LITANGWA limo mutondo, ku Brookings, ku Dakota, U.S.A, kwetile kampundthzi ka kutonola. Echi chanjanukithile ngwavo kutonola kwakama kuli muyehi. Oloni, ha litangwa vene lije, yetu vamo twakele na kujajela mu njuvo mwa kujeneka tuhya. Twakele kuyehi na chinwilo cha vimuna muje mwakele mema a kutonola. Vandameneni njimileke muthzimbu wa kuyoya kwange mu kushula mangana muthzivuke vitwakelelele omwo mu mwela.

Njathemukile lya March 7, 1936, vatukitile tuvawana, cho yange mutinikila. Twakele ha lihya ku Dakota. Kulima kwapwile kwa theho, mu kuyoya kwetu ha kupwa nanga, oloni kethi chikecho chapwile chuma cha theho manene kuli yetu. Vithemi vange vavambwitikile mu 1934, na kupwa Vakaleho va Yehova. Valikundikile kuli Tate yetu wa mwilu, Yehova, ngechi vatwamekele kulutwe kulinga chithzango cha Njambi. Vatate va Clarence na va nananu va Alfred, vavangwile kupwa vangamba va kambani (vaje tutumbula ano matangwa ngwetu vaka-kuwanetha mbunga ya vakulunu) mu chikungulukilo chetu cha mu Conde, ku Dakota.

Kuya ku viwano vya vaka-Kilisitu na kwambulwila vanu vyuma viyatukulahetha Mbimbiliya, ku njuvo na njuvo chapwile chipangi chetu ha kupwa nanga. Mwanja wa vithemi vetu na vyuma vivatulongethele vyatukwathele manene. Ndokathzi yange Dorothy nange twapwile vaka-kwambulula, mutwakele na myaka 6. Mu 1943, njalithonekethele mu Sikola ya Kulilongetha Kwambulula, te ichishangumuka.

Twathzemene manene kuya ku viwano vya mutambela nevi vya chitingitingi. Ndolome  Grant Suiter ikeye wapwile muka-kwendeka ñanda wa mungendthzi ha chiwano cha mutambela chije chakeleko mu 1949, ku chipupa cha Sioux, ku Dakota. Njichanuka ñanda yendekele ya mutwe wa “Mwathinganyeka Ngweni Mamanethelelo Achili Kulako Ndi?” Wendekele ngwendi vaka-Kilisitu va kulikundika voshe  vanapande kupangetha mwonyo wavo mu kushula mu kwambulula vya muthzimbu wauvwa wa Vumwene vwa Njambi vuje vuli na kuyula. Eyi ñanda yanjishongangeyeye njilikundike kuli Yehova. Ha chiwano cha chitingitingi chateleko, chije chakele ku Brookings njakele muje mu njuvo mwa kujeneka tuhya, ije injinendeka ku maputukilo, kuvandamena kunjimbwitika. Chije chinwilo cha vimuna cha chikuvo, mukemwo muvatumbwitikile tuvawana lya November 12, 1949.

Njalyakelele chilengo cha kulinga vupayiniya. Njashangumukile kulinga vupayiniya lya January 1, 1952 munjakele na myaka 15. Mbimbiliya ngwayo: “Uje enda na vaka-mana apwa muka-mana lalo,” cho nanga yetu mwakele vaka-mana vavangi vaje vakundwiyiye chipangi change cha vupayiniya. (Vithi. 13:20) Njapangele hamo na nananu Julius, chipangi cha vupayiniya, uje wakele na myaka 60. Nameme wapwile mukulunu kuli yange, oloni njalikuwile kupanga nendi chipangi cha kwambulula. Ha kupwa mukulunu, wanjilongethele mana. Dorothy nendi washangumukile kulinga vupainiya.

Ha thimbu injakele na kukola, vithemi vange vakele na kulanya vantwama va kuthzenguluka na vanakathzi vavo kwakukala netu. Ndolome Jesse na munakathzi wendi Lynn Cantwell vanjikwathele manene. Vakevo vanjishongangeyeye kulinga vupayiniya. Chithzemo chavo chanjishongangeyeye kulyakela vilengo vya ku sipilitu. Omwo vendelele vikungulukilo vya hayehi, thimbu imo vakele na kunjilanya kukapanga navo mu lihya. Ha thimbu eyi, njakele na kulithziva mwamuvwa, mwafwa vanjitakamethele.

Kutundoho, ndolome Bud Miller na munakathzi wendi, Joan ikeye washangumukile kwendela vikungulukilo. Ha thimbu oyo njakele na myaka 18, cho vashakele kunjikoveletha vushwalale. Vaka-fulumende vanjithonekele ha mukana wa vanu vaje vapandele kupanga chipangi cha vushwalale, oloni njathinganyekele ngwange kulinga ngocho kunapu kulwitha majwi a Yesu aje wanangwile vaka-kumukavangeya ngwendi valyangunune kuli vaka-kaye. Cho njalyangwilile kwambulula muthzimbu wauvwa wa Vumwene. (Yowa. 15:19) Njalombele vaka-fulumende ngwange vanjambate kupwa ngamba ya Njambi na kunjitunditha ha mukana wa vaje vakovela vushwalale.

Njalithzivile manene mwamuvwa omwo Ndolome  Miller, walyanene kuya nange kuli vaka-fulumende na kukatolilila ñanda ya vushwalale. Wapwile munalume wa kuthimpa na ndthzandthzu. Kukala muyehi na munalume wa chifwa echi wa ku sipilitu, kwanjitakamethele  manene. Omwo yahwile ñanda yange mu 1954, mu thimbu ya nondwe, vaka-fulumende vanjitavethele kupangela Njambi. Echi chanenethele ngwavo njishulithilile chilengo chikwavo cha ku sipilitu.

Ha thimbu eyi vene, vanjilanyele kukapangela ha Mbetele, ije vatumbwile ha thimbu ije ngwavo Watchtower Farm, ku liñanda lya Staten, mu New York. Njakapangeleleko ha myaka itatu. Kupangela ha lihya kwanjinenelele vivethzikitho vyavingi, mwafwa njakaliwanene na vaka-mana vavangi na kupanga navo.

Aha ha lihya lya ha liñanda lya Staten, hakele njuvo ya mpundthzi, ije vatumbwile ngwavo WBBR. Vakaleho va Yehova vapangethele awa makina kushwa mu 1924 kweta na mu 1957. Ku lihya lya nanga ya vaka-Mbetele kwakele na kupangela lika vanu va kupwa 15 nambe 20. Vwingi vwetu twapwile tu vanike, na vimo vyahi vitwathzivukile mwamuvwa. Oloni twakele na ndolome Eldon Woodworth wa mukulunu, uje wapwile wa kuvwavetha. Wapwile ndolome wa mana. Watukanyamethele ku sipilitu ha kutunyunga mwamuvwa ngwe tu vana vendi. Vithimbu vimo omwo vandolome vakele na kuthevuka mwafwa ya kujeneka kulumbunuka, Ndolome Woodworth wendekele ngwendi: “Chinapu chuma cha kukomoketha kumona vyuma vyanatulingila Yehova, nameme ali na kupangetha vanu va kujeneka kulumbunuka.”

Twavethzikile manene lalo kukala na Ndolome Frederick W. Franz. Kuthzivuka Vithoneka kwendi na mana endi vyatushongangeyeye manene, cho watuthzemene tuvavoshe. Muka-kuteleka vyakulya wapwile Harry Peterson. Kwapwile kwakwathi kupangetha lithzina lyendi lya mamanethelelo kutuvakana kupangetha lithzina lyendi lya vwanike lya Papargyropoulos. Nendi wapwile wakuvwavetha, cho wakele na ntwima mu kwambulula. Ndolome Peterson wakele na kupanga mwamuvwa ha Mbetele, oloni kevalele chipangi cha kwambulula. Wakele na kwana vanu mangazini etu amengi mu ngonde na ngonde. Cho lalo wathzivukile Vithoneka vyavingi na kwatha kukumbulula vihula vya kulithethzathethza vitwamwihwile.

Vyuma vitwakele na kulima twakele na kuvitulikila mu chishete cha ha lihya. Twakele na kutulika vushuka na vithapathapa mu vinjava vyakama vya kupwa 45,000 ha mwaka, vije vyashukile nanga yoshe ya Mbetele. Njavethzikile lalo kupanga na ndokathzi wa mana, Etta Huth mu chipangi echi. Ikeye wakele  na kutumwetha mwa kupangela echi chipangi cha kutulika. Thimbu ya kutulika vyakulya muyetele, vandokathzi va mu vikungulukilo vakele na kwija na kutukwatha, cho ndokathzi Etta ikeye wakele na kutwamenena chipangi. Nameme Etta watwamenene echi chipangi, oloni wakelele vakwavo mwanja wauvwa mu kuthingimika vandolome vaje vakele na kutwamenena ha lihya. Njamwene mwanja wendi wauvwa wa kulipokwetha kuli vantwama va ku sipilitu.

Angela Romano wapwile umo wa vandokathzi vaje vethzile na kutukwatha mu chipangi cha kutulika vyakulya. Etta wamukwathele manene omwo walilongethele vuthunga. Ha thimbu injakele ha Mbetele, njaliwanene lalo na ndokathzi muka-mana uje injinapanga nendi ha myaka 58. Angie nange twalyambatele mu April 1958, cho twalikuwu vivethzikitho vyavingi mu kupangela Njambi hamo lika. Kulongwa kwa Angie kuli Yehova ha myaka yaingi kunakanyametha vulo vwetu. Njamukulahela, mwafwa wapwa wa kutakama mu vyetheko vitukaliwana navyo.

Omwo valandethele njuvo ya mpundthzi, ije vatumbwile ngwavo WBBR, ije yakele ha liñanda lya Staten mu 1957, njakapangelele ha Mbetele ya ku Brooklyn. Ha thimbu eyi, hakeho hatwalyambatelele na Angie, cho twatundile ha Mbetele na kukalinga vupayiniya ha liñanda lya Staten ha myaka yaingi. Ha thimbu oyo njakapangelele ha njuvo ya mpundthzi ije itwalandethele, ije ivalukile lalo lithzina lya WPOW.

Angie nange twalyangwilile kwathiwitha vuyoye vwetu mangana chitupwile chachathi kukapangela kwoshe kwoshe kuvatutuma. Mu 1961, vatwanene chipangi cha vupayiniya vwa kulitila, cho twakapangelele mu Nganda ya Falls, ku Nebraska. Twakakeleko lika thimbu yaindondo, cho vatulanyele lalo ku Sikola ya Chipangi cha Vumwene ku South Lansing, New York. Ha thimbu ije, eyi sikola yakele na kwambata ngonde yamutunu. Twalilongethele vyavingi oku ku sikola, cho twalivwahethelele kukavipangetha ku Nebraska. Oloni vyeka vyalingiwile. Vatutumine kukalinga vumishinali ku Cambodia. Eli lifuti lyakala mu mbwela ya Asia, cho mutwaketeleko, twakamwene na kuthziva vyuma vya chingendthzi vije kutwathzivukile. Twalivwahethelele kwambulwila vanu va kuje muthzimbu wauvwa.

Oloni vaka-fulumende vatengulwile vyuma, ngechi twajalukilile ku Mbwela ya Vietnam. Cha luvinda, mu myaka lika ivali, njashangumukile kuvinja, cho vatulekele ngwavo twiluke kwimbo lyetu. Njapandele kulitolililako ha thimbu injavinjile, cho omwo njalithzivileko mwamuvwa, twashangumukile lalo chipangi cha thimbu yoshe.

Mu March 1965, vatwanene chipangi cha kwendela vikungulukilo. Vanjangwile kupwa ntwama wa kuthzenguluka na ntwama wa mbongi, cho twapangele evi vipangi ha myaka 33 hamo lika na Angie. Twakele na kuvwahetha vya viwano vya mutambela na kuvitwamenena. Njakele na kulithziva mwamuvwa kukala ku viwano vya mutambela, ngechi njathzemene kukwatha mu chipangi cha kuvwahetha evi viwano. Ha myaka itwakele mu Nganda ya New York, kwakele na kulingiwa viwano vyavingi vya mutambela ku Yankee Stadium.

Vipangi vyavyathi nevi vyavikalu vyatuvandamenene, yange na Angie, ngwe muchikafwila kuli voshe vali mu chipangi cha kulitila cha thimbu yoshe. Chakumwenako, mu 1995, vanjilombele ngwavo njipwe mulongethi  wa Sikola ya Kulilongetha Vipangi vya mu Munga ya Njambi. Munima ya myaka itatu, vatulanyele ku Mbetele. Njavwahelelele manene kwilukila kuje kunjashangumukilile chipangi cha kulitila cha thimbu yoshe munima ya myaka ya kutuvakana 40. Njakapangelele ku Ndipatimende ya Vipangi vya mu Lihya na kupwa mulongethi mu masikola amangi. Mu 2007, Munga ya Kutwamenena yatungile ndipatimende yaiha ije yatalele ha masikola oshe a ha Mbetele, ije vatumbwile ngwavo Ndipatimende ya Masikola a ku Sipilitu, cho yange njapwile ntwama weyi ndipatimende ha myaka yaingi.

Njalimwena vyuma vyavingi vije vyatenguluka mu masikola a ku sipilitu. Sikola ya Vakulunu va Chikungulukilo ya shangumukile kukalako mu 2008. Cho ha myaka ivali kutunda oho, tunalongetha, vakulunu va kutuvakana 12,000 ku Patterson na ha Mbetele ya ku Brooklyn. Mu 2010, Sikola ya Kulilongetha Vipangi vya mu Munga ya Njambi yatengulukile kupwa Sikola ya Mbimbiliya ya Vandolome va Vathzike. Cho lalo vatungile sikola yaiha ije vatumbwile ngwavo Sikola ya Mbimbiliya ya vaka-Kilisitu va Kulyambata.

Kushwa mu mwaka wa chipangi wa 2015, owo masikola avali vawakumbathanene na kuwapwitha sikola imo lika ije vatumbula ngwavo Sikola ya Vaka-Kwambulula Vumwene. Okwo ku sikola kukayi vandolome na vandokathzi vavathzike nambe va kulyambata. Vavangi mu kaye koshe vavwahelelele muvathzivile ngwavo eyi sikola ikala na ha minango yaingi. Twavwahelela manene omwo vilongetha vya ku sipilitu vili na kutuma, cho lalo njavwahelela ha kulimwena vanu vavangi vanalyana kulilongethavyo.

Omwo njithinganyeka ha vuyoye vwange kushwa lije litangwa linjemanene ku chinwilo cha vimuna kuvandamena kunjimbwitika, kweta na lelo, njikandelela kuli Yehova ha kunjikwatha njende na vaka-mana vaje vananjikwatha kukala mu vuthunga. Vamo vapwile vaka-vithemwa vyeka veka cho vapwile vakulunu kuli yange. Oloni voshe vapwile va kukola ku sipilitu. Vilinga na futithi yavo vyamwethele ngwavo vathzemene manene Yehova. Mu munga ya Njambi, muli vaka-mana vavangi vaje vatunatha kulikwatathana navo. Vikevyo vinjinalingi yange, cho njawanamo vukwathi vwakama.