1, 2. Vika vikalingitha vithemi vamo valishoshomwene, nga vana vavo vashaka kulikundika kuli Njambi na kuvambwitika?

VANU vavangi vaje vakalilongetha Mbimbiliya, vakalikundika kuli Yehova na kuvambwitika. Vwingi vwava vanu vakapu vanike vaje vanakolela mu vuthunga na kulyangwila kwenda mu ngila ije itwala ku kuyoya kwakuvwa. (Myatho 1:1-3) Nga mwapwa mu vithemi vaka-Kilisitu, hamo neni munavandamena litangwa livakambwitika muneni.—Etheketheniko 3 Yowa. 4.

² Oloni hamo kuli vyuma vimuli na kulishoshomwena. Hamo munalimwena vanike vavangi vaje vanechela kukavangeya mashiko a Njambi kutunda lika ha kuvambwitika. Vanike vavangi vanatundu mu vuthunga. Ngechi, hamo neni muli na kulishoshomwena ngweni muneni natha kushangumuka mwamuvwa kukavangeya mashiko a Njambi, oloni kukapwa muje, atunda mu vuthunga. Natha kulinga ngwe muvalingilile  vaka-Kilisitu va mu chita cha myaka cha kulivanga va mu chikungulukilo cha Efeso. Yesu wavalekele ngwendi: “Kuwethi na kunjithzema ngwe muje muwanjithzemene ha kulivanga.” (Kujo. 2:4) Mwatha kunyungilila vati vana veni ku vukalu vwa chifwa echi mangana ‘vakovoke’? (1 Petu. 2:2) Tuchithimutwiyeni ha mwanja wa Timateo mangana tuwane chikumbululo.

3. (a) Timateo washangumukile kupwa muka-Kilisitu thimbu muka, cho wamwene vati vilongetha vya vaka-Kilisitu? (b) Vyuma muka vitatu vyendekele Paulu kuli Timateo?

³ Timateo washangumukile kupwa muka-Kilisitu omwo kapositolo Paulu waile ku Lisitala lwa kulivanga mu mwaka wa 47 C.E. Nameme ha thimbu oyo Timateo wapwile mwanike, oloni wakele na futithi yaivwa. Munima ya myaka ivali, Timateo washangumukile kupanga na Paulu chipangi cha kuthzenguluka. Munima ya myaka 16 kutundoho, Paulu wathonekelele Timateo ngwendi: “Kakateya mu vuthunga vuje vuvakulongethele, cho unemanaho mbe mu kukulahela. Wathzivuka veya vaje vapwile valongethi vove, cho wathzivuka ngwove tunde ku vwanike vwove, unathzivuka Vithoneka vya Kujela [Vithoneka vya Chihevelu], vije vyatha kukwana mana mu kukutwamenena ku kwovoka kwa kukulahela muli Kilisitu Yesu.” (2 Tima. 3:14, 15) Anukeni ngweni Paulu wendekele ha (1) kuthzivuka vithoneka vya kujela na (2) kwimana mbe mu kukulahela vyuma vivamulongethele na (3) kukala na mana aje atwamenena ku kwovoka mu kukulahela Kilisitu Yesu.

4. Vikwata muka vinamikwatha manene mu kulongetha vana veni? (Kengeni chikupulo ha liputa 18.)

⁴ Ha kupwa chithemi muka-Kilisitu, mushaka ngweni vana veni vathzivuke vithoneka vya kujela, vije vinambatethelela na Vithoneka vya Chihevelu na Vithoneka vya Chingiliki vya Vaka-Kilisitu. Kwetheketha na chashu chivali nacho vana veni nameme vachili vanike, vatha kulilongetha vya vanu na vyuma vya ku thañulu vije vili mu Mbimbiliya. Munga ya Yehova yavwahetha vikwata vyavingi vivatha kupangetha vithemi mu kukwatha vana vavo. Vikwata muka vili mu ndaka yeni vimwatha kupangetha? Anukeni ngweni kuthzivuka Vithoneka hakeho hanemana kukanyametha vuthamba vwetu na Yehova.

5. (a) Majwi akwendeka ngwavo ‘kwimana mbe mu kukulahela’ alumbununa vika? (b) Vika twendekela ngwetu Timateo wathzivithithile mwamuvwa muthzimbu wauvwa wa kukundama kuli Yesu?

⁵ Kuthzivuka vithoneka kwapwa kwa theho. Nameme ngocho, kuli vyuma vyavingi vyalivungila mu kulongetha vana, kethi kuvalongetha lika vya vanu na vyuma vya mu Mbimbiliya. Timateo nendi ‘wemanene mbe mu kukulahela.’ Mu ndaka ya kulivanga ya Chingiliki, awa majwi alumbununa “kukulahela chuma chimo” nambe “kutava ñanda imo ya vuthunga.” Timateo wathzivukile Vithoneka vya Chihevelu kushwa ku vwanike vwendi. Oloni kuli vukaleho vwamulingithile akulahele ngwendi Yesu wapwile Mesiya. Likulahelo lyendi lyemanene ha vukaleho vwa kushula. Timateo wathzivithithile mwamuvwa muthzimbu wauvwa, mukemwo vamumbwitikile, cho washangumukile kulikwatathana na Paulu mu chipangi cha vumishinali.

6. Mukwatha vati vana veni vakulahele vyuma vivakalilongetha mu Lijwi lya Njambi?

⁶ Mwatha kukwatha vati vana veni vakale na likulahelo lya kukanyama ngwe lyakele nalyo Timateo? Cha kulivanga kaleni na mbunge ya kuvandamena. Likulahelo kulyethi kwija ha litangwa limo, cho lalo nga yeni vithemi muli na likulahelo kumwatha kutambwithako vana veni. Mwana na mwana napande kupangetha ndthzili yendi ya kuthinganyeka mu kuthzivithitha vuthunga vwa mu Mbimbiliya. (Tandeni Loma 12:1.) Ha kupwa vithemi, muli na chipangi  chakama cha kukwatha vana veni vathzivithithe vuthunga, maneneni nga vamihula vihula. Tuchithimutwiyeniko chakumwenako chimo.

7, 8. (a) Chithemi umo wa munalume akamwetha vati mbunge ya kuvandamena ha kulongetha munendi? (b) Kukala na mbunge ya kuvandamena kunamikwatha vati?

⁷ Thomas uje ali na mwana wa munakathzi wa myaka 11, wendekele ngwendi: “Munange akanjihula ngwendi, ‘Tate, kuma vyuma vyalithzilile lika indi kuli umo wavitangele?’ Akehula lalo ngwendi, ‘mwafwa vika kutwethi kovwota oloni vakwetu voshe vakavwoto?’ Thimbu imo, njikalivandeka kukumbulula mangana njimukumbulule mwamuvwa. Kukwatha mwana athzivithithe vuthunga kukulumbununa kumuleka viñanda vyoshe ha thimbu imo. Oloni twatha kumukwatha nga tumuleka viñanda vyavindondo vije vili na vukaleho.”

⁸ Thomas wamwene ngwendi napande kukala na mbunge ya kuvandamena mangana alongethe munendi. Vaka-Kilisitu voshe vanapande kukala na likakateya. (Kolo. 3:12) Thomas wanangukile ngwendi, tunatha kuthimutwiya na mwana ha chuma chimo ha vithimbu vyavingi. Wanangukile lalo ngwendi wapandele kulumbununa Vithoneka mwamuvwa mangana munendi athzivithithe vyuma vyalilongetha. Thomas wendekele lalo ngwendi: “Mutukathimutwiya ha vithimpi vyakama, yange na munakathzi wange tukashaka kukwatha munetu athzivithithe vyuma vitumulongetha na kuvikulahela. Nga kuli hamo haje kathzivithithile, cho napande kwihula. Kulinga ngocho, kukanjikwatha njimone indi nathzivithitha vyuma vitunamulongetha.”

9. Mwatha kulongetha vati vana veni Lijwi lya Njambi?

⁹ Nga vithemi vakala na mbunge ya kuvandamena omwo valongetha vana vavo, cho vathzivithitha kamandondo kamandondo “vukama na vulaja vwa hathi na kutunuka na kulova” kwa likulahelo. (Efeso 3:18) Tunapande kuvalongetha vyuma vije vyendelela na myaka ivali nayo na kuthzivithitha kwavo. Nga vathzivithitha mwamuvwa vyuma vivalilongetha, cho kuvapwila kwakwathi kwamena likulahelo lyavo ku vakwavo vavakakovela navo sikola. (1 Petu. 3:15) Chakumwenako, vana veni vatha kulumbununa mwamuvwa vyuma vikalingiwa ku munu nga nathsi ndi? Vanathzivithitha vyuma viyendeka Mbimbiliya ha vathsi ndi? * Munapande kulifwita na kukala na mbunge ya kuvandamena omwo mulongetha vana veni Lijwi lya Njambi.—Kwitu. 6:6, 7.

10. Chuma muka chatha kumikwatha manene omwo mulongetha vana veni?

¹⁰ Anukeni ngweni, mwanja weni wauvwa utakametha likulahelo lya vana veni. Stephanie uje wakala na vana vatatu, akalihula ngwendi: “Kuma njikaleke vana vange kushwa ku vwanike vwavo vyuma vyanjilingitha njikulahele ngwange Yehova kwakala, cho wakala na chithzemo na vuthunga ndi? Kuma vana vange vakamono ngwavo njathzema Yehova ndi? Kunjatha kuvandamena ngwange vana vange vakala na likulahelo nga yange kunjethi nalyo.”

11, 12. Kukala na mana kulumbununa vika, cho vika twendekela ngwetu kukwemanene ha myaka yali nayo munu?

¹¹ Ngechi lika mutunamwena, Timateo (1) wathzivukile Vithoneka, cho (2) wathzivithithile vyuma vyakulahelele. Oloni Paulu walumbunwine vika omwo wendekele ngwendi vithoneka vya kujela vikwatha Timateo akale na ‘mana aje atwamenena ku kwovoka’?

¹² Livulu lya Insight on the Scriptures, Volume 2 ngwalyo: Mu Mbimbiliya, lijwi lya mana lilumbununa “kukala na chashu cha kupangetha vyuma vyanathzivuka munu na kuthzivuka  mwakumanethela vukalu na kutewa ku vushonde na kushulithilila vilengo vimo nambe kunangula vakwetu valinge ngocho. Mana analithethze na vulema.” Mbimbiliya ngwayo: “Vulema vukathata mu vimbunge vya vanike.” (Vithi. 22:15) Nga vana veni vakala na mana, cho vamwetha ngwavo vanakolo. Kukola ku sipilitu kukwemanene ha myaka yali nayo munu, oloni kwemana ha kuthingimika Yehova na kwononoka mashiko endi.—Tandeni Myatho 111:10.

13. Vanike vatha kumwetha vati ngwavo vali na mana aje avatwamenena ku kwovoka?

¹³ Vanike vakuhya ku sipilitu kuvethi kuvongumuna kuli vavuthamba vavo nambe “kungumuka na mankimba na kupekumuka noku noku” na mashungu avo. (Efeso 4:14) Oloni “vanalilongetha na kwilula na kwangununa mukati ka vyuma vyavivwa nevi vyavivi.” (Heve. 5:14) Vakamwetha ngwavo vanakolo ku sipilitu omwo vangula mwamuvwa vya kulinga nga vali kwa likalyavo kuje kukwethi vithemi nambe vakulunu veka. (Fili. 2:12) Nga vakala na mana achifwa echi, cho vakovoka. (Tandeni Vithimo 24:14.) Mukwatha vati vana veni vakale na mana? Chakulivanga, munapande kumwetha ngweni mashiko a Njambi apwa a theho kuli yeni. Vana veni vanapande kumona ngwavo vyuma vimwendeka na vilinga vyeni vyalitombola na vyuma vili mu Lijwi lya Njambi.—Loma 2:21-23.

14, 15. (a) Mwanike uje ashaka kumumbwitika napande kuthinganyeka ha vyuma muka? (b) Mwatha kukwatha vati muneni amone vuvwa vuli mu kwononoka mashiko a Njambi?

¹⁴ Kuli vyuma vyavingi vyalivungila mu kulongetha vana, kethi kuvaleka lika vyavivwa nevi vyavivi. Munapande lalo kuvakwatha kuthzivithitha vihula vya kufwa ngwe: ‘Mwafwa vika Mbimbiliya yavindika kulinga vyuma vimo? Njithzivuka vati ngwange kukavangeya mashiko a mu Mbimbiliya kunjikwatha thimbu yoshe?—Isaya 48:17, 18.

¹⁵ Cho lalo, munapande kukwatha muneni uje ashaka kumumbwitika athzivithithe vyuma vyalivungila mu kupwa muka-Kilisitu. Vuvwa muka vulimo? Vukalu muka vwaliwana navwo? Mwafwa vika vuvwa vutundamo vunapu  vwakama kutuvakana vukalu vuje aliwana navwo? (Mako 10:29, 30) Evi vikevyo vyuma vyanatha kuliwana navyo munu munima ya kumumbwitika. Ngechi, mwanike alinga mwamuvwa kuthinganyeka ha vyuma evi thimbu kanda vamumbwitike. Nga mukwatha vana veni vathzivithithe vivethzikitho vivawana mu kwononoka mashiko a Njambi na vukalu vukatundu mu kujeneka kuwononoka, cho vamona ngwavo kukavangeya vinangulo vya mu Mbimbiliya kuvakwatha thimbu yoshe.—Kwitu. 30:19, 20.

16. Vyuma muka vivanapande kulinga vithemi nga munavo wa kumbwitika ashangumuka kuthzeya ku sipilitu?

¹⁶ Mulinga vati nga muneni ashangumuka kuthzeya ku sipilitu munima ya kumumbwitika? Chakumwenako, muneni wakukolako uje ivanambwitika atha kushangumuka kushungwiya vyuma vya mu kaye nambe kwombwanetha vinangulo vya mu Mbimbiliya. (Myatho 73:1-3, 12, 13) Ha kupwa vithemi, anukeni ngweni vyuma vimulinga kuli muneni vyatha kutakametha likulahelo lyendi nambe kulithzeyetha. Kethi muchokotethe muneni, apwe mwanike nambe mukulunu. Oloni mukwatheni na kumunangula mu chithzemo.

17, 18. Vithemi vatha kukwatha vati munavo nga nathzeye ku sipilitu?

¹⁷ Mwanike wa kumbwitika walikundikile ikeye vavenya kuli Yehova. Omwo walikundikile, wakulahethele ngwendi athzema manene Njambi kutuvakana vyuma vyoshe. (Tandeni Mako 12:30.) Yehova wamona echi chikulahetho kupwa cha theho manene, cho na vaje valikundika kuli ikeye vanapande kuchimona kupwa cha theho. (Kwambu. 5:4, 5) Ha thimbu yaivwa, anukitheni muneni mu chithzemo ha vyuma vyamulingithile akulahethe kupangela Njambi. Oloni thimbu kanda mulinge ngocho, tondethetheni mu mavulu na vyuma vikwavo viyinavwahetha munga ya Yehova vije vikwatha vithemi kulongetha vana vavo. Nga mulinga ngocho, mukwatha vana veni vathzivithithe theho ya kulikundika kuli Yehova na kumona vuvwa vutunda mu kupwa muka-Kilisitu.

¹⁸ Chakumwenako, mu livulu lya Questions Young People Ask—Answers That Work, Volume 1 ha viñanda vya kushongo ha mutwe wa “Questions Parents Ask,” hali vinangulo vimikwatha manene mu kunangula vwino vana veni. Vanamyanukitha ngwavo ha kupwa vithemi, kumwapandele kuthzambwila kuthinganyeka ngweni vana veni vanatundu mu vuthunga. Kakangi kuli vyuma vimo vinatha kuvathzeyetha ku sipilitu. Vinatha kupwa vyetheko vya kutunda ku vakwavo. Vyuma vikwavo vinatha kuvathzeyetha vinapu kulithziva vuli nambe kuthinganyeka ngwavo vakwavo vanike vali na kulinga mwamuvwa ku sipilitu kutuvakana vakevo. Evi vinangulo vyamwetha lalo ngwavo nga muneni nathzeye, kukulumbununa ngwavo natundu mu vuthunga, oloni kuli lika vukalu vumo vwanaliwana navwo. Evi viñanda vya kushongo vimwetha lalo muvanapande kunangwilamo vithemi nga vana vavo vanathzeye ku sipilitu.

19. Vithemi vatha kukwatha vati vana vavo vakale na ‘mana aje avatwamenena ku kwovoka’?

¹⁹ Eni vithemi muli na chipangi chakama cha kulela vana veni “mu kalemetho na mu vilongetha vya” Yehova. (Efeso 6:4) Twamono ngwetu kulongetha vana kukwemanene lika ha kuvaleka vyuma viyendeka Mbimbiliya, oloni na kuvakwatha vakulahele vyuma vivalilongetha. Munapande kuvakwatha vakale na likulahelo lya kukanyama lije livalingitha valikundike kuli Yehova na kumupangela na vimbunge vyavo vyoshe. Twakulahela ngwetu, Lijwi lya Yehova na sipilitu yendi na kulifwita kweni kukwatha vana veni vakale na ‘mana aje avatwamenena ku kwovoka.’