MUMA 1930, vatate va James na vanana va Jessie Sinclair vajalukilile ku mbongi ya Bronx, ije yakala mu Nganda yakama ya New York. Vithemi vange valiwanene na kavuthamba kavo wakama Willie Sneddon, uje watundile ku Scotland, ku lifuti kuvakele ha kulivanga. Ava vanu vakele na kuthimutwiya ha vinanga. Ha thimbu oyo, te kanda njithemuke.

Vanana valekele Willie ngwavo, thimbu kanda Ndthzita Yakama ishangumuke, vaishe na yayavo vathsile, mwafwa vwato vwavo muvalondele vwavombelele omwo vwambolele ha kapata mu Lishali lya ku Kunto. Willie wavehwile ngwendi, “Kuma vaisho vali mu litende lya tuhya?” Willie wapwile Mukaleho wa Yehova, cho echi chihula chalingithile vanana valilongethe vuthunga vwa mu Mbimbiliya.

Vyuma vyendekele Willie vyaluvalethele vanana, mwafwa vathzivukile ngwavo vaishe vapwile vanu vavavwa. Oloni Willie wehwile lalo ngwendi, “Ulithziva vati, nga njikuleka ngwange Yesu waile mulitende lya tuhya?” Vanana vanukile vije vivalilongethele ku chechi yavo ngwavo Yesu mwathsile waile mu litende lya tuhya, cho wathangukile ha litangwa lya mu chitatu. Ngechi vanana valihwile lalo ngwavo, ‘Vika vyaililile Yesu ku litende lya tuhya, nga wapwa mwela wa kuyandethela vanu vavavi?’ Ha thimbu oyo, hakeho havashangumukilile vanana kukala na lishungu lya kulilongetha vuthunga. Vashangumukile kuya ku viwano ku chikungulukilo cha Bronx, cho vavambwitikile mu 1940.

Ha thimbu oyo, vithemi vaka-Kilisitu kuvakele na kuvashongangeya kulilongetha Mbimbiliya na vana vavo. Omwo njapwile njimwanike, vanana vakele na kuya ku viwano na kuya mu lihya ku mamanethelelo a chalumingo, vatate cho vakele na kuthala nange ha njuvo. Hanima ya myaka yaindondo, nange na vatate twashangumukile kuya na vanana ku viwano. Vanana vakele na ntwima mu chipangi cha kwambulula, cho vakele na kutwamenena vilongetha vya Mbimbiliya vyavingi ku vanu va kuvwahelela. Thimbu imo, vakele na kukungulwila vandongethi vavo hamo lika, mwafwa vaje vandongethi vakele mu chitingitingi chimo lika. Njakele na kuya navo mu lihya ha thimbu ya kushoka sikola. Kulinga ngocho kwanjikwathele kuthzivuka viyendeka Mbimbiliya na kuthzivuka mwakuilongethela vakwetu.

Chaluvinda kuwana ngwavo omwo njapwile njimwanike kunjakele mbunge ku kuthzivuka vuthunga. Oloni omwo njakele na myaka 12,  njapwile muka-kwambulula vya Vumwene, cho njashangumukile kuya mu lihya thimbu yoshe. Munjakele na myaka 16, njalikundikile kuli Yehova, cho vanjimbwitikile lya July 24, 1954, ku chiwano cha mutambela mu Toronto, ku Canada.

Vwingi vwa vandolome vatwakele navo mu chikungulukilo vapwile vaka-nanga ya Mbetele. Ava vandolome vanjishongangeyeye manene ku sipilitu. Muvakele na kulumbununa vuthunga vwa mu Mbimbiliya mwamuvwa, vanjithzivithile kuvwaha. Nameme valongethi vange vashakele ngwavo njiye ku Yunivesiti, oloni yange njashakele kuya ku Mbetele. Ngechi, njathonekele lipapelo lya kulomba kukapangela ha Mbetele, ku chiwano cha mutambela ku Toronto. Mu 1955, njathonekele lipapelo likwavo ku chiwano cha mutambela cha ku Yankee Stadium, mu Nganda ya New York. Lya September 19, 1955, omwo njakele na myaka 17, vanjithanene kukapangela ku Mbetele ya ku Brooklyn. Ha litangwa lya mu chivali ha Mbetele, njashangumukile kupangela ku ndipatimende ya Kutunga mavulu ku 117 Adams Street. Njapangele ku likina lya kwaka mwamuvwa mapapelo mangana vawatunge kupwa mavulu.

Hanima ya kupangela ku ndipatimende ya Kutunga mavulu ha ngonde imo lika, vanjitwalele kukapangela ku ndipatimende ya vaka-kuthoneka Mangazini, mwafwa njathzivukile kutaipa. Ha thimbu oyo, vandolome na vandokathzi va mu ndipatimende, vakele na kuthoneka vikeyala vya vaje vakele na kushaka kutambula mangazini ya Kaposhi ka Kukengela na Toneni! kupangetha likina. Hanima ya vingonde vyavindondo njapangelele mu ndipatimende ya vaka-kutwala mavulu ku vikungulukilo. Klaus Jensen, uje wapwile ntwama, wanjilekele ngwendi nange njiye hamo na muka-kwendetha munyau mu kutwala mavulu kuje kuvikatutikila vimbapolo mangana mavulu aye mu lifuti lyoshe. Kwakele lalo vinjeke vya mangazini vije vitwapandele kutwala ku ofisi ya kutumina mikanda mangana mavulu aye ku vikungulukilo vyoshe  vya mu United States. Ndolome Jensen wendekele ngwendi, vipangi vya mavoko vinjitakametha. Njakele lika na makilo a kupwa 57, cho njayondwele manene. Aje mangendthzi a kutwala mavulu ku ofisi ya kutumina mikanda noku kuvikatutikila vimbapolo, atakamethele muvila wange. Chili vene ndolome Jensen wathzivukile vyuma vije vyanjikwathele.

Ndipatimende ya vaka-Mangazini yakele na kutala vya vikungulukilo vije vyakele na kulomba mangazini. Ngechi njathzivukile nambala ya vindaka vije vakele na kuthoneka mavulu avapulintilile ku Brooklyn, aje akele na kuya ku mitambela yaingi ya kaye. Kanda njithziveho laja vanu vendeka vindaka vyacho, oloni njathzivukile lika ngwange vwingi vwa mangazini etu vakele na kuwatuma ku myela ya kulako manene. Nameme kunjathzivukile mitambela yacho ha thimbu ije, oloni myaka muyetile njavwahelelele kwendela mitambela yaingi.

Mu 1961, vanjinungulwilile kukapangela ku Ofisi ya Kutulika Vimbongo, cho Ndolome Grant Suiter ikeye wapwile ntwama. Hanima ya myaka yaindondo ya kupangela muje mu ofisi, vanjithanene ku ofisi ya ndolome Nathan Knorr, uje watwamenenene chipangi cha kwambulula cha mu kaye koshe. Wanjilekele ngwendi ndolome umo uje wakele na kupangela mu ofisi yendi vanamulanya kuya ku Sikola ya Chipangi cha Vumwene ha ngonde imo, cho mwakatundako akupangela ku Ndipatimende ya Vipangi vya mu Lihya. Njengile uje ndolome, cho njapangelele hamo na ndolome Don Adams. Njakathamene ha kuwana ngwe ndolome Don ikeye watambwile lipapelo linjathonekele ha chiwano cha mutambela mu 1955, lya kulomba kukapangela ha Mbetele. Vandolome vakwavo vaje vanjakapangele navo mu ndipatimende imo vapwile ndolome Robert Wallen na ndolome Charles Molohan. Twapangelele hamo lika ha myaka ya kutuvakana 50 mu vuwana vwetu. Njavethzikile manene kupanga na vandolome va kuhya ku sipilitu.—Myatho 133:1.

 Kushangumuka mu 1970 vanjanene chipangi cha kwendela ma ofisi a minango a vaka-Watch Tower Society. Echi chipangi chambatethelele na kwendela vinanga vya Mbetele na vamishinali va mu kaye koshe na kuvatakametha ku sipilitu na kutala muvyakele na kwendela vipangi ha munango. Njavwahelelele ha kuliwana na vandolome vaje vamanethele Sikola ya Ngilyande, cho vachikele na kupangela Njambi mu kulongwa mu mafuti mu vavatumine kukapangela. Echi chipangi chanjikwathele kwendela mafuti a kutuvakana 90.

Vaka-nanga ya Mbetele ya ku Brooklyn voshe vakele na kukungulukila mu vikungulukilo vya kulithethzathethza vya mu Nganda ya New York. Yange njakele na kukungulukila ku chikungulukilo chije chakele mu mbongi ya Bronx. Chikungulukilo cha kulivanga chomwo mu mbongi chakolele, cho vachitepele hakati. Cho chikungulukilo chije chathemene chikwavo vachilukile ngwavo Chikungulukilo cha Upper Bronx. Omwo mu chikungulukilo mukemwo munjakele.

Mu ma 1960 nanga imo ije yakele na kwendeka Chilatvia yajalukilile ku mbwela ya Bronx, ije yakele mu Chitingitingi cha chikungulukilo chetu. Ije nanga yalilongethele vuthunga na kupwa Vakaleho. Livija munavo wa kukola washangumukile vupainiya vwa thimbu yoshe, hanima ya kumanetha sikola. Mu kwita kwa thimbu, wajalukilile ku Massachusetts kukapangela kuje kwakele vujene vwakama vwa vaka-kwambulula vya Vumwene. Njashangumukile kumuthonekela mikanda ngwange njithzive muvili na kwendelamo vyuma mu chikungulukilo, cho nendi wakele na kunjithonekela lalo nakunjileka muvyakela na kwendela vyuma mu lihya ku Chitingitingi cha Boston.

Hanima ya myaka yaindondo, Livija vamwangwile kupwa painiya wa kulitila. Washungwiyiye manene kupangela Yehova, ngechi wathonekele lipapelo lya kulomba kukapangela ha Mbetele, mu 1971 vamuthanene. Chasholokele ngwe Yehova ikeye wakele na kuvwahetha vyuma. Lya October 27, 1973, twalyambatele, cho twavwahelele kuwana ngwavo Ndolome Knorr ikeye wakendekele ñanda ya chilika chetu cha vulo. Ku Vithimo 18:22 ngwavo: “Uje awana munakathzi awana chuma chachivwa, cho awana kutetela kuli Shukulu Kalunga.” Nange na Livija tunavethzika, mwafwa twapangela ha Mbetele ha myaka ya kutuvakana 40. Tuchili na kutwalelelaho kukwatha chikungulukilo chetu mu mbongi ije vene ya Bronx.

Kupangela hamo na Ndolome Knorr kwapwile kuvethzika kwakama. Wakele na kufwitangana mu vipangi vya Vumwene, cho wathzemene manene vamishinali va mu kaye koshe. Vamishinali vamo vakapangelele mu mafuti muje kumwakele Vakaleho. Ndolome Knorr washangumukile kuvinja mushongo wa kansa mu 1976. Thimbu imo omwo Knorr wakele na kuvinja, wanjilombele ngwendi njimutandele livulu lije livakele na kupulinta. Wanjilekele ngwendi njithane Frederick Franz mangana nendi akutolilile omwo njitanda. Njanangukile ngwange Ndolome Franz wakele na kuvinja mesho, ngechi Ndolome Knorr ikeye wakele na kumutandela mavulu.

 Ndolome Knorr wathsile mu 1977, oloni vaje vamuthzivukile na kumuthzema kuvalithzivile manene vuthiwa, mwafwa vathzivukile ngwavo namanetha chipangi chendi cha hathi mu kulongwa. (Kujo. 2:10) Ngechi, Ndolome Franz ikeye wakele na kutwamenena chipangi chetu.

Ha thimbu eyi njapwile muka-kuthoneka wa Ndolome Milton Henschel, uje wapangele na Ndolome Knorr ha myaka yaingi. Ndolome Henschel wanjilekele ngwendi chipangi change ha Mbetele chipwa cha kukwatha Ndolome Franz. Njakele na kumutandela mavulu thimbu kanda vachiwapulinte. Ndolome Franz wakele na chashu cha kwanuka na kutolilila kuli vije njakele na kutanda. Njavethzikile manene ha kumukwatha mu ngila eyi kweta noho hamanethelele chipangi chendi cha hathi mu December 1992.

Myaka 61 injinapangela ha Mbetele yasholoka ngwe yaindondo. Vithemi vange voshe vatokele oku vanapu va kulongwa kuli Yehova, cho njavandamena kukavatambula omwo vakathanguka. (Yowa. 5:28, 29) Kukwethi chuma cha muno mu kaye kakavi chitunatha kwetheketha na vuvwa vuli mu kupangela hamo na vanalume na vanakathzi va kulongwa mu kukwatha vanu va Njambi va mu kaye koshe. Nange na Livija twatha kwendeka ngwetu ha myaka itunapanga mu chipangi cha thimbu yoshe, ‘kujolela kwa Shukulu Kalunga kunatutakametha.’—Nehe. 8:10.

Chipangi cha mu munga ya Yehova cha kwambulula vya Vumwene chitwalelelaho, mwafwa kuchemanene hali munu. Kunapu kuvethzika kwakama kupangela hamo na vandolome na vandokathzi va kulongwa ha myaka yaingi. Vwingi vwa vandolome na vandokathzi va kuvwavetha vanjinapanga navo vanamanetha laja chipangi chavo cha hano hathi. Oloni njilithziva kuvethzika manene ha kupangela hamo na vaje vandolome na vandokathzi va kulongwa mu chipangi cha Yehova.