwetha na vyuma vyanatulingila. Muka-kwimba wembile ngwendi: “Mwamuvwa kushangathzala Shukulu Kalunga . . . Unanjithzivitha kuvwaha omwo vilinga vyove yove Shukulu Kalunga, cho njimba na kujolela ha vyuma vije unapanga na mavoko ove.” (Myatho 92:1, 4) Ha kupwa vanike, achithinganyekeni ha vyuma vyanamyana Yehova. Namyana kuyoya na likulahelo na Mbimbiliya na chikungulukilo na lilavelelo lya vyuma vya kulutwe. Nga mutwameka vyuma vya ku sipilitu kulutwe, cho mumwetha ngweni mwakandelela kuli Njambi ha vyuma vyanamyana na kutakametha vuthamba vweni na Njambi.

6. (a) Vilengo vitulyakela mu vuyoye vwetu vinakundama vati ku vuthamba vwetu na Yehova? (b) Vilengo muka vivanatha kulyakela vanike?

⁶ Chuma cha mu chivali, nga mushangumuka kupangela ha vilengo vyeni vya ku sipilitu, cho mukala na lithzina lyalivwa kuli Yehova. Kulinga ngocho kutakametha manene vuthamba vweni na Njambi. Kapositolo Paulu wakulahethele ngwendi: “Njambi kethi kwonwa, ngechi evale vipangi vyeni vimwalingile, nambe chithzemo chendi chimunamwetha omwo lithzina lyendi.” (Heve. 6:10) Mwatha kulyakela vilengo oku muchili mu vanike. Christine mwakele na myaka 10, walyakelele chilengo cha kutanda mithzimbu ya Vakaleho va kulongwa. Toby walyakelele chilengo cha kutanda Mbimbiliya yoshe te ali na myaka 12, tai kanda vamumbwitike. Maxim mwakele na myaka 11, vamumbwitikile hamo na shongo yendi Noemi, uje yalithethzele nendi na mwaka umo. Kutundoho, valyakelele chilengo cha kukapangela ha Mbetele. Valamekele fomu yavo ya kulomba kukapangela ha Mbetele ha chivumbe cha mu njuvo yavo mangana kethi vevale chilengo chavo. Neni lyakeleni vilengo vya theho na kushangumuka kupangelaho.—Tandeni Filipu 1:10, 11.

7, 8. (a) Kulyakela vilengo kutukwatha vati twangule mwamuvwa vya kulinga? (b) Mwafwa vika mwanike umo wavyanene kuya ku yunivesiti?

⁷ Cha mu chitatu, kulyakela vilengo oku muchili mu vanike, kumikwatha mwangule mwamuvwa vyuma vya kulinga. Omwo muya na kukola, munapande kulyangwila masikola amunapande kukovela na vipangi vimunapande kupanga na vyuma vyeka vya kulinga. Kwangula vya kulinga kwafwa ngwe kwangula ngila imunapande kuya omwo mweta ha mathambwa ngila. Nga muthzivuka kumuya, cho kwangula ngila imunapande kuya kukumikaluwila. Mu ngila imo lika, nga muthzivuka vilengo vyeni, cho kumipwila kwakwathi kwangula vya kulinga. Ku Vithimo 21:5 ngwavo: “Matumbe a munu uje apanga na ndthzili amunenela vyuma vyavingi.” Nga mulyakela vilengo oku muchili mu vanike, cho vyuma vimyendela mwamuvwa mu kuyoya kweni. Vikevyo vyalingiwile kuli Damaris omwo wakele mu chitanga cha kwangula vya kulinga te achili mwanike.

⁸ Damaris mwamanethele sikola wapathele mwamuvwa. Cho wapandele kuya ku yunivesiti  mangana akalilongethe vya mashiko a lifuti, oloni walyangwilile kupanga vipangi vya kwithi manene. Mwafwa vika? Damaris wendekele ngwendi: “Ha thimbu oyo, tai njashangumuka laja chipangi cha vupainiya. Cho njapandele kupangako chipangi cha thimbu yaindondo. Ngwe njaile ku yunivesiti ngwe njawanene vipangi vya vimbongo vyavingi, cho ngwe njathzethzamene manene.” Damaris napanga chipangi cha vupainiya ha myaka 20. Akalithzivi vati ha chilengo chalyakelele te achili mwanike? Wendekele ngwendi: “Vipangi vinjikapanga vikanjilingitha njilikwatathane manene na vaka-kuthzivuka manene vya mashiko. Vakapanga chipangi chije chinjinapandele kupanga ngwe njalilongethele vya mashiko. Vanu vavangi kuvethi kupwa va kuvwahelela mu vipangi vyavo. Kulyangwila kupwa painiya kunanjikwatha njipwe wa kuvwahelela mu kupangela Yehova na kujeneka kukala na vishoti vije vikatundu mu kupanga vipangi vya mu kaye.”

9. Mwafwa vika tunapande kushangathzala vanike va tuli navo mu chikungulukilo?

⁹ Tushangathzala vanike vavangi vaje vali mu vikungulukilo vya Vakaleho mu kaye koshe. Ava vanike vanalyana kupangela Yehova mu vingila vya kulithethzathethza. Vali na kupangetha mwamuvwa vuyoye vwavo, cho vanakulahela Yehova ngwavo avatwamenena mu vyuma vyoshe vivangula kulinga. Evi vyuma vinambatethelela kuya ku masikola akama na vipangi na kukala na nanga. Solomoni wathonekele ngwendi: “Kulahela kuli Shukulu Kalunga na mbunge yove yoshe . . . thimbu yoshe tava Shukulu Kalunga ngechi akutwamenene, cho akakumwetha vingila vya vuthunga.” (Vithi. 3:5, 6) Vanike vaka-Kilisitu vapwa va theho manene kuli Yehova, uje wavathzema manene, cho washaka kuvanyungilila na kuvatwamenena na kuvavethzikitha.

10. (a) Mwafwa vika tunapande kutwameka chipangi cha kwambulula kulutwe? (b) Twatha kupwa vati vitongwe mu chipangi cha kwambulula?

¹⁰ Mwanike uje washaka kuthzivitha Yehova kuvwaha ku mbunge mu kuyoya kwendi, waka manene mbunge ku chipangi cha kwambulula. Yesu wendekele ngwendi: “Oloni omwo thimbu kanda yete, viñanda vyavivwa vakavyambulula.” (Mako 13:10) Tunapande kutwameka chipangi cha kwambulula kulutwe mwafwa chinapu cha vwathi vwathi. Mwalyakela chilengo cha kwambulula muthzimbu wauvwa thimbu yoshe ndi? Mulingako vupainiya ndi? Mulinga vati nga kumwethi kupwa va kuvwahelela mu chipangi cha kwambulula? Cho mwatha kukala vati na vutongwe vwa kwambulula ku vakweni? Kuli vyuma vivali vimikwatha. Cha kulivanga livwahetheleni mwamuvwa, cho kethi muthzive shwamwa ya kulekako vakweni vyuma vimunalilongetha. Nga mulinga ngocho, cho mulikuwa chipangi cha kwambulula na kuchimona kupwa cha theho manene.

11, 12. (a) Vanike vanapande kulivwahethela vati mangana vambulwile vakwavo? (b) Mwanike umo wathele vati kwambulwila vakwavo vakakovela navo sikola?

¹¹ Mwatha kushangumuka kukumbulula chihula chivakehula manene vamukakovela navo sikola. Hamo vakehula ngwavo: “Mwafwa vika mwakulahela ngweni Njambi kwali?” Wembusaiti yetu ya jw.org ili na viñanda vije vikwatha vanike mangana vakumbulule mwamuvwa echi chihula. Nyatekeni ha BIBLE TEACHINGS > TEENAGERS. Aha ha mutamba muwana havanathoneka ngwavo “Why Do I Believe in God?” (Mwafwa Vika Njakulahela Ngwange Njambi Kwali) Hali lalo mutamba hamunapande kuthoneka vikumbululo vyeni. Vanamwethaho vithoneka vitatu vimunapande kupangetha omwo mulumbunwina vakweni. —Heve 3:4, Loma 1:20, na Myatho 139:14. Kuthoneka vikumbululo vyeni ha mutamba uvanavwahetha kumikwatha mukumbulule mwamuvwa chihula na chihula.—Tandeni 1 Petulu 3:15.

¹² Shongangeyeni manene vamukakovela navo sikola mangana valitandele vakevo vavenya viñanda vili ha jw.org. Omwo mukemwo mwalingilile Luca. Thimbu imo vaka-kovela navo sikola vakele na kuthimutwiya ha vulombelo vwa kulithethzathethza, cho wamwene livulu limo lije lyendekele  vyuma vya makuli hali Vakaleho va Yehova. Ku maputukilo, wathzivile lyova kuthimutwiya navo, oloni wathimpile na kulomba lithetha kuli mulongethi wendi mangana alumbunune mwamuvwa chifwa cha Vakaleho. Luca walumbunwinine mwamuvwa vakwavo vakakovela navo sikola vya likulahelo lyendi, cho wavamwethele wembusaiti yetu. Mulongethi wavo washikile vana va sikola ngwendi omwo veluka ku membo, vakakenge vindiyo ya tudoli twa kuthona ya Kunata Mutu Yalata Hahulu Kutolisa Babañwi Kusina Kuitusisa Liñindi. Luca wathimpile na kwambulwila vakwavo vakakovela navo sikola.

13. Mwafwa vika kutwapandele kuthzeya nga tuliwana na vukalu?

¹³ Kethi muthzeye nga vyuma kuvyende mwamuvwa mu vuyoye vweni. (2 Tima. 4:2) Nga muliwana na vukalu, kethi mwivale vilengo vimunalyakela. Katharina wa myaka 17, walyakelele chilengo cha kwambulwila vakwavo vakapanga navo. Munu umo yakapanga nendi wamutukatukile, oloni Katharina kathzeyele. Kuthimpa kwendi kwakwathele manene Hans yakele na kupanga nendi. Kukapwa muje, Hans washangumukile kutanda mavulu etu na kulilongetha Mbimbiliya, cho vamumbwitikile. Katharina wajalukile, cho kathzivukile vyuma vyalingiwile kunima yendi. Munima ya myaka 13 Katharina na nanga yendi, vaile ku Njuvo ya Vumwene, cho wakakathamene manene omwo wathzivile ngwavo Hans ikeye mungendthzi endeka ñanda. Katharina walingile mwamuvwa kutwalelelaho kwambulwila vanu vakele na kupanga navo.

14, 15. (a) Vanike vanapande kulinga vika nga vali mu vyetheko? (b) Vanike mwatha kuhyana vati vyetheko vya kutunda ku vakweni?

¹⁴ Muno mu chilongetha vanashongangeya vanike vathinganyeke vya kupangela Yehova mu kuyoya kwavo. Vanavakwatha valyakele vilengo vya ku sipilitu. Vanike vavangi vaje kuvethi kwaka mbunge ku vyuma vya vunjambi vatha kumyungumuna. Ngechi, munapande kulyangwila yeni vavenya vya kulinga. Kethi mwechelele vakweni vamyungumune na vilinga vyavo vyavivi. Kunapu lika ngwe mutunendekela ngwetu nga muli ha chitishini, kumwatha kulonda mbasi yoshe yoshe mwafwa lika ngwavo vanu valimo vasholoka mwamuvwa.

¹⁵ Kuli vingila vyavingi vya kuvyanenamo vyetheko  vya kutunda ku vakweni. Chakumwenako, jenjukeni ku vyuma vije vyatha kumikoveletha mu vukalu. (Vithi. 22:3) Thinganyekeni ha vukalu vumunatha kuliwana navwo nga mulikwatathana na vaka-vilinga vyavivi. (Ngala. 6:7) Munapande lalo kulekako vakweni vukalu vweni mangana vaminangule. Kulikehetha kumikwatha kutambula vivaminangula vithemi veni na vaje vanakolo ku sipilitu mu chikungulukilo.—Tandeni 1 Petulu 5:5, 6.

16. Endekeni chakumwenako chije chimwetha ngwavo kulikehetha kwapwa kwa theho.

¹⁶ Kulikehetha kwakwathele Christoph atolilile ku vyuma vivamunangwile. Munima ya kumumbwitika, washangumukile kweha vweho vwa kutakametha muvila thimbu yoshe. Vakwavo vakele na kumushongangeya mangana alikwatathane navo mu chivunga chavo cha vaka-kweha. Christoph walekeleko mukulunu umo wa mu chikungulukilo vya vukalu vwendi, cho uje mukulunu wamulekele ngwendi athinganyeke ha vyetheko vyanatha kuliwana navyo vya kufwa ngwe kukala na sipilitu ya kulihyana. Christoph walikwatathanene na chije chivunga cha vaka-kweha. Mukwita kwa thimbu, Christoph wanangukile ngwendi vuje vweho vwakele na kushongangeya vilinga vya vukenya. Kutundoho, walekeleko vakulunu va chikungulukilo vakwavo, cho voshe vamunangwile kupangetha Vithoneka. Christoph wendekele ngwendi: “Yehova wanjituminine vaka-kunjinangula, cho njavatolililile mwamuvwa nameme kwapwile kwakukalu kwechela vuje vweho.” Neni mukalikehetha nga vaminangula ndi?

17, 18. (a) Yehova washaka ngwendi vanike valinge vika ano matangwa? (b) Vika vikalingitha vanu vamo valiveye nga vanakolo, cho twatha kujenjuka vati ovu vukalu? Endekeni chakumwenako.

¹⁷ “Vakwenje [na vambanda] vwaheleleni ha vukwenje vweni, pweni vaka-kuvwahelela thimbu muchili mu vakwenje.” (Kwambu. 11:9) Yehova washaka ngwendi vanike vapwe vakuvwahelela. Muno mu chilongetha vanamwetha mumwatha kupwila va kuvwahelela. Akeni mbunge ku vilengo vyeni vya ku sipilitu, cho kundikeni matumbe eni oshe kuli Yehova. Nga mulinga ngocho oku muchili mu vanike, cho Yehova amitwamenena na kuminyungilila na kumivethzikitha. Achithinganyekeni ha vinangulo vyoshe vili mu Lijwi lya Njambi, cho kavangeyeni majwi akwendeka ngwavo: “Anuka Ishamatanga wove thimbu uchili mukwenje.”—Kwambu. 12:1.

¹⁸ Vukwenje nambe vumbanda vukahu. Vakwenje na vambanda vakakolo. Chaluvinda vamo muvakakolo, vakaliveye ngwavo kuvalyakelele vilengo vyavivwa tai vachili vanike. Vakwavocho vakalithzivi kuvihya ku mbunge mwafwa ya kujeneka kulyakela vilengo te vachili vanike. Vanike vaje valyakela vilengo vya ku sipilitu ano matangwa kuvakaliveye kulutwe. Echi chikecho chalingiwile kuli Mirjana uje wapwile chitongwe mu vweho vumo. Thimbu imo vamulanyele ngwavo akehe na vaka-mafuti a kulithethzathethza, oloni wavyanene na kulyangwila kupanga chipangi cha kwambulula cha thimbu yoshe. Mirjana natwalelelaho kupanga echi chipangi cha thimbu yoshe na munalume wendi ha myaka ya kutuvakana 30. Mirjana wendekele ngwendi: “Luthsimo na kathingimiko na ndthzili na vufuko vyapwa lika vya kathimbu kakandondo mu vuyoye. Oloni kulyakela chilengo cha kupangela Njambi na kukwatha vanu ku sipilitu kukekwo kwapwa kwa theho manene.”

19. Endekeni vuvwa vuli mu kulyakela vilengo vya ku sipilitu nga munu achili mwanike.

¹⁹ Tushangathzala vanike voshe mu chikungulukilo vaje vali na kulifwita kuhyana vyetheko na kulyangwila kupangela Yehova mu kuyoya kwavo kwoshe. Vanike vavangi vali na kupanga na ndthzili mu kushulithilila vilengo vyavo vya ku sipilitu omwo ya kutwameka chipangi cha kwambulula kulutwe. Vakalifwiti mangana vyuma vya muno mu kaye kethi vivongumune. Vanike vanapande kwanuka ngwavo vipangi vyavo kethi vyangocho kuli Njambi. Vandolome na vandokathzi vavakwatha mu kushulithilila vilengo vyavo. Nga vakulahela manene Yehova, cho vavethzika mu vyuma vyoshe vivalinga.