1. Paulu wanangwile vati vakwavo vaka-Kilisitu? (Kengeni chikupulo ha liputa 20.)

KAPOSITOLO Paulu wathonekelele mukanda vaka-Kilisitu va ku Kolose omwo wakele mu kamenga ku Loma mu 60-61 C.E. Wavalekele ha vuvwa vwa “kuthzivithitha” vyuma vya ku sipilitu. (Kolo. 1:9) Paulu wavalekele lalo ngwendi: “Ngechi vene, njimileka ngwange, kethi mutave munu umo amikwithe na vinguli vya makuli, nambe vikevyo vyavwaha vati. Kengeni ngechi naumo wahi akamipwithe vindungo na mana endi a vunu a makuli, aje atunda ku vilongetha vya vanu na ku mindthzindthzime ya hano ha kaye ije ili na kushwana, cho kuwatundile kuli Kilisitu.” (Kolo. 2:4, 8) Paulu wavalekele vithinganyeka vya vaka-kaye vije vyatumine manene, vije vyasholokele ngwe vyavivwa ku vanu. Chakumwenako, evi vithinganyeka vya vaka-kaye vinatha kulingitha munu alimone kupwa wa theho na mana kutuvakana vakwavo. Uje mukanda wauthonekelele vandolome mangana vavyane vithinganyeka na vilinga vyavivi vya vaka-kaye.—Kolo. 2:16, 17, 23

2. Mwafwa vika tuthimutwiya ha vyakumwenako vije vimwetha vithinganyeka vya vaka-kaye?

² Kukala na vithinganyeka vya vaka-kaye kunatha kutulingitha twombwanethe mashiko a Yehova na kuthzeyetha likulahelo lyetu. Tuvavoshe  tuli na kuyoya mu kaye muje mwalithala vithinganyeka vya chifwa echi. Ha ma TV na ha intaneti na ku vipangi nambe ku sikola kwalithala evi vithinganyeka. Muno mu chilongetha tuthimutwiya mutwatha kuvyanena evi vithinganyeka vya vaka-kaye. Tuthimutwiya ha vyakumwenako vitanu vije vimwetha vithinganyeka vya vaka-kaye nomwo mutwatha kuvivyanena.

3. Vithinganyeka muka vivakakala navyo vanu vavangi, cho mwafwa vika?

³ “Njatha kupwa munu wamuvwa nameme kunjikulahela kuli Njambi.” Mu mafuti amangi vanu vamo vakendeka ngwavo kuvakulahelele kuli Njambi, cho kuvashaka kukundama ku vulombelo vwoshe vwoshe. Hamo kuvethi kutondethetha vuthunga mangana vathzivuke indi Njambi kwali. Ngechi, vakalingi lika vyuma vyoshe vivashaka. (Tandeni Myatho 10:4.) Vamo vakalimono kunyanyama omwo vakendeka ngwavo: “Njatha kukala na futithi yaivwa nameme kunjikulahela kuli Njambi.”

4. Twatha kuthimutwiya vati na vanu vaje vakathinganyeka ngwavo Ishamatanga kakeleko?

⁴ Kuma kuli vukaleho vuje vumwetha ngwavo Ishamatanga kakeleko ndi? Viñanda vya vaka-sayansi kuvyatha kutulumbunwina mwamuvwa. Oloni chikumbululo kuchili. Njuvo na njuvo kuli umo waitungile, cho na vyuma vyoshe vya kuyoya kuli umo lalo wavitangele. Maseluzi a vyuma vyoshe vya kuyoya vawatanga mu ngila ya kukomoketha manene kutuvakana njuvo, mwafwa akewo akathemunwina. Awa maseluzi akala na ndthzili ya kutulika mithzimbu yaingi, cho eyi ndthzili ikanenetha ngwavo vana valifwe na vithemi vavo. Iya watangele awa maseluzi? Mbimbiliya ngwayo: “Njuvo yoshe vaitunga kuli munu, oloni Njambi ikeye muka-kutunga vyuma vyoshe.”—Heve. 3:4.

5. Tukwatha vati munu uje akathinganyeka ngwendi atha kukala na futithi yaivwa nameme kakulahela Njambi?

⁵ Twatha kukwatha vati munu uje akathinganyeka ngwendi atha kukala na futithi yaivwa nameme kakulahela Njambi? Lijwi lya Njambi limwetha ngwavo nameme vaka-kujeneka kukulahela navo vakala na vifwa vimo vyavivwa. (Loma 2:14, 15) Chakumwenako, vanatha kuthingimika na kuthzema vithemi vavo. Oloni munu atha kukala vati na futithi ya kujela nga kakulahelele ngwendi Ishamatanga ikeye napande kutukwatha kuthzivuka vyavivwa nevi vyavivi? (Isaya 33:22) Vanu vaka-mana ano matangwa, vanalimwena ngwavo vyuma vyavivi vili na kulingiwa mu kaye vimwetha ngwavo Njambi napande kuvatwamenena. (Tandeni Njelemiya 10:23.) Ngechi, kutwapandele kuthinganyeka ngwetu munu atha kuthzivuka mwamuvwa vyuma vyavivwa vya kulinga kujeneka kukulahela kuli Njambi na kwononoka mashiko endi.—Myatho 146:3.

6. Vanu vavangi vamona vati vulombelo?

⁶ “Watha kupwa wa kuvwahelela nameme kuwethi mu vulombelo.” Vithinganyeka vya chifwa echi vyalithala mu kaye mwafwa vanu vavangi kuvamwene theho ya kulombela. Kutundoho, vulombelo vwavungi vuli na kutunditha vanu kuli Njambi ha kutambula cha vu likumi na kuvashongangeya kulikoveletha mu vupolitiki na kuvalongetha ngwavo vanu vakavenyeka mu litende lya tuhya. Mukemwo vanu vavangi vakathinganyeka ngwavo vatha kupwa va kuvwahelela nameme kuvethi mu vulombelo. Ava vanu vanatha kwendeka ngwavo: “Njashaka vyuma vya vunjambi, oloni kunjishaka kulikwatathana na chivunga cha vulombelo.”

7. Vulombelo vwa vuthunga vunakwatha vati vanu vapwe va kuvwahelela?

⁷ Kuma kujeneka kukala mu vulombelo vwoshe vwoshe kwatha kulingitha munu apwe wa kuvwahelela ndi? Munu atha kupwa wa kuvwahelela nga kethi mu vulombelo vwa makuli. Nameme ngocho katha kupwa wa kuvwahelela manene nga kalikwata vuthamba na Yehova, “Njambi uje wapwa wa kuvwahelela.” (1 Tima. 1:11, NWT) Vyuma vyoshe vyakalingi Njambi vikakwatha vanu. Vangamba vendi vapwa va kuvwahelela mwafwa  vakakwatha vakwavo. (Vili. 20:35) Chakumwenako, vulombelo vwa vuthunga vukakwatha vanu vapwe va kuvwahelela mu nanga. Vukatulongetha lalo kuthingimika muka-limbo lyetu na kunyunga chikumiyo chetu cha vulo ha kujenjuka ku kulinga vupangala na kulongetha mwamuvwa vana na kukala na chithzemo cha vuthunga. Vulombelo vwa vuthunga vunanenetha ngwavo vanu va Njambi vapwe va kuvwahelela na kulikwatathana mu kaye koshe.—Tandeni Isaya 65:13, 14.

8. Twatha kupangetha vati mukanda wa Mateo 5:3 mu kukumbulula munu uje ehula ngwendi, Vika vikalingitha vanu vapwe va kuvwahelela?

⁸ Twatha kukwatha vati munu uje akathinganyeka ngwendi atha kupwa wa kuvwahelela nameme kapangela Njambi? Achithinganyekeni ha chihula echi: Vika vikalingitha vanu vapwe va kuvwahelela? Vanu vamo vakawana kuvwahelela mu vipangi vyavo nambe muvweho vumo. Veka vakawana kuvwahelela mu kunyunga vaka-nanga yavo na vavuthamba vavo. Evi vyuma vikanene kuvwahelela, oloni kuli vyuma vya theho vitunapande kulinga mu kuyoya vije vitunenela kuvwahelela kwa myaka yoshe. Vanu kuvalifwile na tuthitu mwafwa vatha kuthzivuka Ishamatanga yavo na kumupangela mu kulongwa. Vatutangele na lishungu lya kupangela Njambi mangana tuvwahelele. (Tandeni Mateo 5:3.) Chakumwenako, vaka-kulemetha Njambi mu vuthunga vakawana kuvwahelela na kulitakametha omwo vakakunguluka hamo mu kulemetha Yehova. (Myatho 133:1) Vakalikuwu kulikwatathana na vakwavo na kukala na futithi ya kujela, cho vakala na lilavelelo lya vyuma vya kulutwe.

9. (a) Vanu vavangi muno mu kaye vamona vati ñanda ya kulilala? (b) Mwafwa vika Lijwi lya Njambi lyavindika kulinga vupangala?

⁹ “Vika muvindikila vanu kulinga vupangala?” Vanu vamo vanatha kwendeka ngwavo: “Tunapande kulikuwa kuyoya. Vika muvindikila vanu kulinga vupangala?” Oloni muka-Kilisitu kapandele kulinga vupangala. Mwafwa vika? Mwafwa Lijwi lya Njambi lyavindika kulinga vupangala. * (Tandeni 1 Tesalonika 4:3-8.) Yehova ali na ndthzili ya kutwana mashiko mwafwa ikeye watutangele. Njambi watavetha lika munalume na munakathzi vaje valyambata ngwendi vakevo vanapande kulilala. Njambi watwana mashiko mwafwa watuthzema. Awa mashiko akatukwatha. Vinanga vije vikakavangeya mashiko a Njambi vyapwa vya kuvwahelela na kulithzema na kukala mu kwoloka. Njambi kethi kutavetha vanu vapokwele shakelo mashiko endi.—Heve. 13:4.

10. Muka-Kilisitu atha kujenjuka vati ku vupangala?

¹⁰ Lijwi lya Njambi lyatulongetha mwa kujenjukila ku vupangala. Ngechi kutwapandele kukenga vyuma vije vyatha kukatula mashungu a kulinga vupangala. Yesu wendekele ngwendi: “Woshe akenga shwii munakathzi na lishungu nalingi laja nendi vupangala mu mbunge yendi. Nga lisho lyove lya chilyo likutanukitha kulinga vuvi, cho lichakuvulemo ulyumbile kuti.” (Mateo 5:28, 29) Ngechi, muka-Kilisitu kapandele kuyongola vikupulo vya mushelengwa nambe kutolilila ku myatho ije yatha kukatula mashungu. Kapositolo Paulu wathonekelele vaka-Kilisitu ngwendi: “Munapande kuthsiya mashungu a hano hathi aje ali na kupanga muli yeni ngwe vupangala.” (Kolo. 3:5) Cho lalo, kutwapandele kuthinganyeka na kuthimutwiya ha vyuma vya vupangala.—Efeso 5:3-5.

11. Vanu vavangi vamona vati vipangi vya ku kaye?

¹¹ “Kuwana vipangi ku kaye kunena kuvwahelela.” Vanu vavangi vakatushongangeya ngwavo tukovele vipangi vya ku kaye mangana tuyoye vwino. Kukovela vipangi kunatha kulingitha munu  vamuthingimike nambe kukala na moko nambe kufuka. Muka-Kilisitu natha kushangumuka kukala na vithinganyeka vya chifwa echi, mwafwa vavangi vamona ngwavo kupanga vipangi vya ku kaye kukekwo lika kwatha kunenetha ngwavo munu apwe wa theho mu vuyoye.

12. Kuma kupanga vipangi vya ku kaye kukekwo lika kwatha kunenela munu kuvwahelela ndi?

¹² Nga munu apanga vipangi vya ku kaye vije vimuthsimanetha, kuma vyatha kumunenela kuvwahelela thimbu yoshe ndi? Embwe. Anukeni ngweni kushungwiya kutwamenena na kushaka kuthsimana, kukekwo kwanenethele ngwavo Satana akale na vithinganyeka vyavivi, ngechi hano naviyilila, kavwahelele embwe. (Mateo 4:8, 9; Kujo. 12:12) Kukwatha vanu vathzivuke Njambi mangana vakayoye myaka yoshe, kukanene kuvwahelela thimbu yoshe, kutuvakana kuvwahelela, kuje kuvakawana vaka-kupanga ku kaye. Sipilitu ya kaye ikalingitha vanu mangana vashake kuhyana vakwavo. Ikashongangeya lalo vanu vakale na chipululu, cho oku kunapu lika ngwe “kusheka lihundthzi.”—Kwambu. 4:4.

13. (a) Tunapande kumona vati vipangi vya ku kaye? (b) Mukanda wa Paulu wathonekelele vaka-Tesalonika umwetha ngwavo vyuma muka vyamunenelele kuvwahelela kwakama?

¹³ Tunapande kuwana mwa kuliyoyethela, cho kukwavihile kwangula vipangi vije vituthzivitha kuvwaha. Oloni vipangi vyetu kuvyapandele kututhzethzametha manene. Yesu wendekele ngwendi: “Munu naumo wahi atha kupangela vashukulu vavali, kuvanga athzindeho umo na kuthzemaho mukwavo, nambe apwa wa kulongwa kuli umo na kushaula mukwavo. Cho kuwatha kupangela Njambi na kupangela lalo vimbongo.” (Mateo 6:24) Tuvwahelela manene nga tutwameka vipangi vya Yehova kulutwe mu kulongetha vakwetu Lijwi lyendi. Kapositolo Paulu walimwenenene vuthunga vwa ñanda eyi. Ha kulivanga, walilongethele manene vilongetha vya Vayunda. Oloni wawanene kuvwahelela kwakama omwo wapwile ndongethi ya Yesu na kulimwena omwo vanu vatambwilile muthzimbu wa kutunda kuli Njambi nomwo watengulwililemo yoyethi yavo. (Tandeni 1 Tesalonika 2:13, 19, 20.) Kupangela Njambi kukekwo lika kukanene kuvwahelela kwakama manene.

14. Mwafwa vika vanu vakathinganyeka ngwavo vatha kumanetha vukalu vwavo vwoshe?

¹⁴ “Vanu vatha kumanetha vukalu vwavo vwoshe.” Vithinganyeka vya chifwa echi vinatha kuthzivika ngwe vinapu vya vuthunga ku vanu vavangi. Ngwe  evi vithinganyeka vyapwa vya vuthunga ngwe na theho yahi ya kukulahela kuli Njambi. Vanu vakathinganyeka ngwavo vatha kumanetha vukalu vwavo, mwafwa mithzimbu imo imwetha ngwayo vindthzita na mishongo na vukenya na vuhutu vili na kutepuluka. Muthzimbu umo umwetha ngwawo: “Vyuma vili na kwenda mwamuvwa mu kaye mwafwa vanu vali na kulifwita kutepulula ku vukalu.” Kuma mithzimbu ya chifwa echi imwetha ngwavo vanu vatha kumanetha vukalu vuje vunavayandetha ha thimbu yailaha ndi? Tuchithimutwiyeniko ha vukalu na vukalu mangana tuwane chikumbululo.

15. Vukaleho muka vumwetha ngwavo vanu vanonwa kumanetha vukalu vwavo?

¹⁵ Vindthzita: Vindthzita vivali vya kaye, vyathsiyile vanu va kupwa 60 milyoni nameme kutuvakana. Vanu vanatwalelelaho kulwa vindthzita kutunda lika ku mamanethelelo a Ndthzita ya Kaye ya Muchivali. Muthzimbu umo wa mu 2015 umwetha ngwavo vanu va kupwa 65 milyoni vanatewe vindthzita mu mafuti avo nameme kuvapaketha. Cho mu mwaka wa 2015 lika vanu vakweta ku 12.4 milyoni vathethzele membo avo. Vukenya: Nameme vanu vanetheka kutepululako vukenya mu mitambela imo, oloni vukenya vunatumu manene ano matangwa. Kuli vukenya vwa kwivila ha makina na vukenya vwa kuliyandetha mu vinanga na kulithsiyanga. Kutundoho lalo, vanu vavangi vakendeka ngwavo mu kaye munashulu manene linyanyamena. Vanu kuvatha kumanetha vukenya. Mishongo: Vanu vanetheka kutepululako mishongo imo. Oloni muthzimbu wa mu 2013 umwetha ngwavo, mwaka na mwaka vanu vakweta ku 9 milyoni vaje kanda vachete ha myaka 60, vakathsi ku mushongo wa mbunge na mushongo wa kalepa na kansa na mishongo ya mu nulo na mushongo wa shuka. Vuhutu: Muthzimbu wa vaka-World Bank umwetha ngwawo, nambala ya vanu vaje vali mu vuhutu vwakama mu Africa yalivwethzelela. Mu 1990, yapwile 280 milyoni, oloni mu 2012 yetele ha 330 milyoni.

16. (a) Vika twendekela ngwetu Vumwene vwa Njambi vukevwo lika vukamanetha vukalu vwoshe? (b) Vivethzikitho muka vivakalikuwa vanu mu Vumwene vwa Njambi vyapolofwetele Isaya na muka-kwimba?

¹⁶ Vanu va linyanyamena, vakevo vali na kutwamenena vufuko vwa kaye na viñanda vya vupolitiki. Vanu va chifwa echi kuvatha kumanetha vindthzita na vukenya na mishongo na vuhutu. Vumwene vwa Njambi vukevwo lika vwatha kumanetha evi vyuma. Achithinganyekeni ha vyuma vyakatulingila Yehova kulutwe. Vindthzita: Vumwene vwa Njambi vukamanetha vyuma vyoshe vije vikanene vindthzita, vya kufwa ngwe kulishaka na linyanyamena na kuthzema manene lifuti mwanathemukila munu na vulombelo vwa makuli na Satana. (Myatho 46:8, 9) Vukenya: Vumwene vwa Njambi vuli na kulongetha vanu vavangi valithzeme na kulikwatathana. (Isaya 11:9) Mishongo: Yehova akavethzikitha vanu vendi, cho vakakala na mivila ya kulikangula. (Isaya 35:5, 6) Vuhutu: Yehova akamanetha vuhutu, cho vanu vendi vakakala na vyuma vyavingi vya ku sipilitu na ku muvila. Vakayoya mwamuvwa.—Myatho 72:12, 13.

17. Mwatha kuvyana vati vithinganyeka vya vaka-kaye?

¹⁷ Nga kuli ñanda imo ivamileka vaka-kaye ije yetheka likulahelo lyeni, cho tondethetheni mu Lijwi lya Njambi, nambe kulomba vukwathi kuli mukweni muka-kukulahela wa kuhya ku sipilitu. Thinganyekeni ovyo vyalingitha vanu vathzeme oyo ñanda na kuthzivuka vukalu vunatha kutunda mu kuikavangeya, nomwo mumwatha kuivyanena. Tuvavoshe twatha kulinyungilila ku vithinganyeka vya vaka-kaye nga tukavangeya chinangulo cha Paulu chathonekelele vaka-Kolose. Wathonekele ngwendi: “Pweni va kunyanyama mu ngila ije muli na kulinga kuli vaje kanda vakulahele . . . Thzivukeni vati mu munapande kukumbulwila mwamuvwa kuli vanu voshe.”—Kolo. 4:5, 6.