1, 2. (a) Vithemi vamo vaka-Kilisitu vakalithzivi vati nga munavo atonda ngwendi vamumbwitike? (b) Mwafwa vika vaje vakayi ku chimbwitiko vakavehula indi vanalikundika vakevo vavenya kuli Yehova? (Kengeni chikupulo ha liputa 3)

OMWO Maria wakele ha mukana wa vanu vaje vakele na kuya ku chimbwitiko, vithemi vendi vaje vapwa vaka-Kilisitu vamukengele. Cho omwo ndolome uje wendekele ñanda ya chimbwitiko wehwile vihula vivali, nendi wakumbwilwile mu kutambakana. Kutundoho, Maria vamumbwitikile.

² Vithemi va Maria vavwahelelele manene omwo munavo walyangwilile kulikundika kuli Yehova na kumumbwitika. Oloni thimbu kanda vamumbwitike, vaina vakele na vihula vimo mu mbunge yavo. Valihwile ngwavo: ‘Kuma Maria napuho vene ha kumumbwitika ndi? Nathzivithitha vyuma vyalivungila mu chuma chanalyangwila kulinga ndi? Indi hamo napande kuvandamenako tahi?’ Evi vihula vakalihulavyo vithemi va chithzemo nga munavo avaleka ngwendi atonda vamumbwitike. (Kwambu. 5:5) Kulikundika kuli Njambi na chimbwitiko vyapwa vya theho. Kengeni chipalo cha “ Mwalikundika Kuli Yehova Ndi?”

3, 4. (a) Chakumwenako muka chendekele kapositolo Petulu chije chimwetha theho ya chimbwitiko? (b) Vika twendekela ngwetu chimbwitiko chinalifu na chipangi chapangele Nowa cha kushonga vwato?

 ³ Kapositolo Petulu wethekethele chimbwitiko ku chipangi chalingile Nowa cha kushonga vwato. Wendekele ngwendi: Mema “aje apwile chimwetho cha kwinika kumbwitika, chije ololo chinamyovola.” (Tandeni 1 Petulu 3:20, 21.) Vuje vwato vwashongele vwapwile vukaleho vuje vwamwethele ngwavo Nowa walyanene kulinga chithzango cha Njambi. Nowa wapangele chije chipangi chamwanene Yehova na mbunge yendi yoshe. Nowa wamwethele likulahelo lyendi mu vilinga, cho oku kwamwovwele na vaka-nanga yendi ku Livathzi. Echi chakumwenako chapangethele Petulu chitulongetha vika?

⁴ Kushonga vuje vwato, kwamwethele ngwavo Nowa wakele na likulahelo kuli Njambi. Munu uje ivambwitika hakati ka mbunga amwethako chuma chimo. Chuma muka chamwetha? Amwetha ku vanu ngwendi nalikundika kuli Yehova na kukulahela Kilisitu uje wathangukile ku vathsi. Ngechi lika mwa Nowa, vaka-Kilisitu vaje vanalikundika kuli Njambi vakapanga chipangi chanavana. Vaka-Kilisitu va kulongwa vakovoka omwo vakanyongetha kano kaye kakavi ngwe mwovokelele Nowa ha Livathzi. (Mako 13:10; Kujo. 7:9, 10) Ngechi, kulikundika kuli Njambi na chimbwitiko vyapwa vyuma vya theho manene. Munu uje akotokela kumumbwitika, aka vuyoye vwendi mu vushonde. Katha kukala na lilavelelo lya kukayoya myaka yoshe.

5. Tuthimutwiya ha vyuma muka muno mu chilongetha?

⁵ Ha kuwana ngwavo chimbwitiko chapwa chuma cha theho, tuchithimutwiyeniko ha vihula vino vitatu: Mbimbiliya yendeka vika ha chimbwitiko? Vika vyanapande kulinga munu thimbu kanda vamumbwitike? Mwafwa vika muka-Kilisitu napande kuthzivithitha mwamuvwa theho ya chimbwitiko omwo  alongetha munendi nambe omwo alongetha munu weka?

6, 7. (a) Mwafwa vika Yowano wambwitikile vanu? Lumbununeni. (b) Munu muka umo wa kulitila yambwitikile Yowano?

⁶ Viñanda vya kulivanga mu Mbimbiliya vije vyendeka ha chimbwitiko vyapwa vya Yowano Muka-kumbwitika. (Mateo 3:1-6) Vanu vaje vavambwitikile kuli Yowano, vamwethele ngwavo vanechela vilinga vyavo vyavivi vije kuvyalitombwele na Mashiko a Mosesa. Oloni Yowano wambwitikile munu umo uje kapwile muka-vuvi. Yowano wavethzikile ha kumbwitika Yesu, uje wapwa Muna Njambi wa kulumbunuka. (Mateo 3:13-17) Yesu kalingile vuvi, ngechi kumumbwitika kukwalumbunwine ngwavo nalingi vuvi. (1 Petu. 2:22) Kumumbwitika kwamwethele lika ngwavo walyanene kulinga chithzango cha Njambi.—Heve. 10:7.

⁷ Yesu mwakele hano hathi, vandongethi vendi navo vakele na kumbwitika vanu. (Yowa. 3:22; 4:1, 2) Vanu vavambwitikile kuli vandongethi va Yesu, vamwethele ngwavo vanechela vilinga vyavo vije kuvyalitombwele na Mashiko a Mosesa ngwe mukwafwile kuli Yowano. Oloni omwo Yesu wathangukile, vanu vaje vashakele kumukavangeya, vavambwitikilile vyuma vyeka.

8. (a) Yesu wanene lishiko muka kuli vandongethi vendi omwo wathangukile? (b) Mwafwa vika muka-Kilisitu vanapande kumumbwitika?

⁸ Mu mwaka wa 33 C.E., Yesu uje wathangukile ku vathsi washolokele ku mbunga ya vanu va kutuvakana 500 ya vanalume na vanakathzi na vanike. Hamo ha thimbu eyi, hakeho hendekelele ngwendi: “Ngechi vene, yeni oni ku miyati yoshe ya vanu na kuvapwitha vandongethi vange, vambwitikeni mu lithzina lya Tate na Mwana na mundthzindthzime [sipilitu] wa kujela. Cho valongetheni kwononoka vyuma vyoshe vije vinjamishiki.” (Mateo 28:19, 20; 1 Koli. 15:6) Vwingi vwa vaka-kumukavangeya vathzivile Yesu omwo wavashikile ngwendi vapwithe vanu kupwa vandongethi. Yesu wamwethele ngwendi vaje vashaka kupwa vandongethi vendi vanapande kuvambwitika. (Mateo 11:29, 30) Munu uje ashaka kupangela Njambi mu ngila yaivwa, napande kuthzivuka vipangi vyali na kulinga Yesu mu kushulithilila viyongola vya Yehova. Nga munu nalingi ngocho, cho vamumbwitika. Echi chimbwitiko chikecho chanatavetha Njambi. Mu Mbimbiliya muli viñanda vije vimwetha ngwavo vandongethi va Kilisitu va mu chita cha myaka cha kulivanga vathzivithithile theho ya chimbwitiko. Valitavelele kuvambwitika mu vwathi vwathi.—Vili. 2:41; 9:18; 16:14, 15, 32, 33.

9, 10. Vika vitulilongetha ha chimbwitiko cha Kaisopya na kapositolo Paulu?

⁹ Tandeni Vilinga 8:35, 36. Tuchimutwiyeni hali munalume wa Kaisopya uje kapwile Kayunda, uje watundile ku Yelusalema mu kulemetha Njambi. Omwo sipilitu ya Njambi yethzile kuli Filipu, yamulingithile aleke uje munalume wa Kaisopya “viñanda vyavivwa vya Yesu.” Uje munalume wa Kaisopya walingile vati? Vyuma vyalingile vyamwethele ngwavo wathzivithithile vuthunga ha vyuma vyalilongethele. Washakele kulinga chithzango cha Yehova, ngechi haje vene vamumbwitikile.

¹⁰ Mwanja wa mu chivali unapu wa Kayunda uje wayandethele vaka-Kilisitu. Wathemukilile mu muyati uje walikundikile kuli Njambi. Oloni mu kwita kwa thimbu, vuthamba vwa Vayunda na Yehova vwathsile. Ou munalume wakele na kukavangeya manene chithemwa cha Vayunda, oloni kuli chuma chimo cha theho chamulingithile atenguluke. Ou munalume wathzivile Yesu Kilisitu wa vumpau uje wathangukile ku vathsi endeka nendi. Vika vyalingile ou munalume omwo wathzivile ou muthzimbu?  Wavwahelelele na kutolilila ku vyuma vyamulekele Ananiyasi uje wapwile ndongethi ya Kilisitu. Mbimbiliya inendeka hali ou munalume ngwayo: “Wakatukile na kumumbwitika.” (Vili. 9:17, 18; Ngala. 1:14) Ou munalume itunendeka ikeye kapositolo Paulu. Kutenguluka kwendi kumwetha ngwavo omwo wathzivukile vipangi vyali na kulinga Yesu mu kushulithilila chithzango cha Njambi, watengulukile, cho vamumbwitikile haje vene.—Tandeni Vilinga 22:12-16.

11. (a) Vika vikashongangeya vaka-kulilongetha Mbimbiliya mangana vavambwitike? (b) Tukalithzivi vati mutukamono vaje vanalikundika kuli Njambi vavambwitika?

¹¹ Na ano matangwa, vaje vashaka kuya ku chimbwitiko vanapande kukulahela Njambi na kuthzivuka vuthunga vwa mu Mbimbiliya, ipwe vanike nameme vakulunu. Omwo vathzivithitha vuthunga vwa mu Mbimbiliya, cho valikundika kuli Njambi na kuvambwitika. Ñanda ya chimbwitiko ikalithethze manene na viñanda vyoshe vivakendeka ha chiwano cha chitingitingi nambe cha mutambela. Vakaleho va Yehova vakavwahelela manene ha kumona vaka-kulilongetha Mbimbiliya vatambula vuthunga na kuvambwitika. Vithemi vaka-Kilisitu vakalithzivi vati nga vamona munavo ali ha mukana wa vanu vaje vaya ku chimbwitiko? Mu mwaka wa chipangi wa 2017, vanu va kutuvakana 284,000, “va vimbunge vyavivwa” vamwethele kulikundika kwavo kuli Yehova ha kuvambwitika. (Vili. 13:48, NWT) Echi chimwetha ngwavo ava vandongethi vavaha vathzivithithile ngwavo vaka-Kilisitu voshe vanapande kuvambwitika. Vika vyavashongangeyeye kuya ku chimbwitiko?

12. Vika vyanapande kulinga muka-kulilongetha Mbimbiliya thimbu kanda vamumbwitike?

¹² Thimbu kanda muka-kulilongetha Mbimbiliya vamumbwitike, napande kukala na likulahelo lije linemana ha kuthzivuka mwamuvwa Njambi na viyongola vyendi na ngila ya kovwelamo vanu. (1 Tima. 2:3-6) Kukala na likulahelo lya chifwa echi, kukalingitha munu ayoye mwaya mashiko a Njambi na kuvyana vilinga vije vithzivitha Yehova kuvihya ku mbunge. (Vili. 3:19) Ngechi, munu katha kulikundika kuli Njambi oku ali na kulinga vyuma vyavivi vije vimwonowetha kukala mu Vumwene vwa Njambi. (1 Koli. 6:9, 10) Kuli vikwavo lalo vyanapande kulinga munu, kethi kukavangeya lika mashiko a Yehova. Napande lalo kukunguluka na vaka-Kilisitu na kwambulula muthzimbu wauvwa. Yesu wendekele ngwendi echi chipangi vanapande kuchipanga vandongethi vendi va vuthunga. (Vili. 1:8) Nga munu nalingi vyoshe evi, cho atha kulikundika kuli Yehova mu lilombelo na kumwetha kulikundika kwendi ku mbunga ha kumumbwitika.

13. Mwafwa vika vaje valongetha vakwavo Mbimbiliya vanapande kwanuka ngwavo vaka-Kilisitu voshe vanapande kuvambwitika?

¹³ Omwo tulongetha vana vetu na vanu veka vya Mbimbiliya, tunapande kuvakwatha vathzivithithe mwamuvwa ngwavo vanapande kuvambwitika mangana vapwe vandongethi va Yesu va vuthunga. Nga twanuka eyi thimpi, cho vituvalongetha vivakwatha manene. Cho lalo, tuthzituka kuvaleka theho ya kulikundika na chimbwitiko ha thimbu yoshe yoshe. Tushaka ngwetu vana vetu na vanu vatukalilongetha navo Mbimbiliya vavambwitike.

14. Mwafwa vika kutwapandele kuthindiya munu ngwetu vamumbwitike?

¹⁴ Vithemi nambe vaka-kutwamenena vilongetha vya Mbimbiliya nambe munu weka wa mu chikungulukilo kapandele kuthindiya munu kuya ku chimbwitiko. Yehova kashakele ngwendi tuthindiye vanu. (1 Yowa. 4:8) Oloni omwo tulilongetha navo tunapande kuvaleka ngwetu valikute tahi vuthamba na Njambi. Nga munu amona theho ya vyuma vyanalilongetha mu Mbimbiliya na kulyangwila kupwa ndongethi ya  Yesu kutundilila kwithi ya mbunge yendi, cho kumulingitha aye ku chimbwitiko.—2 Koli. 5:14, 15.

15, 16. (a) Munu napande kukala na myaka ingai mangana vamumbwitike? Lumbununeni. (b) Mwafwa vika munu vanapande kumumbwitika omwo apwa Mukaleho wa Yehova nameme vamumbwitikile mu vulombelo vweka?

¹⁵ Kukwethi nambala ya myaka ivanamwetha ngwavo ikeyo yanapande kukala nayo munu mangana vamumbwitike. Vaka-kulilongetha Mbimbiliya vakakolo ku sipilitu mu vingila vya kulithethzathethza. Vamo vakavambwitika oku vachili vanike, oloni vakatwalelelaho kupangela Yehova mu kulongwa. Vakwavo vakamono theho ya kuvambwitika omwo valilongetha Mbimbiliya oku vanakolo laja. Veka cho vakalilongethayo oku vali na myaka ya kutuvakana 100.

¹⁶ Kakulukathzi umo uje wakele na kulilongetha Mbimbiliya wehwile mulongethi wendi indi kunapande kumumbwitika lalo, mwafwa vamumbwitikile laja mu vulombelo mwakele. Ou kakulukathzi na mulongethi wendi vetulukile mu vithoneka vimo vya mu Mbimbiliya vije vyavakwathele. Kukapwa muje, uje kakulukathzi walilongethele vyuma vya mu Mbimbiliya vyapandele kukavangeya, cho munima vamumbwitikile. Nameme wakele na myaka ya mu ma 70, wamwene theho ya kumumbwitika. Chimbwitiko cha vuthunga chemana ha kuthzivuka mwamuvwa Yehova na chithzango chendi. Ngechi, vandongethi vavaha navo vanapande kuvambwitika lalo nameme vavambwitikile mu vulombelo muvakele ha kulivanga.—Tandeni Vilinga 19:3-5.

17. Munu napande kuthinganyeka vika ha litangwa lya kumumbwitika?

¹⁷ Munu akavwahelela manene ha litangwa lya kumumbwitika. Oloni inapu lalo thimbu ya kuthinganyekethetha ha chuma chanalyangwila kulinga. Napande kufwitangana mangana ayoye mu kulitombola na kulikundika kwendi. Mukemwo Yesu wethekethele vuyoye vwa muka-Kilisitu ku munu uje nalilemeka mandauluwa. Vandongethi va Yesu kuvapandele “kuliyoyela vakevo vavenya embwe, oloni vanapande kuyoyela kuli uje wavathsililile, cho vamuthangwile omwo yetu.”—2 Koli. 5:15; Mateo 16:24.

18. Vihula muka vitukathimutwiya mu chilongetha chinatako?

¹⁸ Vaina ya Maria navo vathinganyekele ha vyuma evi omwo valihwile vihula vitunendeka ku maputukilo a chino chilongetha. Nga mu vithemi munatha kulihula ngweni: “Kuma munange napuho vene ha kumumbwitika ndi? Kuma ali na mana a kuthzivithitha vikulumbununa kulikundika kuli Njambi ndi? Vilengo muka vyanalyakela vya kukundama ku sikola na vipangi? Njilinga vati nga munange alinga vuvi vwakama munima ya kumumbwitika?’ Mu chilongetha chinatako, tukathimutwiya ha vihula evi na kukwatha vithemi mangana vakale na vithinganyeka vyavivwa nga vana vavo vashaka kuya ku chimbwitiko.