KWETHZILE vati mangana njakuliwane mu vukalu vwa chifwa echi? Vandameneni njimileke. Njathemukile lya July 29, 1929 na kukolela mwimbo mu mutambela wa Bulacan mu lifuti lya Philippines. Twakele na kuyoya vuyoye vwa kwithi mwafwa lifuti lyakele mu vuhutu. Mu lifuti mwakovelele ndthzita te njichili nji mwanike. Mashwalale va ku Japan vethzile na kulwitha lifuti lya Philippines. Oloni yetu kuvakele na kutulwitha kuli ava mashwalale mwafwa twakele kulyala manene na mbongi. Twakele na kuthziva mithzimbu ya ndthzita nga munu umo nende, mwafwa kutwakele na vithandthzi nambe TV nambe kuwana mapapelo a mithzimbu.

Twapwa tuva 8 mwimo lyetu, cho yange wa mu chivali. Vakuku vakunjambatele ngwavo njikakale navo te njili na myaka 8. Nameme twapwile tu vaka-Katolika, oloni vakuku vashakele manene kulilongetha vya Njambi, ngechi vakele na kutambula mavulu aje endekele ha viñanda vya Njambi avakele na kuvana vavuthamba vavo. Njichanuka thimbu ivanjimwethele Mbimbiliya na kalivulu ka Protection na Safety na ka Uncovered mu ndaka ya Tagalog, * tuje twajombolwele vilongetha vya mu vulombelo vwa makuli. Njalikuwile kutanda Mbimbiliya, maneneni mukanda wa Mateo na Mako na Luka na Yowano. Kulinga ngocho, kwanjikwathele kukavangeya mwanja wa Yesu.—Yowa. 10:27.

Mu mwaka wa 1945, vaka-Japan valikelele kulwitha vaka-Philippines. Ha thimbu oyo, vithemi vange vanjithanene ngwavo njikakale navo. Vakuku vanjishongangeyeye ngwavo njiye, ngechi njaile.

Mukwita kwa thimbu, mu December 1945, kwethzile chivunga cha Vakaleho va Yehova vaje vatundile ku mbongi ya Angat vaje vakwambulwile muthzimbu wauvwa hembo lyetu. Cho Mukaleho umo wa kakulukathzi wethzile ku njuvo yetu wakutulumbunwinine viyendeka Mbimbiliya ha “matangwa a kukotoka.” (2 Tima. 3:1-5) Omwo wamanethele kwendeka, watulanyene ngwendi tukatolilile ku chilongetha cha Mbimbiliya ha limbo litwalyatele nalyo. Vithemi vange kuvaileko, oloni yange njaile. Kwakungulukile vanu va kweta ku 20, cho vamo vakele na kwihula vihula vya kukundama ku Mbimbiliya.

 Kwendeka lika vuthunga, kunjathzivithithile vyuma vivakele na kwendeka. Ngechi, njashakele kuvathethza. Oloni omwo vashangumukile kwimba mwatho wa Vumwene, njalithzivile kuvwaha, ngechi njatumbamene. Hanima ya mwatho na lilombelo lya kumanetha viwano, tuvavoshe vatulanyene ngwavo tukaye ku chiwano ku Angat, chalumingo chateleko.

Yetu vamo twendele makilomita 8, ha mendi kuketa ku njuvo ya Cruz kuje kutwakakungulukilile. Njakomokele manene ha kumona vanike vavandondo vakumbulula ha vilongetha vya kulova vya mu Mbimbiliya mukati ka vanu 50 vaje vakungulukile. Hanima ya viwano, Ndolome Damian Santos painiya wa kakulukathzi, uje wapwile mukulunu wa mbonge wanjilanyene ngwendi njilale mu njuvo yendi. Ha vuthsiki vuje, twathimutwiyiye manene ha viñanda vya mu Mbimbiliya.

Ha thimbu ije, vwingi vwetu twakele na kukwata vwathi vilongetha vya maputukilo vya mu Mbimbiliya. Munima ya kuyayaya ku viwano, vandolome vatwihwile ngwavo: “Mushaka kumimbwitika ndi?” Njakumbulwile ngwange: “Eyo njishaka kunjimbwitika,” mwafwa njathzivukile ngwange njinapande ‘kupangela Kilisitu.’ (Kolo. 3:24) Lya February 15, 1946, twathikumukile ku ndonga ije yakele hayehi, cho vakatumbwitikile tuvavali.

Twathzivukile ngwetu ha kupwa vaka-Kilisitu va kumbwitika, twapandele kutembwinina Yesu mu kwambulula muthzimbu wauvwa thimbu yoshe. Echi chaluvalethele vatate, cho vendekele ngwavo: “Uchili u mwanike manene kuwapandele kwambulula muthzimbu wauvwa. Kukumbwitika, kukulumbununa ngwavo unapu u muka-kwambulula muthzimbu wauvwa.” Oloni njavalumbunwinine ngwange chinapu chithzango cha Njambi kwambulula muthzimbu wauvwa wa Vumwene vwa Njambi. (Mateo 24:14) Njavalekele lalo ngwange: “Njinapande kushulithilila vyuma vinjakulahethele Njambi.” Echi chikecho chaluvalethele vatate mangana vendeke aje majwi anjinendeka ku maputukilo. Vakele na kunjivindika kwambulula muthzimbu wauvwa. Olu lukelwo lwapwile lwa kulivanga kuthethza vyuma vimo na kulyakela vilengo vya ku sipilitu.

Vaka-nanga ya Cruz vanjilanyene ngwavo njikakale navo mu Angat. Cho vanjishongangeyeye ngwavo njipange chipangi cha vupainiya hamo lika na munavo Nora. Twashangumukile chipangi cha vupainiya lya November 1, 1947. Nora wakapangelele mu mbongi yeka, oloni yange njapangelele mu Angat.

Munima ya myaka itatu kutunda hanjashangumukilile chipangi cha vupainiya, ndolome Earl Stewart wa ku ofisi ya munango wakwendekele ñanda yendi ku vanu va kutuvakana 500, vaje vakungulukilile mu sitendiyamu ya mu Angat. Ou ndolome wendekele ñanda yendi mu Vundele, cho njailumbunwine mu vwihi mu ndaka ya Tagalog. Kunjalilongethele manene mwafwa njetele lika mu ngilendi 7, oloni valongethi vetu vakele na kupangetha manene Vundele. Chuma chikwavo chanjikwathele kuthzivuka Vundele chapwile kutanda manene mavulu a Vundele, mwafwa mavulu akukundama ku Mbimbiliya mu ndaka ya Tagalog apwile amandondo. Evi vikevyo vyanjikwathele kulumbununa ije ñanda na viñanda vikwavo lalo vya Vundele ha vithimbu vyeka.

Lije litangwa linjalumbunwine ije ñanda, Ndolome Stewart walekele chikungulukilo ngwendi ofisi ya munango ishaka kulanya painiya umo nambe vavali ha Mbetele. Ava vapainiya vapandele kukakwatha mu vipangi vya ha Mbetele mwafwa vamishinali vaile ku New York, U.S.A. ku chiwano cha mu 1950 cha Theocracy Increase. Nange vanjilanyele. Njathethzele lalo vyuma vimo na kukakwatha mu vipangi vya ha Mbetele.

Njetele ha Mbetele lya June 19, 1950, cho njakashangumukile vipangi vyaviha. Mbetele yapwile njuvo yakama yalaja, ije yakele ha mutamba wakama wa kweta ku hekita imo haje hakele miti yaingi. Vwingi vwa vandolome vakele na kupangela haje ha Mbetele vapwile vathzike. Ku mutondo, njakele na kukwatha vaka-kichini. Oloni ku ma 9 kiloko njakele na kupangela ku ndipatimende ya vaka-kukusha vithzalo na kuvihaina. Cho evi vikevyo vipangi vinjakele na kupanga na ha thimbu ya mutanya. Nameme muvelukile vamishinali kutunda ku chiwano cha mafuti, njatwaleleleho kupangela ha Mbetele. Njakele na kupangela ku kulongekeya mangazini na kutala vya kutuma mangazini ku vikungulukilo na kukutambula vangendthzi. Njashuvulukile kulinga vyuma vyoshe vivanjilekele.

Mu 1952 njavwahelelele manene kutambula chilanyo na vakwetu va kupwa 6 va ku Philippines cha kuya ku Sikola ya Ngilyande mu kilasi ya vu 20. Vyuma vyavingi vitwakamwene ku United States vyapwile  vya chingendthzi kuli yetu. Vyalithethzele manene na vyuma vitwakele navyo kwimbo lyetu.

Chakumwenako, twalilongethele mwakupangethela vyuma vya vundele vije kutwakele navyo kwimbo lyetu. Oku ku lifuti kwatonwele manene. Litangwa limo mutondo munjatuhukile mu njuvo, njamwene hanja hoshe to. Olu lwapwile lwakulivanga kumona mema a kukonda. Cho njathzivile manene kutonola.

Nameme kwatonwele manene, oloni njalikuwile vilongetha vya ku Ngilyande. Valongethi vetu vapangethele vingila vyavingi vyavivwa mu kutulongetha. Vatumwethele mwakutondethethela mwamuvwa mu vithoneka nomwo mwakulilongethela mu ngila yaivwa. Vilongetha vya ku Ngilyande vyanjikwathele manene kukola ku sipilitu.

Mutwamanethele sikola yetu, vanjangwile kupwa painiya wa kulitila na kunjituma kukapangela ku Bronx mu New York ha thimbu yaindondo lika. Mu July 1953, njakakungulukile ku chiwano cha New World Society chije chakele mu Bronx mu New York. Munima ya chiwano, njelukile ku Philippines kukekwo kunjakapangelele.

Vandolome va ha ofisi ya munango, vanjilekele ngwavo: “Hano ushangumuka chipangi cha kuthzenguluka.” Oku kwanjikwathele kukavangeya mwanja wa Kilisitu uje waitanganene mu vimbonge na vinganda mu kukwatha vimanga va Yehova. (1 Petu. 2:21) Vanjitumine kukapangela ku Luzon, ije yapwa likanda lyakama manene mu Philippines. Cho njendelele mitambela ya Bulacan na Nueva Ecija na Tarlac na Zambales. Oloni njawanene vukalu ha kwendela vimbongi vimo mwafwa njakele na kukanduka malundu a mamanya a Sierra Madre. Oku ku mitambela kwakele na kuya lika ma truck akama aje akele na kwambata ma log nambe ngwetu mingowa, cho njakele na kulomba vaje vakele na kuwendetha ngwange vanjambateko helu lya ma log. Ha vithimbu vimo vakele na kunjambata, oloni njakele vuyoye vwange mu vushonde.

Vwingi vwa vikungulukilo vyakele oku ku mitambela vyapwile vyavindondo, cho lalo vimo vyapwile vyaviha. Ngechi, vandolome vakele na kukandelela manene omwo njakele na kuvakwatha mukutwamenena viwano na kuvalongetha vingila vyavivwa vya kwambulwilamo.

Vanjijalwithilile kukapangela ku mutambela wa Bicol. Oku ku mutambela kwakele manene vivunga, cho vatumineko vapainiya va kulitila mwafwa kukwakele Vakaleho vavangi. Ha limbo limo hakele chimbushu chije chakele na viti vivali lika vivakingivikile ha kati ka vwina. Omwo njalyatele haje ha viti, njakuyukilile hamo navyo mu vwina. Njambatele thimbu yakama kulijeletha, athinoni njilye vyakulya vya mutondo.

Ha thimbu oyo, njashangumukile kuthinganyeka Nora uje wakapangelele vupainiya mu Bulacan. Cho hanima wapwile painiya wa kulitila mu Nganda ya Dumaguete, cho njaile na kumumona. Kutundoho, twashangumukile kulithonekela mikanda, cho mu 1956, twalyambatele. Chalumingo chateleko kutunda  ha kulyambata kwetu, twendelele chikungulukilo cha ha likanda lya Rapu Rapu. Twakele na kwenda mangendthzi amalaha na kukanduka malundu, oloni twavwahelelele manene kupanga na vandolome vaje vakele ku myela ya kulyala.

Hanima ya myaka iwana mu chipangi chetu cha kuthzenguluka, vatulanyene kukapangela ku ofisi ya munango. Mu January 1960 twashangumukile kupangela ha Mbetele. Ha myaka yaingi, njalilongethele vyavingi mu kupanga na vandolome vaje vakele na vipangi vyakama manene, cho Nora wakele na kupanga vipangi vya kulithethzathethza ha Mbetele.

Kukala ha Mbetele, kunanjikwatha kumona chipangi cha ku sipilitu muchili nakulivwethzelela mu Philippines. Mu Philippines mwakele lika vaka-kwambulula va kupwa 10,000 omwo njaile ha Mbetele lwa kulivanga te njichili nji muthzike. Oloni ha thimbu ino mu Philippines muli vaka-kwambulula va kutuvakana 200,000, cho ha Mbetele hali vandolome na vandokathzi vavangi vaje vali na kukundwiya chipangi cha kwambulula.

Mu kwita kwa myaka, nanga ya Mbetele yalivwethzelelele, cho mutamba wakehele. Ngechi, vaka-Chivunga cha Kutwamenena vatulekele ngwavo tutonde mutamba wakama mangana vatungeho Mbetele yaiha. Yange na ntwama wa ndipatimende ya kupulinta mavulu twaile mu membo, ha njuvo na njuvo kuya na kutonda livu. Oloni kutwaliwanene. Ntunga limbo umo watulekele ngwendi: “Vaka-China kuvethi kulandetha livu. Oloni vakalanda lika.”

Litangwa limo, twalikomokelele manene omwo ntunga limbo umo watulekele ngwendi tulande livu lyendi, mwafwa ikeye ajalukila ku United States. Kutwakulahelele ngwetu endeka vuthunga. Ha limbo likwavo lalo, vakele na kulandetha livu, cho vashongangeyeye vakwavo lalo ngwavo navakevo valandethe livu lyavo. Cho twalandele na livu lya uje munalume wendekele ngwendi: “Vaka-China kuvethi kulandetha livu.” Mu thimbu yaindondo lika, twalandele mutamba wakama ha kutungila Mbetele. Njalimwena ngwange Yehova washakele ngwendi tuwane ou mutamba.

Mu 1950, yange njapwile mwanike manene ha Mbetele. Oloni ha thimbu ino yange na munakathzi wange yetu vakulunu manene ha Mbetele. Njinawana vivethzikitho vyavingi mu kukavangeya Kilisitu. Nameme vithemi vange vanjishekele hembo lyavo, oloni Yehova nanjana nanga yakama ya vakwetu vaka-kukulahela. Nameme tupange vipangi vya kufwa vati, njalimwena ngwange Yehova akana vangamba vendi vyuma vivashaka. Nange na Nora twakandelela manene kuli Yehova ha ngothzi yendi yanatumwetha, ngechi tushongangeya na vakwetu voshe ngwetu vetheke Yehova.—Mala. 3:10.

Litangwa limo, Yesu wathanene Mateo Levi muka-kutambula mitelo ngwendi: “Njikave.” Walingile vika? “Wakatukile, wathethzele vyoshe, wamukavele.” (Luka 5:27, 28) Nange lalo mukemwo munjalingile, ngechi njishongangeya na vakwetu valinge ngocho mangana valimwene vuvwa vwa kukavangeya Kilisitu.