1, 2. (a) Vithinganyeka muka vivakakala navyo vamo ha kuthzivuka ngwavo Njambi ali na munga yendi? (b) Vika vituthimutwiya muno mu chilongetha?

KUMA Njambi wakala na munga yendi ndi? Vamo vanatha kwendeka ngwavo: “Kunjishaka kukundama ku munga, njishaka lika kulikuta vuthamba na Njambi.” Evi vithinganyeka vinavwaha ndi? Vuthunga vumwetha vika ha ñanda eyi?

² Muno mu chilongetha, tuthimutwiya ha vukaleho vuje vumwetha ngwavo Yehova Njambi wapwa muka-kunoneka vyuma mu ngila ya kulitila. Tuthimutwiya lalo ha vyuma vitunapande kulinga nga tutambula mashiko kutundilila ku munga ya Yehova. (1 Koli. 14:33, 40) Vithoneka vinakwatha manene munga ya Yehova ya hathi mwa kulingila chipangi cha kwambulula, kutunda lika mu chita cha myaka cha kulivanga kwa kweta na lelo. Tuli na kukundwiya lalo ku kujela na kwoloka na likwatathano lya mu chikungulukilo mwafwa tuli na kupangetha Mbimbiliya na kukavangeya mashiko a kutunda ku munga ya Njambi.

3. Vika vyamilingitha mutave ngweni Yehova wapwa muka-kunoneka vyuma mwamuvwa?

³ Vyuma vya kutanga vimwetha ngwavo Njambi wapwa muka-kunoneka  vyuma mu ngila ya kulitila. Mbimbiliya ngwayo: “Shukulu Kalunga watangele kaye na mana endi, mu kuthzivuka kwendi wakele lilu mu mwela walyo.” (Vithi. 3:19) Tuthzivuka lika “viyongola vya ndthzili yendi [Njambi]” vyavindondo, cho “twavithzivile lika na lijwi lya kuyeveta.” (Yombi 26:14) Oloni vyuma vyavindondo vituthzivukako ha vipulaneti na vingongonothi na milalavithzi vikatulingitha tumone ngwetu Njambi navinoneka mu ngila ya kulitila. (Myatho 8:3, 4) Milalavithzi yakala na makulukathzi a vingongonothi, cho vyoshe vikende mwamuvwa mu ngila yavyo. Vipulaneti vya mwilu vikathzenguluka litangwa mu vingila vivanavivwahethela. Vyuma vya kukathametha vije vili mwilu vitukwatha kuthzivuka ngwetu Yehova uje “na mana endi watangele melu” na kaye, tunapande kumushangathzala na kumwononoka na kumulemetha.—Myatho 136:1, 5-9.

4. Mwafwa vika vaka-sayansi vanonwa kukumbulula vihula vyavingi?

⁴ Vilongetha vya vaka-sayansi vinamwetha vyuma vyavingi vili mwilu na hathi, vije vikatukwatha mu kuyoya kwetu. Oloni anga kuchili vihula vyavingi vivanonwa kukumbulula vaka-sayansi. Chakumwenako, vaka-kulinangula vyuma vya mwilu kuvatha kutuleka mwamuvwa muvyethzililemo vyuma vya mwilu nambe vi tuli na kuyoyela hano hathi. Vanu vavangi lalo kuvatha kulumbununa mwamuvwa vyuma vikalingitha vanu vakale na lishungu lya kuyoya myaka yoshe. (Kwambu. 3:11.) Mwafwa vika kuli vihula vyavingi vivanonwa kukumbulula vanu? Mwafwa vaka-sayansi na vanu vakakundwiya vithinganyeka vije vimwetha ngwavo Njambi kakeleko, cho vyuma vyalithzilile lika vikevyo vavenya. Oloni Yehova nakumbulula mwamuvwa vihula vi vali na kulipika navyo vanu mu kaye, mu Livulu lyendi.

5. Vyuma vyakutanga vikatukwatha vati?

⁵ Tuvavoshe tukawana vukwathi ku vyuma vyanatanga Yehova. Vaka-kutala vya malaiti na vaka-kutala vya miyengo ya mema na vamanjinela na vaka-kupululwitha vifulayi na vandotolo, voshe vakawana vukwathi kutundilila ku vyuma vya kutanga kuli Njambi. Chakumwenako, vandotolo vavangi vathzivuka havyakela vilyo vya munu mu muvila. Ngechi, ndotolo katha kwivala hayakela mbunge ya muka-kuvinja. Tuvavoshe tunapande kuthingimika mwanavwahethelamo vyuma Njambi. Kujeneka kuthingimika muvananangakanenamo vyuma vya kutanga, kunatha kunenetha vukalu vwakama.

6. Mwafwa vika vaka-kulemetha Yehova vanapande kulikwatathana?

⁶ Vyuma vili mwilu vikatukathametha manene muvanavinonekelamo. Ngechi Yehova washaka ngwendi vaka-kumulemetha valikwatathane hamo lika. Njambi natwana Mbimbiliya mangana itutwamenene. Kutwatha kuyoya mu kuvwahelela kwa kujeneka munga ya Njambi na mashiko endi.

7. Vika vimwetha ngwavo Mbimbiliya yapwa ya kulitombola?

⁷ Mbimbiliya kuyapwile livulu lya viñanda vya kujeneka kulitombola vya Vayunda na Vaka-kilisitu. Lyapwa livulu lya viñanda vya kulitombola vije vivahwimininine kuli Njambi. Mavulu a mu Mbimbiliya ali na viñanda vya kulitombola. Kutunda ku Kushangumuka kweta na ku Kujombolola, vanathimutwiya vya mutwe wakama wa mu Mbimbiliya wa kujeletha lithzina lya Yehova na vya kushulithilila viyongola vyendi ha kaye kwitila mu Vumwene vwa Kilisitu, “mbuto” ije ivakulahethele.—Tandeni Kushangumuka 3:15; Mateo 6:10; Kujombolola 11:15.

8. Vika twendekela ngwetu Vaisalele vapwile va kulikwatathana?

⁸ Chakumwenako cha vanu vaje valikwatathanene  hamo lika chinapu cha vanu va mu Isalele ya kuthañulu. Mu mashiko a Mosesa vanendekamo vya “vanakathzi vakele na kupanga ku chikolo cha mbalaka mwa kuliwanena.” (Kutu. 38:8) Vaisalele vakele na kutunga vilombo vyavo na kunungulula mbalaka mu ngila ya kulikwatathana. Kutundoho, Mwene Ndaviti wangwile Valevi na tupilisitu ngwe ku vipangi vyavo. (1 Mithzi. 23:1-6; 24:1-3) Omwo Vaisalele vononokele kuli Yehova, vavethzikile, cho lalo vayoyele mu kwoloka na kulikwatathana.—Kwitu. 11:26, 27; 28:1-14.

9. Vika vimwetha ngwavo chikungulukilo cha mu chita cha myaka cha kulivanga chapwile cha kulikwatathana?

⁹ Chikungulukilo cha Vaka-kilisitu va mu chita cha myaka cha kulivanga chapwile cha kulikwatathana. Chawanene vukwathi vwa kutunda ku munga ya kutwamenena ya tupositolo. (Vili. 6:1-6) Kutundoho, vandolome vamo vavangwile kukwatha mu munga ya vaka-kutwamenena. (Vili. 15:6) Vanalume vaje vakele mu munga ya kutwamenena na vaje vakele na kukwatha, vakele na kunangula vikungulukilo kupangetha mikanda ya kuhwiminina ivathonekele. (1 Tima. 3:1-13; Tito 1:5-9) Vikungulukilo vyawanene vukwathi muka ha kukavangeya mashiko a kutunda ku munga ya vaka-kutwamenena?

10. Vikungulukilo vya kulivanga vyawanene vukwathi muka omwo vyakavangeyeye mashiko avayongwele vaka-munga ya kutwamenena? (Kengeni chikupulo ha liputa 12.)

¹⁰ Tandeni Vilinga 16:4, 5. Tunyungi va kuthzenguluka vaje vemaneneneko munga ya kutwamenena vanene “mashiko aje avayongwele miluwa na vakulunu mu Yelusalema.” Vikungulukilo “vyakele na ndthzili mu kukulahela na kulivwethzelela litangwa na litangwa,” mwafwa vakavangeyeye awa mashiko. Eyi ñanda ya mu Mbimbiliya yatha kutukwatha vati omwo tupangela hamo na munga ya Njambi ano matangwa?

11. Vantwama vanapande kwambata vati mashiko a kutunda ku munga ya Njambi?

¹¹ Vaka-komiti ya munango na Vaka-komiti ya Lifuti na vantwama va kuthzenguluka na vakulunu va mu chikungulukilo vanapande kwambata vati mashiko a kutundilila ku munga ya Njambi ya matangwa ano? Lijwi lya Yehova lituleka ngwavo tuvavoshe tunapande kwononoka na kulipokwetha. (Kwitu. 30:16; Heve. 13:7, 17) Munga ya Njambi kuyethi kutavetha sipilitu ya kutengulukila mwafwa yatha kuthsiya chithzemo na kwoloka na likwatathano lya mu chikungulukilo. Kukwethi Muka-kilisitu ashaka kukala na sipilitu ya likamba na kujeneka kupwa wa kulongwa ngwe Ndiyotelefese. (Tandeni 3 Yowano 9, 10.) Tunapande kulihula evi vihula: ‘Njikatakametha vakwetu va njili navo ku sipilitu ndi? Njikathzambula kutambula na kukavangeya mashiko aje avakatwana vandolome vaje vali na kutwamenena ndi?’

12. Kutenguluka muka chiliko mu kwangula vakulunu na vaka-kupangela matangwa ano?

¹² Tuchikengeni ha chuma chimo chivanayongwele ololo Vaka-munga ya Kutwamenena. “Vihula vya vaka-Kutanda” vya mu Kaposhi ka Kukengela ka November 15, 2014, vanathonekamo mwakwangwila vakulunu na vaka-kupangela. Vanathonekelemo ngwavo mu chita cha myaka cha kulivanga, munga ya vaka-kutwamenena yatavethele vantwama va kuthzenguluka kwangula vakulunu na vaka-kupangela. Kushangumuka September 1, 2014, vantwama va kuthzenguluka navo vanakavangeya eyi ngila mu kwangula vakulunu na vaka-kupangela. Ntwama wa kuthzenguluka aketheka mwathela mwoshe kuthzivuka mwamuvwa vanalume vaje vavanapande kwangula na kupanga navo mu lihya nga chitava. Akakengethetha lalo muyili na kupangela nanga ya uje ndolome ivashaka kwangula. (1 Tima. 3:4, 5)  Munga ya vakulunu na ntwama wa kuthzenguluka vakayongola ha vyuma vya mu vithoneka vije vilingitha munu apwe mukulunu nambe muka-kupangela.—1 Tima. 3:1-10, 12, 13; 1 Petu. 5:1-3.

13. Twatha kukundwiya vati mashiko avakatwana vakulunu?

¹³ Tunapande kukavangeya mashiko a mu Mbimbiliya avakatwana vakulunu. Ava tunyungi va mu Munga ya Njambi vakakavangeya vilongetha vya “vuthunga” vya mu Lijwi lya Njambi. (1 Tima. 6:3) Achithinganyekeni ha majwi a Paulu anangwile vaje kuvakele na kukavangeya mashiko mu chikungulukilo. Vanu vamo ‘kuvakele na kupanga na chimo chayi kuvanga kukundama lika mu vipangi vya vakwavo.’ Vavendekelele ku vakulunu, oloni vavyanene. Chikungulukilo chinapandele kwambata vati vanu va chifwa echi? Paulu wavalekele ngwendi: “Mukengeni, cho mushondolokeni.” Awa majwi analitombola na chinangulo chimwetha ngwavo kuvapandele kumwambata ngwe napu chitothzi. (2 Tesa. 3:11-15) Na matangwa ono, vakulunu vanatha kunangula chikungulukilo mangana vakwathe vanu vaje vali na kutwalelelaho kulinga vyuma vyavivi vya kufwa ngwe kushaka kulyambata na munu wa kujeneka kukulahela. (1 Koli. 7:39) Tukalithzivi vati nga vakulunu vendeka ñanda ya kutunangula? Nga munanguka ngweni kuli umo ali na kulinga vyuma vivanendeka mu ñanda, neni mwatha kumushondoloka ndi? Nga mulingamo, cho mukwatha mukweni echele vilinga vyendi vyavivi. ^[1]

14. Twatha kukundwiya vati ku kujela kwa mu chikungulukilo?

¹⁴ Twatha kukundwiya chikungulukilo chipwe cha kujela ku sipilitu nga tukavangeya mashiko a mu Lijwi lya Njambi. Tuchithimutwiyeni ha vyuma vyalingiwile mu Kolinte ya kuthañulu. Paulu walyanene kwambulwila omu mu nganda, cho wathzemene vakwavo “va kujela” vakelemo. (1 Koli. 1:1, 2) Oloni Paulu wawanene vukalu vwa kuthimutwiya ha ñanda ya vukwithzi vuje vwalithalele manene mu chikungulukilo. Paulu walekele vakulunu ngwendi vakundike munu wa chifwa echi kuli Satana, nambe ngwetu kumutunditha mu chikungulukilo. Vakulunu vanapandele kutunditha “muthima” mangana vanyungilile kujela kwa chikungulukilo. (1 Koli. 5:1, 5-7, 12) Netu twatha kukundwiya viyongola vya vakulunu vya kutunditha muka-kulinga vuvi mu chikungulukilo mangana chipwe cha kujela. Echi chimukwatha atenguluke mangana Yehova amuthambethe.

15. Twatha kukala vati mu kwoloka mu chikungulukilo?

¹⁵ Mu Kolinte mwakele vukalu vukwavo lalo vuvanapandele kumanetha. Vandolome vamo vakele na kutwala vakwavo vaka-kukulahela ku vinkuta. Paulu wavehwile ngwendi: “Vika kumutavela vamilinge mwamuvi?” (1 Koli. 6:1-8) Evi vyuma, vili na kulingiwa na matangwa ano. Vithimbu vimo, vandolome vakalipyakana mwafwa ya kujeneka kulitombola mu mingotho nambe kulivila. Vandolome vamo vanalitwala ku vinkuta, oloni Lijwi lya Njambi lituleka ngwavo tunapande kulithzivathana mangana kethi tushawithe lithzina lya Njambi na kumanetha kwoloka kwa mu chikungulukilo. ^[2] Tunapande kupangetha chinangulo cha Yesu mangana tumanethe vukalu na vijokojoko vili mukati ketu. (Tandeni Mateo 5:23, 24; 18:15-17.) Nga tulinga ngocho, cho tukala mu kwoloka na vakwetu vaka-kulemetha Yehova.

16. Mwafwa vika vanu va Njambi vapwa va kulikwatathana?

¹⁶ Lijwi lya Yehova limwetha ngwavo vanu vendi vanapande kulikwatathana. Muka-kwimba  wembile ngwendi: “Kengeni muvwapwa vuvwa na kuvwahelela omo vanu va Njambi vakala hamo na mbunge imo.” (Myatho 133:1) Vaisalele valikwatathanene na kupangela hamo lika omwo vononokele Yehova. Njambi wapolofwetele vyuma vya kulutwe kukundama kuli vanu vendi ngwendi: “Njikamikungulwila hamo lika ngwe vimanga veluka ku vutanga.” (Mika 2:12) Yehova wendekele lalo kwitila muli kapolofweto Zefaniya ngwendi: “Athinoni njikatengulula vimbunge vya vanu, cho vakalombela lika kuli yange, kethi ku vinjambi veka lalo embwe. Cho voshe vakanjononoka.” (Zefa. 3:9) Twavethzika manene omwo tuli na kulemetha Yehova mu kulikwatathana.

17. Vakulunu vanapande kwakula vati vaje vanalingi mulonga mu chikungulukilo mangana chipwe cha kujela na kulikwatathana?

¹⁷ Vakulunu vanapande kukenga vwathivwathi mu chithzemo ha viñanda vili mu chikungulukilo mangana chipwe cha kujela na kulikwatathana hamo lika. Paulu wathzivukile ngwendi chithzemo cha Njambi kuchakele na kangu, cho kuchethi kwechelela vyuma vyavivi. (Vithi. 15:3) Mukemwo Paulu wathonekelele Vaka-kolinte mukanda wa Kulivanga wa kuvanangula mu chithzemo. Kutundoho, wavathonekelele lalo Wamuchivali uje umwetha ngwavo vakulunu vakavangeyeye mashiko a tupositolo. Nga Muka-kilisitu umo vanamuwana na mulonga umo wa kupengapenga, cho vaje vanakolo ku sipilitu vanapande kumushungametha mu ngila yaivwa.—Ngala. 6:1.

18. (a) Vinangulo vya mu lijwi lya Njambi vyakwathele vati vikungulukilo vya mu chita cha myaka cha kulivanga? (b) Vika vitukathimutwiya mu chilongetha chinakavangeyaho?

¹⁸ Twalimwena ngwetu chinangulo cha kuhwiminina cha mu Lijwi lya Njambi, chakwathele Vaka-kilisitu va mu chita cha myaka cha kulivanga va mu Kolinte na kweka vapwe va kujela na kukala mu kwoloka na kulikwatathana hamo lika mu vikungulukilo vyavo. (1 Koli. 1:10; Efeso 4:11-13; 1 Petu. 3:8) Echi chalingithile vandolome na vandokathzi vapangele hamo lika mu chipangi cha kwambulula. Mukemwo Paulu wendekele ngwendi: “Muthzimbu ou vali na kuwambulwila kuli munu na munu mu kaye mwoshe.” (Kolo. 1:23) Matangwa ano, vanu va Njambi vali na kwambulula muthzimbu wauvwa mu kaye koshe mwafwa vali mu munga imo lika ya kulikwatathana. Mu chilongetha chinatako, tukalilongetha muvakathingimikila Mbimbiliya na kushangala Shukulu Kalunga Yehova.—Myatho 71:15, 16.