1, 2. (a) Vyuma muka vivakalingi vanu vije vimwetha ngwavo vatonda kupwa va kupatuka? (b) Vyuma muka vinatundu mu vilinga vyavo?

ANO MATANGWA, vanu vavangi vakendeka manene vya kupwitha hamo na kushaka kulilingila vivashaka. Vanu mu mafuti amangi vashaka kupatuka ku kuvayandetha na kuvayengula na ku vuhutu. Vakwavo vashaka kupatuka mangana vapwe vakuthzituka mu kwendeka vyoshe vivashaka na kwangula vyuma vivashaka na kulilingila vyuma vivanathinganyeka. Vanu vavangi mu kaye vakashungwiya kulilingila vyuma vivashaka na kuliyoyela mwoshe muvashakela.

² Vanu vakalingi vyuma vyavingi mangana vapwe va kupatuka. Vanu vavangi vakatengulukila vakwavo na kutengulula vyuma na kulwa mwafwa vatonda vapatuke. Kuma kulinga ngocho kukanene kupatuka kwa vuthunga ndi? Evi vyuma vivakalingi vanu vikanene lika vukalu na vuthsi. Vyuma vyavivi vili na kulingiwa vyalitombola na majwi a Mwene Solomoni akwendeka ngwawo: ‘Vanu vamo vali na ndthzili, cho vamo vali na kuyanda mwithi yavo.’—Kwambu. 8:9.

3. Tunapande kulinga vika mangana tupwe va kuvwahelela?

 ³ Ndongethi Yakomba wendekele vyuma vije vikalingitha vanu vapwe va kuvwahelela mu vuthunga. Wathonekele ngwendi: ‘Oloni woshe uje akengethetha ha mashiko a kujela aje akapatula vanu na kuwakavangeya, akavethzika mu vyoshe vije vyalinga.’ (Yako. 1:25) Yehova uje wanene vanu mashiko a kujela athzivuka vyuma vyatha kutulingitha tupwe va kuvwahelela mu vuthunga. Wanene munalume na munakathzi va kulivanga vyuma vyoshe vyavivwa mangana vapwe va kuvwahelela na kupatuka mu vuthunga.

4. Kupatuka muka kuvalikuwile va Andama na Eva? (Kengeni chikupulo ha liputa 3)

⁴ Mutukatanda tupetulu twa kulivanga tuvali twa mukanda wa Kushangumuka, tukamono kupatuka kwakuvwa kuvalikuwile va Andama na Eva, kuje kuvali na kushakethzeka vanu vavangi ano matangwa. Vapwile va kuvwahelela, cho kuvakele na kuthziva lyova, cho lalo kuvakele na kuyanda. Vuyoye vwa va Andama na Eva vwapwile vwavuvwa mwafwa kuvalishoshomwenene ha vyakulya na vipangi na mishongo na kuthsa. (Kusha. 1:27-29; 2:8, 9, 15) Kuma oku kumwetha ngwavo kupatuka kwavo kwavalingithile valilingile vyoshe vivashaka ndi? Tuchimoneni tahi.

5. Vanu vanapande kulinga vika mangana vapwe va kupatuka?

⁵ Vanu vavangi ano matangwa vakathinganyeka ngwavo nga munu ashaka kupwa wa kupatuka, cho napande kulilingila vyuma vyoshe vyatonda nameme mutunde vukalu vwa kufwa vati. Livulu limo lyalumbununa kupatuka ngwalyo: “Yapwa ndthzili ya kulyangwila vya kulinga na kuvilinga.” Eli livulu linendeka lalo ngwalyo: “Nga vanu mu vitingitingi vakavangeya mashiko avanavakela, cho vapwa va kupatuka na kulinyungilila ku vushonde.” (The World Book Encyclopedia) Echi chinatha kukwatha vanu vaje vali mu chitingitingi mangana voshe vapwe va kupatuka mwafwa ya mashiko avanavakela. Oloni tunatha kwihula ngwetu iya napande kwakela vanu mashiko amavwa aje atha kuvakwatha?

6. (a) Vika twendekela ngwetu Yehova ikeye muka-kwana kupatuka kwa vuthunga? (b) Kupatuka muka kuvanapande kukala nakwo vanu, cho mwafwa vika?

⁶ Tuvavoshe tunapande kwanuka ngwetu kupatuka mu vuthunga kukatundilila kuli Yehova Njambi. Vika twendekela ngocho? Mwafwa ikeye watangele vyuma vyoshe, cho lalo wapwa Muka-ndthzili yoshe. (1 Tima. 1:17; Kujo. 4:11) Anukeni majwi endekele Mwene Ndaviti aje amwetha vukama na kulitila kwa Yehova. (Tandeni 1 Mithzimbu 29:11, 12.) Vyuma vyoshe vya kutanga, vya mwilu nambe vya hathi, vanavyakela mashiko. Yehova Njambi ikeye ali na ndthzili ya kwana mashiko ku vyuma vyoshe. Mukemwo mwalingilile omwo watangele vanu va kulivanga.

7. Vyuma muka vyatutangele navyo Njambi vije vikatulingitha tupwe va kuvwahelela?

⁷ Nameme va Andama na Eva vathzitukile kulinga vyuma vyoshe, oloni kuli mashiko amo avapandele kukavangeya. Mashiko amo apwile a mu mivila yavo. Chakumwenako, vithemi vetu va kulivanga vathzivukile ngwavo vapandele kuhwima na kulya na kulala na kulinga vyuma vimo mangana vatwaleleleho kuyoya. Kuma kulinga evi vyuma kumwetha ngwavo kuvapwile va kupatuka ndi? Embwe, mwafwa Yehova wamwene ngwendi kukavangeya evi vyuma thimbu yoshe kwavalingithile vapwe va kuvwahelela na kujauka na vyuma vivakele navyo. (Myatho 104:14, 15; Kwambu. 3:12, 13) Tuvavoshe tukathzivi mwamuvwa nga tuhwima kampundthzi kakutonola, na kulya  vyakulya vya kutovala na kulikuwa kulala. Tukapu va kuvwahelela mutukalingi evi vyuma kwa kujeneka kulithziva kujuka. Va Andama na Eva navo mukemwo muvalithzivilililemo ha kulivanga.

8. Njambi wanene va Andama na Eva lishiko muka, cho wavanenenelyo vika?

⁸ Yehova wanene va Andama na Eva lishiko lya kukita vana na kunyunga mwamuvwa kaye. (Kusha. 1:28) Kuma eli lishiko lyavonowethele kupwa va kupatuka ndi? Embwe. Njambi wavanene eli lishiko mangana vashulithilile viyongola vyendi na kutengulula kaye koshe kupwa palandaisi mangana vanu vayoye mwamuvwa myaka yoshe. (Isaya 45:18) Ano matangwa, vanu vakalyangwila kupwa vathzike nambe kukovela mu vulo na kujeneka kukala na vana, cho kulinga ngocho kethi kupokola mashiko a Yehova. Oloni vanu vakakovela mu malo na kulela vana nameme valiwane na vukalu vwoshe vwoshe vutundamo. Mwafwa vika? Mwafwa vanu vakapu va kuvwahelela mu kulinga vyuma vivanalyangwila. (Myatho 127:3) Va Andama na Eva vapandele kupwa va kuvwahelela na kulikuwa vulo vwavo na kulela vana vavo myaka yoshe.

9. Mwafwa vika lishiko lili ku Kushangumuka 2:17 lyapwa lya theho?

⁹ Yehova wanene lalo va Andama na Eva lishiko likwavo na kuvaleka vukalu vuje vutunda mu kujeneka kukavangeya lishiko. Njambi wavalekele ngwendi: “Oloni ku vushuka vwa muti wa mana a kuthzivuka vuvwa na vuvi, kethi ukalyeko, omwo nga ukalyako, cho ukathsa ku litangwa lije vene.” (Kusha. 2:17) Kuma lishiko lyavanene lyapwile lyalikalu manene kulikavangeya ndi? Kuma lyavonowethele kupwa va kupatuka ndi? Embwe. Vwingi vwa vaka-kulilongetha vya Mbimbiliya vendekele ha vuvwa vwalivungilile mu kukavangeya lije lishiko. Chakumwenako, muka-kulilongetha umo wendekele ngwendi: “Mashiko a Njambi aje ali ku [Kushangumuka 2:16, 17] amwetha ngwawo Njambi ikeye lika ali na ndthzili ya kwangwila vanu . . . vyavivwa, cho ikeye athzivuka . . . vije vyatha kuvakoveletha mu vukalu. Vanu vanapande kukavangeya mashiko a Njambi na kuwononoka mangana vakale ‘mwamuvwa.’ Nga kuvawononoka, cho vanapande kulyangwila vakevo vavenya vyavivwa . . . ku vyavivi.” Vanu kuvethi na ndthzili ya kulinga ngocho vakevo vavenya.

10. Ndthzili ya kulyangwila vya kulinga inalithethze vati na ndthzili ya kwangula vyuma vyavivwa ku vyavivi?

¹⁰ Vanu vavangi muvakatanda vya lishiko lya Yehova lije lyanene Andama vakathinganyeka ngwavo Andama kapatukile mu vuthunga. Kukala na vithinganyeka vya chifwa echi kukonowetha vanu kuthzivuka mwamuvwa ndthzili yatwana Njambi ya kulyangwila vyuma vyavivwa ku vyavivi. Andama na Eva vakele na ndthzili ya kulyangwila kwononoka Njambi nambe kujeneka kumwononoka. Yehova ikeye lika ali na ndthzili ya kwangwila vanu vyuma vyavivwa na kuthzivuka vukalu vukatundu mu kulinga vyuma vyavivi ngwe muvanendekela mu Mbimbiliya ngwavo kwakele “muti wa mana a kuthzivuka vuvwa na vuvi” mu lihya lya Endeni. (Kusha. 2:9) Tuvavoshe kutwethi kuthzivuka vikatundu mu vyuma vitukangula kulinga, cho kutwethi kuthzivuka vuvwa vunatha kutunda mu vyuma vitulinga. Thimbu imo vanu vanatha kwangula mwamuvwa vya kulinga, oloni ovyo vyuma vinatha kuvakoveletha mu vukalu na kuvanenela tuyando. (Vithi. 14:12) Oku kumwetha ngwavo vanu kuvethi na ndthzili ya kulilingila vyoshe vivashaka. Yehova wanene lishiko va Andama na Eva lije limwetha ngwavo wavathzemene, cho washakele ngwendi valithzive kuthzituka. Vika vyavanene lishiko? Cho valyononokele ndi?

11, 12. Vukalu muka vwatundile mu vyuma vivalyangwilile kulinga va Andama na Eva? Endekeni chakumwenako.

 ¹¹ Vithemi vetu va kulivanga kuvononokele Njambi. Eva watavele majwi a makuli a Satana a kwendeka ngwawo: “Mesho eni akatona, cho mukalifwa na Njambi, mukathzivuka vuvwa na vuvi.” (Kusha. 3:5) Kuma vyuma vivalingile va Andama na Eva vyavalingithile vapwe va kupatuka ndi? Embwe. Kulinga vyuma vyendekele Satana kwavakovelethele mu vukalu. Navo valimwenenene ngwavo kujeneka kwononoka mashiko a Yehova kwavakovelethele mu vukalu. (Kusha. 3:16-19) Mwafwa vika? Mwafwa Yehova kanene vanu lithetha lya kulilingila vyuma vyoshe vivashaka kulinga.—Tandeni Vithimo 20:24; Njelemiya 10:23.

¹² Echi tunatha kuchetheketha ku munu muka-kwendetha fulai. Ou munu napande kukavangeya mwamuvwa mashiko aje amwetha muvikendela vifulai mwilu. Ano matangwa, kuli makina aje akathiwitha vaka-kwendetha vifulai kuthimutwiya na vanu vali hathi mangana vavaleke muvanapande kwendela na kweta kuvaya. Nga muka-kwendetha fulayi kakavangeya vivamuleka vaje vaka-kutala muvinapande kwendela vifulayi mwilu, cho natha kuliwana na vukalu vwakama. Ngechi lika mwa muka-kwendetha fulai uje ombwanetha mashiko a vamuleka, va Andama na Eva navo valyangwilile kulilingila vyuma vakevo vavenya. Vombwanethele mashiko avanene Njambi. Vika vyatundilemo? Mwatundile vukalu vwakama vwa kuthsa na vuvi, cho vatambwithileko na vana vavo voshe. (Loma 5:12) Kulilingila vyuma kwavalingithile vathzimbalethe kupatuka kwa vuthunga kuvakele nakwo.

13, 14. Twatha kupwa vati va kupatuka?

¹³ Vanu vakathinganyeka ngwavo kupatuka kunapu kulilingila vyuma vyoshe vivashaka, oloni kulinga ngocho kukanene lika vukalu vwakama. Nameme kupatuka kukalingitha vanu valinge vyoshe vivashaka, kukavangeya mashiko avanatwana kukatunyungilila ku vukalu. Mukemwo livulu limo lyendekele ngwalyo: “Mashiko a munga na munga akanyungilila vanu ku vyuma vije vyatha kuvakoveletha mu vukalu.” (The World Book Encyclopedia). Mashiko apwa a theho, nameme akasholoka kupwa amakalu. Mukemwo ano matangwa  vanu vanathoneka mavulu amangi a mashiko, cho vakawapangetha mu vinkuta na kuwalumbunwina vanu.

¹⁴ Yesu wendekele ha vyuma vije vitukwatha kupwa va kupatuka mu vuthunga. Wendekele ngwendi: “Nga mwononoka vilongetha vyange, mwa vuthunga munapu mu vandongethi vange, cho mukathzivuka vuthunga, cho vuthunga vukamipatula.” (Yowa. 8:31, 32) Yesu wendekele ha vyuma vivali vije vitulingitha tupatuke mu vuthunga: Cha kulivanga, kuthzivuka vuthunga vwalongethele Yesu, cha mu chivali, kupwa ndongethi yendi. Nga tulinga evi vyuma, tupwa va kupatuka mu vuthunga. Tupatuka ku vyuma muka? Yesu wendekele lalo ngwendi: “Mwa vuthunga njimileka ngwange, munu woshe alinga vuvi napu ndungo ya vuvi. . . . Ngechi vene, nga Mwana amipatula, cho mwa vuthunga mukapwa vaka-kupatuka.”—Yowa. 8:34, 36.

15. Mwafwa vika “kupatuka” kwakulahethele Yesu kukatulingitha tupwe va kuvwahelela?

¹⁵ Kupatuka kwakulahethele Yesu kunalithethze manene na kupatuka kuvali na kushakethzeka vanu vavangi muno mu kaye ano matangwa. Yesu wendekele ngwendi: “Nga Mwana amipatula, mwa vuthunga mukapwa vaka-kupatuka.” Yesu walumbunwine kupatula vanu mu ‘vundungo vwa vuvi’ vuje vunayandetha vanu ha thimbu yailaha. Vuvi kuvwatha lika kutulingitha tulinge vyuma vyavivi, oloni vunatha kutwonowetha kulinga vyuma vituthzivuka ngwetu vyavivwa. Vunatha lalo kutwonowetha kupangetha mwamuvwa ndthzili ya kulyangwila vya kulinga mu kuyoya. Cho lalo, vuvi vunanene tuyando na kuvinja na kuthsa, ngechi vyoshe evi vimwetha ngwavo tunapu tu vindungo va vuvi. (Loma 6:23) Kapositolo Paulu kwamukaluwilile kulinga vyuma vyavivwa. (Tandeni Loma 7:21-25.) Vanu vakapatuka ku vundungo vwa vuvi omwo Njambi akavumanetha, cho vakalikuwa kuyoya ngwe muvalikuwilile vithemi vetu va kulivanga.

16. Twatha “kupatuka” vati?

¹⁶ Omwo Yesu wendekele ngwendi, “nga mwononoka vilongetha vyange,” wamwethele ngwendi kuli mashiko amo atunapande kukavangeya. Ha kupwa vaka-Kilisitu va kulikundika kuli Njambi, tunalyana yetu vavenya kuyoya mu kulitombola na vilongetha vya Kilisitu na kupwa vandongethi vendi. (Mateo 16:24) Ngwe mwakulahethelele Yesu, tupwa va kupatuka nga tukulahela ndando ya kupatula ya Yesu.

17. (a) Vyuma muka vyatha kutulingitha tupwe va kushuvuluka mu vuyoye vwetu? (b) Tuthimutwiya vika mu chilongetha chinatako?

¹⁷ Kukavangeya vilongetha vya Yesu, kutukwatha tupwe va kushuvuluka mu kuyoya kwetu. Evi vyuma vinatukwatha tupatuke ku vundungo vwa vuvi na kuthsa. (Tandeni Loma 8:1, 2, 20, 21.) Mu chilongetha chinatako, tukathimutwiya mutwatha kupangethela mwamuvwa kupatuka kwetu mu kushangathzala Yehova Njambi, uje akana vanu kupatuka kwa myaka yoshe.