Yeni ku mithzimbu

Yeni ku mitwe ya viñanda

Vyuma Vinalingiwa mu Myaka 100 Kutunda mu 1918

Vyuma Vinalingiwa mu Myaka 100 Kutunda mu 1918

MAJWI a maputukilo a mu Kaposhi ka Kukengela ka January 1, 1918 endekele ngwawo: “Vyuma muka vilingiwa mu mwaka wa 1918?” Ha thimbu eyi mu Europe tai muli ndthzita ya kaye. Oloni vyuma vyalingiwile ku maputukilo a mwaka, vyalingithile Vaka-Kulilongetha Mbimbiliya na vanu voshe vathinganyeke ngwavo vyuma vyenda mwamuvwa.

VANU MU KAYE VATHIMUTWIYA VYA KWOLOKA

Ha chiwano chakele ku America ha 8 January, 1918, Pulezindenti Woodrow Wilson wendekele ha vyuma vya kupwa 14 vije vyathinganyekele ngwendi vyatha kunena kwoloka. Wendekele ngwendi vantwama va mafuti vanapande kulikwatathana, cho vitwa vinapande kutepuluka, cho lalo vanu voshe mu mafuti akama nawa amandondo vanapande kulikwatathana. Vije vyuma 14 vikevyo vyalingithile kukale chivunga cha League of Nations, na lithzivathano lya kumanetha Ndthzita ya Kaye ya kulivanga.

VAKA-KULWITHA VAVAHYANENE

Nameme mu mwaka wahwile * kwakele vukalu, oloni vivathzivile Vaka-Kulilongetha Mbimbiliya ha Chiwano cha mwaka cha Watch Tower Bible and Tract Society, vyavalingithile vakulahelele ngwavo kukala kwoloka.

Vanalume vavangi va kuthsimana vaje vavashekele ha Mbetele navo vakungulukile ku chiwano chije chakeleko ha January 5, 1918. Ava vanalume vashakele kutwamenena munga. Ndolome Richard H. Barber uje wapwile ntwama wa kuthzenguluka ha thimbu ije washokolwele chiwano na lilombelo. Muvamanethele kutanda mithzimbu ya mu mwaka wahwile, vangwile vaka-kutwamenena. Ndolome Barber wangwile ndolome Joseph Rutherford na vandolome vakwavo va kupwa 6. Muka-kulilongetha vya mashiko uje wemanenene vaje vaka-kutengulukila, nendi wangwile vanalume va kupwa 7 kwambatethelela na vaje vavashekele ha Mbetele. Cho vavotele. Oloni ava vanalume voshe vafwelukile. Vandolome na vandokathzi vavangi vangwile ndolome Joseph Rutherford na vandolome vakwavo va kupwa 6.

Vandolome vavangi vaje vakungulukile oku ku chiwano vendekele ngwavo, Njambi wavethzikithile manene chije chiwano kutuvakana viwano vyoshe. Oloni kuvwahelela kwavo kwapwile lika kwa thimbu yaindondo.

VIVALINGILE VANU MULYATUHUKILE LIVULU LYA THE FINISHED MYSTERY

Vaka-Kulilongetha Mbimbiliya vanene vanu livulu lya The Finished Mystery ha vingonde vyavingi. Vanu vaka-vimbunge vyavivwa vavwahelele muvathzivile vuthunga vwa mu Mbimbiliya muje mu livulu.

E. F. Crist uje wapwile ntwama wa kuthzenguluka mu Canada wendekele ngwendi munalume umo na munakathzi wendi vamanethele kutanda lije livulu mu vyalumingo vitanu lika. Wendekele ngwendi: “Ou munalume na munakathzi wendi vanalikundika mu kushula, cho vali na kukola ku sipilitu.”

Munalume umo uje watambwile lije livulu walekeleko vakwavo vyatandelemo. Muthzimbu wakelemo wamukwatele ku mbunge. Wendekele ngwendi: “Litangwa limo munjakele na kwita kuyehi na njuvo imo njathzivile chuma cha kufwa ngwe mbuloko chinjiwila ha chithsili. Chapwile livulu lya ‘The Finished Mystery.’ Njalyambatele na kuya nalyo ku njuvo na kukalitanda lyoshe . . . . mulongethi umo . . . wombilile eli livulu mu njanena mwafwa ya kuluvala . . . Vanu valilongethele vuthunga muje mu livulu vapwile vavangi kutuvakana vaje vatolilile ku vilongetha vyendi na vaje vatembwininine vilinga vyendi . . . Kuluvala kwa uje mulongethi kwatulingithile tushangathzale Njambi.”

Uje mulongethi kethi ikeye lika walwithile lije livulu. Vaka-fulumende ya Canada vashokele lije livulu ha February 12, 1918 mwafwa ngwavo mwakele viñanda vya kutengulukila, cho lyavindikile vanu kulwa. Kutundoho na vaka-America navo vashangumukile kulwitha eli livulu. Vaka-fulumende vakovelele mu milili na mu ma ofisi a ha Mbetele ya ku New York, Pennsylvania na California mu kushakethzeka mapapelo amwetha vaje vakele na kutwamenena. Ha March 14, 1918 Ndipatimende ya Vaka-kutala vya Mashiko ya ku America yashokele livulu lya The Finished Mystery mwafwa ngwavo lyamwethele ngwalyo kulwa kukwakele na theho, cho lyalekele vanu kupokola lishiko.

VANU VAVAKUTILE

Ha May 7, 1918 Ndipatimende ya Vaka-kutala vya Mashiko yakwile ngwayo ndolome Giovanni DeCecca, George Fisher, Alexander Macmillan, Robert Martin, Frank Robison, Joseph Rutherford, William Van Amburgh, na Clayton Woodworth vavakute. Vavavangeyeye ngwavo vapokwele lishiko, vapwile va kukenyuka, vapwile vaka-kutengulukila, cho vakele na kwonowetha vakwavo va mu America kukovela vuswalale.” Ñanda yavo yashangumukile ha June 3, 1918, oloni kuvakulahelele ngwavo vatha kuvonowetha. Mwafwa vika?

Muka-kwimanena fulumende mu kuthompa wendekele ngwendi vapokwele lishiko livatumbwile ngwavo Espionage Act. Ngwavo eli lishiko likelyo lyakele na kulwitha makuli. Ha May 16, 1918 Vaka-kutunga mashiko a fulumende vavyanene majwi avavwethzelelele mu lishiko aje athele kunyungilila vanu vaje vathonekele “vyuma vya vuthunga vije vyakwathele vanu vavangi.” Livulu lya The Finished Mystery lyathsimanene manene. Mithzimbu ya vaka-tunga mashiko va ku America yendekele aha ha livulu ngwayo: “Omu mu livulu livatumbula ngwavo ‘The Finished Mystery’ mwashulu makuli . . . Eli livulu lili na kuthzeyetha ntwima ya maswalale . . . cho lili na kwonowetha vanu kukovela vuswalale.”

Ha June 20, 1918, vanu vaje vakele mu nkuta vendekele ngwavo ava vandolome 8 vakevo vakele na mulonga. Lyamukwavo, lyako wetethele majwi endi. Wendekele ngwendi: “Makuli avanathoneka ava vanalume mu livulu lyavo lya vulombelo . . . atha kunena vushonde vwakama manene kutuvakana vushonde vuchatha kunena chivunga cha maswalale va ku Germany . . . Tunapande kuvana kashitiko kakama manene.” Munima ya vyalumingo vivali ava vandolome vetu vavakele mu kamenga ka Federal Penitentiary, cho vamo vavakutile myaka 10, vamo kutuvakana, vakwavo 20.

CHIPANGI CHA KWAMBULULA CHITWALELELAHO

Ha thimbu eyi Vaka-Kulilongetha Mbimbiliya vavalwithile manene. Vaka-FBI (Federal Bureau of Investigation) vatondethethele mwamuvwa vyalivungila mu chipangi chavo, cho vathonekele mithzimbu yaingi. Cho mithzimbu ivathonekele yamwethele ngwayo chipangi chavo chakama chapwile cha kwambulula.

Muka-kutuma mikanda wa vaka-Orlando, Florida wathonekelele vaka-FBI ngwendi: “Ava [Vaka-Kulilongetha Mbimbiliya] vakalijala mu mbonge mwoshe kuya na kwitangana ha vinjuvo vya vanu. Cho kakangi vakalingi ngocho vuthsiki. . . . vashaka kungumuna vanu na muthzimbu wavo.”

Mukulunu umo wa maswalale hamo lika na vaka-Ndipatimende ya Vindthzita walekele vaka-kuthoneka mithzimbu, viñanda vimo vya kukundama kuli ndolome Fredrick W. Franz uje wakupwile membala mu Chivunga cha Kutwamenena. Wathonekele ngwendi: “F. W. Franz . . . nalandetha mavulu a Finished Mystery amangi manene.”

Charles Fekel uje wakupwile lalo membala mu Chivunga cha Kutwamenena vamupakethele manene. Vamukutile mwafwa ya kwana vanu livulu lya The Finished Mystery, cho lalo vakele na kutanda mikanda yathoneka neyi yatambula. Vamukutile mu kamenga ka Baltimore, Maryland ha ngonde imo, cho vamutumbwile ngwavo “Muka-kwija uje natengulukila fulumende ya Austria.” Omwo wambulwile muthzimbu mu kuthimpa kuli uje wakele na kumwihothzola, wanukile majwi a Paulu aje a li ku mukanda wa 1 Kolinte 9:16 uje wendeka ngwawo: “Ngongo yange nga kunjambulula muthzimbu wauvwa.” *

Vaka-Kulilongetha Mbimbiliya vakele na ntwima mu kwambulula, cho lalo vakele na kutuma mikanda yaingi ya kulomba ngwavo vandolome vavakutile mu Atlanta vavapatule. Anna K. Gardner ngwendi: “Kutwatumbamene lika ngocho. Vandolome vetu muvakele mu kamenga twashakethzekele vaka-kusaina. Twaile ha njuvo na njuvo. Vanu vavangi vasainile. Twalekele vanu vatwathimutwiyiye navo ngwetu ava vanapu vaka-Kilisitu va vuthunga, vanavakutu ngocho na mulonga uvali nawo wahi.”

VIWANO

Ha thimbu eyi vene ya kukaluwa, kwakele viwano vije vyatakamethele vandolome na vandokathzi ku sipilitu. Kaposhi ka Kukengela kamo kendekele ngwako: “Kunakala viwano vya kutuvakana 40 . . . ha mwaka. . . cho twatambula mithzimbu yaivwa oku ku viwano. Ha kulivanga, viwano vyoshe vakele na kuvilinga ku mamanethelelo a nondwe na kukakovela mu ndombo, oloni ha thimbu ino mu ngonde na ngonde kukakala viwano.”

Vaka-vimbunge vyavivwa vakele na kutambula muthzimbu wauvwa. Ku chiwano chije chakele ku Cleveland mu Ohio kwakungulukile vanu va kweta ku 1,200, cho vambwitikile vanu va kupwa 42 hamo lika na mwanike. Ou mwanike wamwethele chithzemo chendi kuli Njambi kutuvaka vakulunu vaje kuvalingile ngocho.”

VYUMA MUKA VIKWAVO VYALINGIWILE?

Ku mamanethelelo a mwaka wa 1918 Vaka-Kulilongetha Mbimbiliya vakele mu vukalu. Vinjuvo vimo vya ku Brooklyn vavilandethele, cho Chikota cha Vakaleho va Yehova vachijalwithilile ku Pittsburgh, Pennsylvania. Nameme vaje vakele na kutwamenena voshe vavakutile, oloni vaje vathalele vavwahethele vya chiwano chikwavo cha ha mwaka chije chakeleko ha January 4, 1919. Vika vyalingiwile?

Vandolome vetu vatwaleleho kupanga chipangi. Vakele na likulahelo lya kukanyama mukemwo vangwile mukanda wa Isaya 54:17 ngwavo upwe chithoneka cha mwaka wa 1919. Ou mukanda ngwawo: “Kukwethi chitwa chikatha kukuvulumuna.” Valivwahethelele kumona vyuma vitenguluka vije vivana ndthzili ya kulivwahethela chipangi chakama chije chavavandamenene.

^ par. 6 Kengeni livulu lya 2017 Yearbook of Jehovah’s Witnesses, lipu. 172-176 ha ñanda ya “One Hundred Years Ago—1917” (Vyuma Vinalingiwa mu Myaka 100 Kutunda mu 1917.)

^ par. 22 Kengeni muthzimbu wa mu kuyoya wa Charles Fekel mu Kaposhi ka Kukengela ka March 1, 1969 ha mutwe wa Joys Through Perseverance in Good Work.”