1. Vika vyonowethele Kaini kwangula mwamuvwa vya kulinga, cho vukalu muka vwatundilemo?

KAINI wapandele kwangula vyuma vya kulinga. Wapandele kuhyana vithinganyeka vyendi vyavivi nambe kwechelela vithinganyeka vyendi vyavivi kumuhyana. Yoshe yoshe ngila yangwile, kuli vyuma vya fuminemo vije vyakundamene ku vuyoye vwendi vwoshe. Vyuma vyangwile kulinga Kaini neni muvithzivuka, cho muthzivuka vyuma vyatundilemo. Wangwile kulinga vyuma vyavivi. Vyuma vyangwile kulinga vyanenethele ngwavo athsiye shongo yendi wa kulongwa Avele. Vyangwile kulinga Kaini vyanenele vukalu ku vuthamba vwendi na Ishamatanga.—Kusha. 4:3-16.

2. Kwangula mwamuvwa vya kulinga kutukwatha vati?

² Netu tukangula vya kulinga. Vyuma vimo vitukangula kulinga, kuvyapwile vyakama manene. Oloni vwingi vwa vyuma vitukangula kulinga, vinatha kutukundama mwakama. Ngechi, kuthzivuka kwangula mwamuvwa vya kulinga kutukwatha kuyoya mu kwoloka na kujeneka kuliveya nambe kuthziva shwamwa thimbu yoshe.—Vithi. 14:8.

3. (a) Nga tushaka kwangula mwamuvwa vya kulinga tunapande kukulahela vika? (b) Tuthimutwiya ha vihula muka?

 ³ Vika vitukwatha kwangula mwamuvwa vya kulinga? Tunapande kukulahela mu kushula ngwetu Njambi atha kutwana mana, cho lalo washaka kulinga ngocho. Tunapande lalo kukulahela vinangulo vyakala mu Lijwi lya Yehova lya kuhwiminina na ngila yakalingilamo vyuma. (Tandeni Yakomba 1:5-8.) Omwo tushwenya kuyehi nendi na kuthzema Lijwi lyendi, cho tukulahela kuthompa kwendi. Tunapande kulithzilitha kutonda vukwathi mu Lijwi lya Njambi thimbu kanda twangule vya kulinga. Oloni twatha kuvwethzelela vati ku vutongwe vwetu vwa kwangula vya kulinga? Kuma nga twangula kulinga chuma chimo, kutwatha kutengululako ndi?

4. Vyuma muka vyangwile kulinga Andama, cho vika vyatundilemo?

⁴ Kushwa havatangelele vanu, vanalume na vanakathzi vakele na kwangula vyuma vyakama vya kulinga mu kuyoya kwavo. Andama wapandele kulyangwila kwononoka kuli Ishamatanga nambe kuli Eva. Wangwile vya kulinga. Oloni muthinganyeka ngweni wangwile kulinga vika? Munakathzi wendi uje ivakwithile wamunenethelele kwangula kulinga vyuma vyavivi vije vyamwonowethele kukala mu Palandaisi na kumunenela vuthsi. Owo apwile maputukilo a vukalu vuje vwatundile mu vyuma vyangwile kulinga. Netu tuli na kumona vukalu vwatundu mu vyuma vyavivi vyangwile kulinga Andama.

5. Tunapande kumona vati vuvwa vwa kulyangwila vya kulinga?

⁵ Vanu vamo vanatha kuthinganyeka ngwavo kuyoya kunethi kupwa mwamuvwa ngwe kutwethi kulyangwila vya kulinga. Neni mukathinganyeka ngocho ndi? Anukeni ngweni Yehova katangele vanu vapwe ngwe makina, aje kuwethi kuthinganyeka nambe kwangula vya kulinga. Mbimbiliya ikatulongetha mwakwangwila mwamuvwa vya kulinga. Yehova kashaka ngwendi tukale mu vukalu omwo natwana ndthzili ya kulyangwila vya kulinga. Tuchithimutwiyeni ha vukaleho vumo vumwetha ngocho.

6, 7. Vaisalele va kuthañulu vathele kulyangwila kulinga vika, cho mwafwa vika kwapwile kwakukalu kuli vakevo kwangula mwamuvwa vya kulinga? (Kengeni chikupulo ha liputa 13.)

⁶ Omwo Vaisalele vaketele mu Lifuti lya Lishiko, vapandele kulyangwila vya kulinga. Vapandele kulyangwila kulemetha Yehova nambe vinjambi veka. (Tandeni Yoshwa 24:15.) Echi chinatha kusholoka ngwe chapwile chachathi kuchilinga. Oloni vivangwile vinethi kuvovwele nambe kuvatwala ku kuthsa. Kakangi, Vaisalele kuvakele na kwangula mwamuvwa vya kulinga mu vithimbu vya Maako. Vathethzele Yehova na kushangumuka kulemetha vinjambi va makuli. (Maako 2:3, 11-23) Anukeni lalo thimbu ya kuthañulu, ije vanu va Njambi vavalekele kulyangwila vya kulinga. Kapolofweto Elinja wavalekele vivapandele kulyangwila. Vathele kwangula kupangela Yehova nambe kupangela njambi wa makuli, Mbale. (1 Vimye. 18:21) Elinja watenukilile vaje vanu mwafwa ya kukala na vimbunge vivali. Munatha kuthinganyeka ngweni kwapwile kwakwathi kwangula vya kulinga, mwafwa kwangula kupangela Yehova kwapwa kwakuvwa, cho kukakwatha. Kukwethi munu wa vithinganyeka vyavivwa nethi kungumuka na kwangula kulemetha Mbale. Oloni vaje Vaisalele kuvathzivukile ‘ivapandele kupangela.’ Elinja wavanangwile kwangula mwamuvwa munu ivapandele kulemetha. Wavanangwile ngwendi valemethe Yehova.

⁷ Mwafwa vika hamo kwapwile kwakukalu kuli vaje Vaisalele kwangula mwamuvwa vya kulinga? Cha kulivanga, valikelele kukulahela Yehova, cho lalo kuvononokele ku mashiko  endi. Kuvajalele luvula lwa mana a vuthunga a vunjambi, cho lalo kuvakulahelele Yehova. Ngwe mana a vuthunga akewo avatwamenene mu kulinga vyuma, ngwe vangwile mwamuvwa vya kulinga. (Myatho 25:12) Cho lalo, vechelelele vakwavo kuvongumuna na kuvangwila vya kulinga. Vanu vaka-kujeneka kulemetha Yehova vaje vakele muje mu lifuti, vongumwine vithinganyeka vya Vaisalele, cho navo vashangumukile kutembwinina vaka-kaye. Yehova wavanangwilile chimweja ngwendi kethi vakalikwatathane na vaka-kaye.—Kutu. 23:2.

8. Chilongetha muka cha theho chitulilongetha kuli Vaisalele va kuthañulu mu kwangula vya kulinga?

⁸ Myanja itunathimutwiya helu itulongethako vimo. Munu na munu alyangwile ikeye vavenya vya kulinga, cho kwangula mwamuvwa vya kulinga kwemana ha mana a vuthunga a mu Vithoneka. Ku Ngalatiya 6:5 vatwanukitha ngwavo: “Munu na munu alyambatele chitele chendi vavenya.” Kutwapandele kwana munu weka chipangi cha kutwangwila vya kulinga. Oloni tunapande kuthzivuka vyuma vyashaka Njambi na kwangula kuvilinga.

9. Mwafwa vika kwapwa kwakuvi kwechelela vakwetu vatwangwile vya kulinga?

⁹ Twatha kulikoveletha vati mu vukalu vwa kwechelela vakwetu vatwangwile vya kulinga? Vakwetu vanatha kututhindiya kwangula kulinga vyuma vyavivi. (Vithi. 1:10, 15) Oloni nameme vakwetu vatuthindiya vati, tunapande kukavangeya vichituleka chitakutaku chetu chitunalongetha vinangulo vya mu Mbimbiliya. Kakangi nga tutavetha vakwetu vatwangwile vya kulinga, cho tulinga “vije vivalinga vakevo.” Tunatha kulyangwila kulinga ngocho, oloni kuli vukalu vukatundu mu kulinga ngocho.

10. Paulu wanangwile vati vaka-Ngalatiya?

¹⁰ Kapositolo Paulu wanangwile vaka-Ngalatiya ha vukalu vukatundu mukwechelela vakwavo kuvangwila vya kulinga. (Tandeni Ngalatiya 4:17.) Vanu vamo mu chikungulukilo vashakele kwangwila vakwavo vya kulinga, mu vyuma vya ha kapandi mangana vavangunune na tupositolo. Mwafwa vika? Mwafwa ovo vanu va kulishaka vashakele luthsimo. Valingile vyuma vije kuvyavapandele, cho kuvathingimikile ndthzili ya vakwavo vaka-Kilisitu ya kulyangwila vya kulinga.

11. Twatha kukwatha vati vakwetu valyangwile vya kulinga?

 ¹¹ Paulu watwakelele mwanja wauvwa mu kuthingimika ndthzili ya vandolome vendi ya kulyangwila vya kulinga. (Tandeni 2 Kolinte 1:24.) Na matangwa ano, vakulunu navo vanapande kukavangeya ou mwanja omwo vanangula munu ha vyuma vya ha kapandi. Vashaka kunangula vakwavo vaje vali mu vutanga kupangetha Mbimbiliya. Oloni vakulunu kuvapandele kwangwila ndolome nambe ndokathzi vya kulinga. Kwapwa kwa theho kulinga ngocho, mwafwa uje ndolome nambe ndokathzi ikeye akaliwana na vyuma vitundamo. Kuli ngila imo itunatha kukwathelamo vakwetu: Twatha kumwetha chithzemo ku vakwetu mu kuvanangula kupangetha Vithoneka. Oloni anga vachili na ndthzili ya kulyangwila vya kulinga. Kupangetha mwamuvwa eyi ndthzili kuvakwatha. Chili vene, kutwapandele kukala na kalingolingo kakushaka kwangwila vandolome na vandokathzi vetu vya kulinga.

12, 13. Mwafwa vika kukavangeya mbunge yetu nga tunaluvala nambe nga tunathzeye kunatha kutukoveletha mu vukalu?

¹² Vanu vavangi vakakavangeya chilongetha chakwendeka ngwavo: Kavangeya mbunge yove. Oloni kuli vukalu vwakama vukatundu mu kulinga ngocho. Cho lalo vithoneka kuvishongangeya kulinga ngocho. Mbimbiliya itunangula kujeneka kukavangeya mbunge yetu ya kujeneka kulumbunuka omwo twangula vya kulinga. (Vithi. 28:26) Cho lalo kuli viñanda vya mu Mbimbiliya vije vimwetha vukalu vukatundu mu kukavangeya mbunge. Vukalu vuliho ovu, “mbunge ya munu yapwa ya makuli kutuvakana vyuma vyoshe, yapwa yaivi manene.” (Njele. 3:17; 13:10; 17:9; 1 Vimye. 11:9) Cho vika vyatha kulingiwa nga tukavangeya mbunge yetu?

¹³ Vimbunge vya vaka-Kilisitu vyapwa vya theho, mwafwa vatushika kuthzema Yehova na mbunge yetu yoshe na kuthzema vakwetu ngwe mutwalithzema yetu vavenya. (Mateo 22:37-39) Oloni Vithoneka vivanenikilako mu palangilafu inahu, vimwetha vukalu vukatundu mu kutavetha mbunge itwamenene vithinganyeka na vilinga vyetu. Chakumwenako, vika vyatha kulingiwa nga twangula vya kulinga ha thimbu itunaluvala? Hamo tuthzivuka vyalingiwile kunima mutwangwile vya kulinga oku tunaluvala. (Vithi. 14:17; 29:22) Vati, tunatha kwangula mwamuvwa vya kulinga nga tunathzeye ndi? (Kula. 32:6-12; Vithi. 24:10) Twanukeni ngwetu Lijwi lya Njambi limwetha vuvwa vwa “kupangela lishiko lya Njambi.” (Loma 7:25) Mbunge yatha kutukwitha nga tuyechelela itwendethe mu kwangula kulinga vyuma vya theho.

14. Vika twendekela ngwetu munu atha kutengulula vithinganyeka nameme nangula laja vya kulinga?

¹⁴ Tunapande kwangula mwamuvwa vyuma vya kulinga. Oloni echi kuchilumbununa ngwavo kutwatha kutengulula chuma chitunangula kulinga. Thimbu imo, tunatha kuthinganyeka ha chuma chitunangula na kutengululako. Tuchithimutwiyeni ha vyuma vyalingile Yehova kuli vaka-Nenevayi, mu thimbu ya Yona. “Omwo Njambi wamwene vije vivalingile vaka-Nenevayi, na muje lalo muvechelele vingila vyavo vyavivi, cho wavathzivilile mema ku mbunge, cho kavanyanyamethele ngwe muje mwashakele kulinga.” (Yona 3:10) Omwo Yehova wamwene ngwendi vaka-Nenevayi vanatenguluka, watengulwile viyongola vyendi. Omwo walingile ngocho, wamwethele kuthzivithitha na kulikehetha na ngothzi. Kutundoho, kuluvala kwa kathimbu kakandondo, kethi kukekwo kukalingitha Njambi angule vya kulinga ngwe muje vakalingila vanu vavangi.

15. Vika vyatha kutulingitha tutengulule vithinganyeka vyetu?

 ¹⁵ Thimbu imo, kunatha kupwa kwakuvwa kuthinganyeka ha vyuma vitwangula kulinga mu kuyoya. Vyuma vikatenguluka mu kuyoya. Thimbu imo vyuma muvyatengulukile, Yehova watengulwile vithinganyeka vyendi. (1 Vimye. 21:20, 21, 27-29; 2 Vimye. 20:1-5) Ñanda imo yaiha ituthziva, inatha kutulingitha tutengulule vithinganyeka vyetu. Mwene Ndaviti vamulekele vyuma vya makuli hali mutekulu wa Saulu, Mefimboshete. Omwo Ndaviti wathzivukile vuthunga, watengulwile vithinganyeka vyendi. (2 Samwe. 16:3, 4; 19:24-29) Thimbu imo, kunatha kupwa kwa theho kutengulula vithinganyeka vyetu.

16. (a) Vyuma muka vikwavo vitukwatha kwangula mwamuvwa vya kulinga? (b) Tunapande kumona vati vyuma vitunangula laja kulinga, cho mwafwa vika?

¹⁶ Lijwi lya Njambi litunangula kulivandeka nga twangula kulinga vyuma vyakama mu kuyoya. (Vithi. 21:5) Nga tulivandeka na kuthinganyeka mwamuvwa ha vyuma thimbu kanda twangule vya kulinga, cho twangula kulinga vyuma vyavivwa. (1 Tesa. 5:21) Mutwe wa nanga napande kukala na thimbu ya kutondethetha mu Vithoneka na mu mavulu a vaka-Kilisitu na kwihula vakwavo thimbu kanda angule vyuma vya kukundama ku nanga. Anukeni ngweni Njambi walekele Avilahama atolilile ku vyuma vyamuleka munakathzi wendi. (Kusha. 21:9-12) Na vakulunu vanapande kukala na thimbu ya kutondethetha. Nga vapwa vanalume vaka-kuthzivithitha na kulikehetha, cho kuvatha kuthinganyeka ngwavo kuvavathingimika nga vatengulula vyuma vivanendekele mwafwa ya ñanda imo yaiha inasholoka. Vanapande kulivwahethela kutengulula vithinganyeka na viyongola vyavo nga kunapande, cho netu twatha kuvatembwinina. Kulinga ngocho, kunena kwoloka na likwatathano mu chikungulukilo.—Vili. 6:1-4.

17. Vika vitukwatha kwangula mwamuvwa vya kulinga?

¹⁷ Vyuma vimo vitukangula kulinga vyapwa vyakama kutuvakana vikwavo. Thimbu kanda twangule kulinga vyuma vimo vyakama, tukathinganyekaho manene na kulombela, cho kulinga ngechi kukambata thimbu. Vaka-Kilisitu vamo vakathinganyeka indi vanapande kukovela mu vulo indi embwe. Vakathinganyeka lalo na hali munu ivanapande kulyambata nendi. Chuma chikwavo chakama chikanene vivethzikitho nga tuchilinga chinapu kushangumuka chipangi cha thimbu yoshe, cho lalo tukathinganyeka mwakuchilingila na thimbu ya kuchishangumuka. Mu kwangula evi vyuma, kunapu kwa theho kukulahela Yehova, cho atwana mana. (Vithi. 1:5) Ngechi kunapu kwa theho kushakethzeka vukwathi mu Mbimbiliya na kulomba Yehova mangana atutwamenene. Anukeni lalo ngweni Yehova atha kutukwatha tulinge vitunangula mu kulitombola na chithzango chendi. Omwo mwangula vyuma vyakama lihuleni ngweni: ‘Evi vyuma vinjangula kulinga vimwetha ngwavo njathzema Yehova ndi? Vinena kuvwahelela na kwoloka mu nanga yetu ndi? Vimwetha ngwavo njapwa nji wa kuthimpa na ngothzi ndi?’

18. Mwafwa vika Yehova washaka ngwendi tulyangwile vya kulinga?

¹⁸ Yehova kethi kututhindiya tumuthzeme na kumupangela. Yetu vavenya tulyangwila. Nameme ikeye watwana ndthzili ya kulyangwila, oloni akathingimika ndthzili yetu ya ‘kulyangwila’ itunapande kupangela. (Yosh. 24:15; Kwambu. 5:4) Oloni washaka ngwendi tulinge vyuma vitunangula, vije vilitombola na chithzango chendi. Twatha kwangula mwamuvwa vya kulinga na kupwa va kutona mu kuyoya nga tukulahela ngila ya kalingilamo vyuma Yehova na kupangetha vinangulo vyanatwana.—Yako. 1:5-8; 4:8.