1, 2. Chuma muka chinanene vukalu vwakama ku vanu, cho iya nanenetha ngocho?

VYUMA vivanapanga vanu vya kufwa ngwe manongo na minyau na mafulinji, vikatukwatha mu kuyoya kwetu kwa litangwa na litangwa. Oloni vyuma vikwavo vivanapanga vya kufwa ngwe mata na malandimaini na makaya na vimbomba, vinanene vukalu ku vanu. Oloni kuli chuma chimo chalivangele kukalako thimbu kanda evi vyoshe vikaleko, chije chinanene vukalu vwakama manene ku vanu. Chuma muka? Makuli. Makuli apwa kwendeka vyuma vije kethi vya vuthunga. Iya wendekele makuli a kulivanga? Yesu Kilisitu watumbwile “Liyavolo” ngwendi “ishe ya makuli.” (Tandeni Yowano 8:44.) Tangwa lika wendekele makuli a kulivanga?

² Walingile ngocho kuthañulu mu lihya lya Endeni. Andama na Eva vakele na kuyoya mwamuvwa mu Palandaisi muje mwavakele Ishamatanga. Oloni Satana wakutanganethele vyuma. Satana wathzivukile ngwendi nga valya ku “muti wa mana a kuthzivuka vuvwa na vuvi,” cho vathsa mwafwa ya kujeneka kwononoka Njambi. Nameme ngocho, Satana wapangethele linyoka kwendeka ngwendi: “Omwo kethi mwa vuthunga, kumukathsi embwe [makuli a kulivanga]. Njambi nendeka ngachije omwo nathzivuka  ngechi ku litangwa lije mukalyako mesho eni akatona, cho mukalifwa na Njambi, mukathzivuka vuvwa na vuvi.”—Kusha 2:15-17; 3:1-5.

3. Vika twendekela ngwetu Satana wayongwele kukoveletha Andama na Eva mu vukalu, cho vika vinatundumo?

³ Satana wayongwele kukoveletha Andama na Eva mu vukalu, wavakwithile ngwendi nga valya ku vushuka kuvathsi. Andama na Eva vatengulukilile Yehova, cho vathsile. (Kusha 3:6; 5:5) Cho lalo vuje vuvi vuvalingile vunanene ‘kuthsa kuje kunete ku miyati yoshe ya vanu.’ Mukemwo kuthsa kwethzile ku vanu voshe nameme vaje kuvalingile vuvi ngwe mwalingile Andama omwo kononokele kuli Njambi. (Loma 5:12, 14) Njambi wayongwele ngwendi vanu vayoye myaka yoshe, oloni vakayoyo lika ‘myaka 70 nambe 80’ nga va kukanyama. Nameme ngocho, mu vuyoye munashulu “lika tuyando na vuthiwa.” (Myatho 90:10) Ovu vukalu vwoshe vunaija mwafwa ya makuli a Satana.

4. (a) Vihula muka vitukumbulula? (b) Mukanda wa Myatho 15:1, 2, umwetha ngwawo iya atha kupwa kavuthamba ka Yehova?

⁴ Yesu wendekele hali Liyavolo ngwendi: “Kapwile muka-vuthunga embwe, omwo muli ikeye kumwakele vuthunga.” Satana anga achili na ‘kukwitha kaye koshe.’ (Kujo 12:9) Kutushaka kutukwitha kuli Liyavolo. Tuthimutwiyeni ha vihula vitatu: Satana ali na kungumuna vati vanu? Vika vikalingitha vanu vendeke makuli? Twatha kumwetha vati ngwetu tukendeka vuthunga thimbu yoshe mangana tutwaleleleho kupwa vavuthamba va Yehova?—Tandeni Myatho 15:1, 2.

5. Satana ali na kungumuna vati vanu?

⁵ Kapositolo Paulu wathzivukile ngwendi ‘Satana katha kutuhyana, mwafwa twathzivuka vutumbe vwendi.’ (2 Koli 2:11) Liyavolo ikeye ali na kutwamenena kano kaye koshe, kwambatethelela na vifulumende na mingotho na vulombelo vwa makuli. (1 Yowa 5:19) Mukemwo kutwethi kukomoka kumona vanu vali na moko vendeka ‘makuli,’ mwafwa Satana na vandemone vendi vakevo vakavashongangeya. (1 Tima 4:1, 2) Ngechi, vaka-mingotho vakathsimanetha vyuma vije vyatha kutuvuluna na kulandetha vyuma vya kujeneka kukola.

6, 7. (a) Vantwama va vulombelo vwa makuli vali na mulonga muka wakama? (b) Vilongetha muka vivakalongetha vantwama va vulombelo vwa makuli?

⁶ Vantwama va vulombelo vaje vakendeka makuli vali na mulonga wakama, mwafwa vali na kwonowetha vanu vaje vakavatolilila kukatambula mwonyo wa myaka yoshe. Nga munu atava vilongetha vya makuli na kulinga vyuma vyathzinda Njambi, katha kukawana mwonyo wa myaka yoshe. (Hozi 4:9) Vantwama va vulombelo va mu thimbu ya Yesu vakele na mulonga, mwafwa valongethele makuli. Yesu wavalekele ngwendi: “Tuyando tweni, valongethi va majwi a Lishiko na Vafaliseo. Eni vaka-chivembulu. Omwo mukendangana ku mema a kalunga na ku nunda ngechi muwaneko munu umo, cho omwo munamutengulula, vithimbu vivali mumupwitha oni munu uje napande kuya [mu Ngehena, NWT] ngwe yeni.” (Mateo 23:15) Yesu wendekele ngwendi vantwama va vulombelo vwa makuli valifwile na Ishavo Liyavolo, uje wapwa “muka-kuthsiya.”—Yowa 8:44.

⁷ Ano matangwa, vantwama va vulombelo vwa makuli vanatumu, cho vamo vakavatumbula ngwavo mapasita nambe tupilisitu. Vakatembwinina vantwama va vulombelo va kuthañulu ha kutanganetha “vuthunga” vwa mu Lijwi lya Njambi na ‘kukulahela makuli.’  (Loma 1:18, 25) Vakalongetha makuli ngwavo vaka-vuvi vakenya mu mbulu ya tuhya, mwonyo kuwethi kuthsa, vanu muvakathsi vakathemuka lalo na kupwa munu weka nambe chuma cheka. Cho vakakundwiya vundei na malo a vanu va vushwamwa vumo.

8. Vaka-kuyula vakendeka makuli muka kulutwe, cho tunapande kukalinga vati mutukathziva owo makuli?

⁸ Vaka-vupolitiki vakongumuna vanu na makuli avo. Vakakwitha ngwavo “vyuma vyoshe vili mwamuvwa kunoloka kulu.” Mwafwa muvakendeka ngocho, ‘vwathi vwathi kunyonga kukavawana.’ Kethi tuvatavethe kutwonowetha kumona muvinavihila vyuma muno mu matangwa a kukotoka. Yetu tuthzivuka ngwetu “Litangwa lya Mwene likaija ngwe mwithzi omwo akaija ha thimbu ya vuthsiki.”—1 Tesa 5:1-4.

9, 10. (a) Vika vikalingitha vanu vendeke makuli? (b) Yehova ali na ndthzili ya kulinga vika?

⁹ Nga vanu vathzema manene vyuma vyaviha vivanapanga, cho vavipanga mu vwingi. Na makuli vene ngocho. Vanu vavangi navo ano matangwa vathzema kwendeka makuli. Y. Bhattacharjee wathonekele ngwendi: “Kwendeka makuli kunapu chifwa cha vanu.” Wendekele ngocho mu muthzimbu wendi wa “Vyuma Vikatulingitha Twendeke Makuli.” Vanu vakakwithi mu kushaka kulyamena nambe kulivingilikiya. Vakakwithi mangana vashweke tupenga twavo, cho lalo vakalingi ngocho mangana valyapule vakwavo nambe vawaneko vyuma vimo vyavivwa. Yudhijit Bhattacharjee wendekele lalo ngwendi kuli vanu vamo “vakakwithi vavakapanga navo, vavuthamba vavo, vanu vavathzema, nambe vanu veka.”

¹⁰ Vyuma muka vikatundu mu kwendeka makuli? Vaka-makuli kuvethi kuvakulahela, cho kuvethi kulithzivathana na vakwavo. Achithinganyekeni mwatha kulithzivila munalume nga munakathzi wendi alinga vupangala, cho akwitha mangana ashweke vyuma vyanalingi. Thinganyekeni lalo hali munalume uje akayandetha munakathzi wendi na vana vendi, oloni nga ali ku mbunga alikwitha ngwe wapwa munalume wamuvwa. Oloni tunapande kwanuka ngwetu, vanu va chifwa echi kuvatha kushwekela Yehova vyuma vivakalingi, mwafwa vyuma “vyoshe vili hanja” ku mesho endi.—Heve 4:13.

11. Vika tulilongetha ku vyuma vivalingile va Ananiya na Safila? (Kengeni chikupulo ha liputa 6)

¹¹ Mbimbiliya ngwayo ‘Satana wakovelele mu vimbunge’ vya vaka-Kilisitu va kulyambata va kuthañulu mangana vakwithe Njambi. Ananiya na Safila vayongwele kukakwitha tupositolo. Muvalandethele vufuko vwavo, vatwalele lika hafu ya vimbongo vyavo ku tupositolo. Ananiya na Safila vashakele kulimwetha kupwa vanu vavavwa ku chikungulukilo, kulikwitha ngwe vaka-kwana manene kumani embwe. Oloni Yehova wamwene vivalingile, cho wavanene kashitiko kaje kavapandele.—Vili 5:1-10.

12. Vika vikalingiwa kuli vaka-kukwitha, cho mwafwa vika?

¹² Yehova wamona vati vaka-makuli? Satana na voshe vaka-makuli vaje vakamutembwinina vakavanyongetha mu “lishali lya tuhya.” (Kujo 20:10; 21:8; Myatho 5:6) Mwafwa vika? Mwafwa Yehova wamona vaka-kwendeka makuli kupwa ngwe “tutali” nambe ngwetu va kujwala.—Kujo 22:15.

13. Vika vituthzivuka hali Yehova, cho vikatushongangeya kulinga vika?

¹³ Yehova “kapwile munu ngechi ikeye akwithe embwe.” Njambi “katha kwendeka makuli.” (Kula 23:19; Heve 6:18) ‘Yehova  wathzinda . . . kwendeka makuli.’ (Vithi 6:16, 17) Tunapande kutwalelelaho kwendeka vuthunga mangana tumuthzivithe kuvwaha ku mbunge. Mukemwo kutwethi “kwendeka makuli kuli umo na mukwavo.” —Kolo 3:9.

14. (a) Twalithethze vati na vanu va mu vulombelo vwa makuli? (b) Chinangulo muka chili ku Luka 6:45? Lumbununeni.

¹⁴ Vaka-Kililisitu va vuthunga vanalithethze vati na vaka-vulombelo vwa makuli? Tukendeka “lika vuthunga.” (Tandeni Zakaliya 8:16, 17.) Paulu wendekele ngwendi: “Tuli na kusholoka ngechi tunapu vangamba va Njambi, . . . na lijwi lyetu lya vuthunga.” (2 Koli 6:4, 7) Yesu wendekele ngwendi: “Kanwa kakendeka vije vyashula mu mbunge.” (Luka 6:45) Ngechi, munu uje ali na vuthunga mu mbunge yendi, akendeka vuthunga. Akendeka vuthunga mu vyuma vyakama nambe vyavindondo, kuli vavuthamba vendi nambe vakapanga navo nambe vanu veka. Tuthimutwiyeni ha mwanja uje umwetha mutwatha kwendekela vuthunga mu vyuma vyoshe.

15. (a) Vika kwapwila kwakuvi kutwalelelaho kulinga vuvi oku tupangela Njambi? (b) Vika vikwatha vanike vajeneke kulinga vyuma vyavivi vivalinga vakwavo?

¹⁵ Ha kupwa mu vanike, hamo mushaka kulinga vije vivalinga vakweni. Kethi mutembwinine vaje vakatwalelelaho kulinga vuvi oku vapangela Njambi. Vakalikwithi kupwa vaka-vuthunga nga vali na nanga yavo nambe nga vali ku chikungulukilo, oloni muvakaliwana na vavuthamba vavo va mu kaye, vakalingi vyuma vyavivi. Vakendeka majwi amavi na kuthzala mwamuvi na kutolilila ku myatho yaivi na kupenda vwala na vumbanda na kukala na mapangala na vyuma vyeka vyavivi. Vakalikwithi kupwa vanu vavavwa mangana vathzivithe kuvwaha vithemi na vandolome na vandokathzi, cho vakakwithi Njambi. (Myatho 26:4, 5) Yehova athzivuka vaje ‘vali na kumuthingimika lika na majwi avo, oloni vimbunge vyavo vili kulyala nendi.’ (Mako 7:6) Kunapu kwakuvwa manene kukavangeya chithimo cha kwendeka ngwacho: “Kethi uliveyele vaka-vuvi, oloni thimbu yoshe thingimika Shukulu Kalunga.”—Vithi 23:17. *

16. Twatha kumwetha vati ngwetu tu vaka-vuthunga omwo tuthoneka mapapelo a kulomba chipangi cha thimbu yoshe cha kulitila?

¹⁶ Hamo mushaka kupwa payiniya wa thimbu yoshe nambe kulingako chipangi cha thimbu yoshe cha kulitila cha kufwa ngwe  kupangela ha Mbetele. Ha thimbu ya kuthoneka mapapelo a kulomba evi vipangi kunapu kwa theho manene kwendeka vuthunga ha kulikangula kwetu na vyuma vitukalithzimi navyo vuli na futithi yetu. (Heve 13:18) Vaticho nga kuli vyuma vimo vyavivi vimwalingile vije kanda vathzivuke vakulunu? Valekeni mangana vamikwathe kupangela Njambi na chitakutaku cha kujela.—Loma 9:1; Ngala 6:1.

17. Vika vitunapande kwanuka omwo twendeka vya vandolome vetu kuli vaka-kutulwitha?

¹⁷ Mulinga vati nga vaka-fulumende vashoka chipangi cha Vumwene mu lifuti lyeni, cho vamithana na kukamihula vya vandolome veni? Muvaleka vimuthzivuka vyoshe ndi? Yesu walingile vika omwo nguvulu wa Valoma wamwihwothzwele vihula? Yesu thimbu imo wolokele lika, mwafwa Vithoneka vyendeka ngwavyo “kuli thimbu ya kwoloka kulu, na thimbu ya kuthimutwiya.” (Kwambu 3:1, 7; Mateo 27:11-14) Ha thimbu eyi tunapande kunyanyama mangana kethi twake vandolome vetu mu vushonde.—Vithi 10:19; 11:12.

18. Vika vitunapande kwanuka omwo tuleka vakulunu vya vandolome vetu?

¹⁸ Vaticho nga muthzivuka ngweni kuli munu umo wa mu chikungulukilo nalingi vuvi vwakama? Vakulunu vaje vali na chipangi cha kujeletha chikungulukilo vatha kumilomba muvaleke vimuthzivuka ha ñanda oyo. Mulinga vati nga owo munu nalingi vuvi wapwa kavoshoko nambe kavuthamba keni wa ha mbunge? “Mukaleho wa vuthunga akambulula vukaleho vwa vuthunga.” (Vithi 12:17; 21:28) Ngechi, munapande kuleka vakulunu ñanda yoshe mu kushula, kethi muvakwithe nambe kushwekako viñanda vimo. Vanapande kuthzivuka ñanda yoshe mu kushula mangana vathzivuke mwakukwathela muka-vuvi eluke kuli Yehova.—Yako 5:14, 15.

19. Vika vitukalilongetha mu chilongetha chinatako?

¹⁹ Muka-kwimba Ndaviti walombelele kuli Yehova ngwendi: “Kukulahela na vuthunga vikevyo viwashaka.” (Myatho 51:6) Ndaviti wathzivukile ngwendi vuthunga vukatundilila mu mbunge. Vaka-Kilisitu va vuthunga vakendeka “lika vuthunga kuli umo na mukwavo” mu kuyoya kwavo kwoshe. Twatha kumwetha lalo ngwetu tu vangamba va Njambi va vuthunga nga tulongetha vakwetu vuthunga vwa mu Mbimbiliya. Mu chilongetha chinatako tukathimutwiya mutwatha kulingila ngocho.