1, 2. Vukalu muka vuvaliwanene navwo vanu vuje vuvanamwetha ku mukanda wa Kushangumuka, cho ovyo viñanda vyatha kutukwatha vati?

MWATHINGANYEKAHO laja vya vanu va mu Mbimbiliya vaje valipyakanene ndi? Mu tupetulu vakulivanga va mu mukanda wa Kushangumuka, tulilongethamo vya Kaini uje wathsiyile Avele (Kushangumuka 4:3-8); Lameki wathsiyile mukwenje umo uje wamupupile (Kushangumuka 4:23); Tunyungi va Avilahama valithzungile na tunyungi va Lote (Kushangumuka 13:5-7); Sala waluvalelele Avilahama omwo Hangale wamushawile (Kushangumuka 16:3-6); Ishimela walithzindile na vanu voshe, cho na vakevo vamuthzindile.—Kushangumuka 16:12.

² Vika vivathonekelele evi viñanda mu Mbimbiliya? Mwafwa twatha kulilongethako vimo kuli ava vanu va kujeneka kulumbunuka vaje valiwanene mu vukalu vwa chifwa echi. Netu twapwa va kujeneka kulumbunuka, ngechi nga tuliwana mu vukalu vwa chifwa echi, twatha kutembwinina myanja yaivwa ya mu Mbimbiliya na kujenjuka yaivi. (Loma 15:4) Echi chatha kutukwatha tukale mu kwoloka na vakwetu.

3. Vika vitulilongetha omu mu ñanda?

³ Omu mu ñanda, tulilongetha ovyo tunapande kumanethela vukalu nga twalithevuka na vakwetu, nomwo mutwatha kulingila  ngocho. Tulilongetha lalo vinangulo vimo vya mu Mbimbiliya vije vyatha kutukwatha tumanethe vukalu na kutwalelelaho kukanyametha vuthamba vwetu na Yehova na vakwetu.

4. Vithinganyeka muka vyalithalele mu kaye mwoshe, cho vika vinatundumo?

⁴ Satana ikeye muka-kulingitha vanu valyangunune na kulithevuka. Vika twendekela ngocho? Mu Endeni, Satana wendekele ngwendi vanu kuvapandele kuvatwamenena kuli Njambi, oloni vanapande kulyangwila kulinga vyavivwa nambe vyavivi. (Kushangumuka 3:1-5) Oloni omwo tutala mu kaye matangwa ano, tuli na kulimwena ngwetu kulinga ngocho kuli na kunena vukalu. Vanu vavangi vakalithzivi ngwavo vali na ndthzili ya kulyangwila kulinga vyavivwa nambe vyavivi. Vapwa vaka-kulyaletha na kulishaka na chipululu, cho kuvethi kuthinganyeka ngwavo vivalinga vithzivitha vakwavo kuvihya ku mbunge indi vati. Kulinga ngocho kukanene kulijokota. Mbimbiliya itwanukitha ngwavo nga tuluvala vwathi, kutulitombola na vakwetu, cho lalo twatha kulinga vuvi vwavungi.—Vithimo 29:22.

5. Yesu walongethele vati vanu mwakumanethela vukalu?

⁵ Yesu mwakele na kwendeka Ñanda yendi ha Munkinda, walongethele vandongethi vakale mu kwoloka na vakwavo na kujenjuka vijokojoko, nameme thimbu imo kuvashakele kulinga ngocho. Chakumwenako, wavalekele ngwendi vakale na ngothzi na kukala mu kwoloka na vakwavo na kujenjuka kuluvala na kumanetha vukalu vwathi vwathi na kuthzema vitothzi vavo.—Mateo 5:5, 9, 22, 25, 44.

6, 7. (a) Mwafwa vika kwapwa kwa theho kumanetha vukalu vwathi vwathi? (b) Vanu va Yehova voshe vanapande kulihula vihula muka?

⁶ Ano matangwa tukalemetha Yehova kwitila mu kulombela na kwambulula na kuya ku viwano. Nga kutukala mu kwoloka na vandolome vetu, cho Yehova katambula kulemetha kwetu. (Mako 11:25) Nga tushaka kupwa vavuthamba va Yehova, cho tunapande kuthambetha vakwetu omwo vatuviyithila.—Tandeni Luka 11:4; Efeso 4:32.

⁷ Yehova ashaka ngwendi vangamba vendi vathambethe vakwavo na kukala navo mu kwoloka. Tulihuleni ngwetu: ‘Njikathambetha vwathi vandolome vange ndi? Njashaka kukala navo ndi?’ Nga munanguka ngweni kuthambetha kukamikaluwila, cho lombeleni kuli Yehova amikwathe kukala na mbunge ya kuthambetha. Yehova akatolilila malombelo a vaka-kulikehetha, cho akavakumbulula.—1 Yowano 5:14, 15.

8, 9. Tunapande kulinga vati nga munu natuviyithila?

⁸ Tuvavoshe twapwa tuvakujeneka kulumbunuka, ngechi vanu vatha kwendeka nambe kulinga vyuma vije vyatha kutuluvaletha. (Muka-kwambulula 7:20; Mateo 18:7) Mulinga vati nga vamiluvaletha? Twatha kulilongethako chuma chakama ku vyuma evi vyalingiwile. Ndokathzi umo wamenekele vandolome vavali ku chiwano. Oloni kumeneka kwou ndokathzi kwaluvalethele ndolome umo. Omwo vandolome vathalele mu vuvali vwavo, ndolome umo washangumukile kuyayavala hali uje ndokathzi. Oloni ndolome mukwavo wamulekele ngwendi uje ndokathzi napangela Yehova ha myaka ya kutuvakana 40, nameme naliwana mu makalu amangi. Wanangukile ngwendi uje ndokathzi kashakele kumuluvaletha. Uje ndolome waluvalele walingile vati? Wendekele ngwendi: “Unendeka vuthunga.” Wangwile kutunditha mbunge ku vyuma vyalingiwile.

⁹ Eyi ñanda itulongetha vika? Nga munu natuviyithila, tunapande kwangula vya kulinga. Munu wa chithzemo akathambetha vakwavo. (Tandeni Vithimo 10:12; 1 Petulu 4:8.) Nga ‘tuthambetha’ vakwetu, Yehova akavwahelela. (Vithimo 19:11; Muka-kwambulula 7:9) Ngechi thimbu imo nga munu endeka nambe  kulinga vyuma vije vimiluvaletha, lihuleni ngweni: ‘Njatha kwechelela munu uje nanjiviyithila ndi? Njinapande kutwalelelaho kuthinganyeka ha vyuma vivananjiviyithila ndi?’

10. (a) Ndokathzi umo walingile vati ha kulivanga omwo vamwendekele majwi amavi? (b) Chithoneka muka chamukwathele akale mu kwoloka?

¹⁰ Kakangi kukapu kwakukalu manene kwivala majwi amavi anatwendeka munu. Thinganyekeni vyalingiwile kuli painiya umo wa lithzina lya Lucy. Vanu vamo mu chikungulukilo vakele na kwendeka vyavivi ha kwambulula kwendi nomwo akapangethelamo thimbu. Walithzivile manene kuvihya ku mbunge, cho walombele vukwathi kuli vandolome va kukola ku sipilitu. Vika vyatundilemo? Lucy ngwendi vandolome vapangethele Mbimbiliya mu kumukwatha ajenjuke kuthinganyeka vyendeka vyavivi vyovo vandolome na vandokathzi, na kushangumuka kuthinganyeka manene vya Yehova. Omwo watandele Mateo 6:1-4, (Tandeni.) wakanyamene. Ou mukanda wamwanukithile ngwavo kuthzivitha Yehova kuvwaha chikecho chuma cha theho manene. Mukemwo walyangwilile kujeneka kwaka manene mana ku vyuma vyavivi vivamwendekele. Ano matangwa, nameme vendeka vyuma vyavivi ha kwambulula kwendi, navwahelela mwafwa athzivuka ngwendi ali na kwetheka na ndthzili yendi yoshe kuthzivitha Yehova kuvwaha.

11, 12. (a) Vika vyanapande kulinga muka-Kilisitu nga anuka ‘mulonga wanavulumuna kuli mukwavo’? (b) Vika vitulilongetha kuli Avilahama mwamanethelelemo vukalu? (Kengeni chikupulo ha liputa 8)

¹¹ “Yetu voshe vithimbu vyavingi tukaviyithe.” (Yakomba 3:2) Nga thimbu imo vyuma vimwendekele nambe kulinga vyaluvalethele ndolome yeni, vika vimunapande kulinga? Yesu wendekele ngwendi nga “ukombelela ñombelo ku mutula, cho kuje vene wanuka mulonga uwavulumwine kuli mukweni, thethza ñombelo yove ku mutula, ha kulivanga ya ukalithambethe na mukweni, athinoni wiluka na kukombelela ñombelo yove.” (Mateo 5:23, 24) Thimutwiyeni na ndolome yeni. Omwo muthimutwiya, anukeni ngweni mushaka kukala mu kwoloka na ndolome weni. Kethi munene vimata vya kushaka kulimanena na kuthindiya ndolome yeni ngweni alitavele mulonga. Kukala mu kwoloka na vandolome vetu kwapwa kwa theho manene.

¹² Mbimbiliya imwetha omwo vangamba va Njambi vatha kukela mu kwoloka nga vanalithevuka. Chakumwenako, Avilahama na mwehwendi Lote vakele na vimuna vavangi. Ngechi tunyungi vavo vashangumukile kulithzunga mwafwa mutambela wakulila vimuna vyavo wapwile waundondo. Avilahama washakele kwoloka, mukemwo walekele Lote angule mutambela wauvwa washakele. (Kushangumuka 13:1, 2, 5-9) Ou unapu mwanja wauvwa kuli yetu. Kuma ngothzi ya Avilahama yamuyandethele mu kuyoya kwendi kwoshe ndi? Embwe. Mukwetile lika thimbu yaindondo, Yehova wakulahethele Avilahama ngwendi amwana vivethzikitho vyaving vije vituvakana vyuma vyathzimbalethele. (Kushangumuka 13:14-17) Vika vitulilongetha? Nga tumanetha vukalu vwetu mu chithzemo, Yehova atuvethzikitha nameme tunatha kuthzimbaletha vyuma vimo. ^[1]—Kengeni viñanda vya kushongo.

13. Ntwama umo walingile vati omwo vamukumbulwile mwamuvi, cho twatha kulilongethako vika?

¹³ Kengeni ou mwanja wa ololo. Ntwama wamuha wa viwano vyakama watumine foni kuli ndolome umo mangana akupange ocho chipangi. Owo ndolome waluvalele mwafwa ya ntwama uje wakele na kutwamenena ocho chipangi kunima, ngechi wakumbulwile mwamuvi, na kuthzima foni. Vyuma vyalingiwile vyathzivithile uje Ntwama wamuha kuvavala ku mbunge, oloni kaluvalele. Munima ya ola imo, wamutuminine foni lalo na kumulomba ngwendi valiwane. Chalumingo chinatakaneneko, valiwanene ku Njuvo ya Vumwene, cho  valombelele kuli Yehova na kuthimutwiya ha ola imo. Owo ndolome walekele ntwama vyuma vyalingile ntwama mukwavo. Owo ntwama wamuha watolililile, cho wamutandelele mikanda ije yamukwathele. Kulinga ngocho kwavakwathele vakale mu kwoloka na kupangela hamo lika ha chiwano. Owo ndolome wakandelelele manene ha kumukwatha kuli uje ntwama mu ngila yaivwa.

14, 15. (a) Mu vingila muka mutwatha kupangetha kunangula kuli ku Mateo 18:15-17? (b) Vingila muka vitatu vyendekele Yesu, cho tunapande kuvipangetha vati?

¹⁴ Kakangi nga vaka-Kilisitu vavali vanalithevuka, vatha kuthimutwiya ha vukalu mu vuvali vwavo na kuvumanetha. Oloni thimbu imo kulinga ngocho kukakaluwa. Thimbu imo kuvanga kulomba vukwathi ku vanu veka, ngwe muwendekela mukanda wa Mateo 18:15-17. (Tandeni.) Yesu mwatumbwile ngwendi “mulonga,” kalumbunwine tuviñanda twatundondo mukati ka vaka-Kilisitu. Vika twendekela ngocho? Yesu wendekele ngwendi nga uje navihitha katolilila kuli uje yanavihithila na kuli vakaleho na kuli vandolome vaje vali na moko, cho vanapande kumupwitha “ngwe munu uje muka-kujeneka kukulahela nameme ngwe muka-kutambula lisimu.” Matangwa ano awa majwi alumbununa kumutunditha mu chikungulukilo. Ou “mulonga” unatha kwambatethelela na makuli na vungungu, oloni kuulumbununa vuvi vwa kufwa ngwe vupangala na vundei na kutengulukila na kulemetha tumponya. Vakulunu lika vakevo vanapande kwakula vuvi vwa chifwa echi.

¹⁵ Yesu wanene eli lishiko mangana atumwethe mwakukwathela ndolome yetu, mwafwa twamuthzema. (Mateo 18:12-14) Twatha kukavangeya vati echi chinangulo? (1) Tunapande kwetheka kukala mu kwoloka na ndolome yetu kwa kujeneka kukoveletha vanu veka mu ñanda yetu. Tunatha kuthimutwiya nendi vithimbu vyavingi. Oloni tulinga vati nga  ndolome anga shendi kuthziva? (2) Tunapande kuthimutwiya na ndolome yetu hamo lika na munu uje athzivuka mwamuvwa ñanda yetu, nameme uje atha kuthzivuka indi kuli vimo vinavihyako. Nga mumanetha vukalu vweni, cho “unovola mukweni.” Nga munathimutwiya nendi vithimbu vyavingi oloni munonwa kulitombola nendi, cho mwatha (3) kutwala ñanda yeni ku vakulunu.

16. Vika twendekela ngwetu kunangula kwa Yesu kutukwatha tumanethe vukalu mu chithzemo?

¹⁶ Kakangi kutwethi kupangetha evi vingila vitatu vyoshe vili ku Mateo 18:15-17 ha thimbu imo lika. Ocho chinapu chuma chachivwa manene. Vika twendekela ngocho? Mwafwa kakangi munu nga navulumuna mulonga akalitavela vuvi vwendi na kumanetha vukalu, ngechi kuvatha kumutunditha mu chikungulukilo. Uje ivanavulumwina napande kuthambetha mukwavo mangana vakale mu kwoloka. Mukemwo Yesu wanangwile ngwendi kutwapandele kushatukila ku vakulunu vwathivwathi. Kuvanga nga tunetheka kupangetha vingila vivali vya kulivanga, cho lalo tuli na vukaleho vumwetha ngwavo chili vene ndolome yetu natuviyithila, athina twatha kuya ku vakulunu.

17. Vuvwa muka vutuwana nga tukala mu “kwoloka” na vakwetu?

¹⁷ Vithimbu vyavingi tuviyithila vakwetu, mwafwa kutwalumbunukile. Ndongethi Yakomba wathonekele ngwendi: “Munu nga kethi kuviyitha mu vyendeka vyendi, cho napu munu wa kujela, cho atha lalo kulinyunga ikeye vavenya.” (Yakomba 3:2) Nga tushaka kumanetha vukalu, cho tunapande kwetheka mutwathela mwoshe ‘kushakethzeka na kukavangeya kwoloka.’ (Myatho 34:14) Nga tutwalelelaho kukala mu kwoloka na vakwetu, tulikuta vuthamba vwavuvwa na vandolome na vandokathzi vetu, cho lalo tupwa va kulikwatathana. (Myatho 133:1-3) Cho lalo chuma chakama manene, tupwa vavuthamba vakama va Yehova, “Njambi, nthina ya kwoloka.” (Loma 15:33) Nga tumanetha vukalu mu chithzemo, cho tulikuwa evi vivethzikitho vyoshe.