ACHITHINGANYEKENI ngweni muli mu miziyamu muje muli vyuma vya kuthañulu vya kushonga nevi vya kumunga. Vimo vyatuvathzeka vikwavo vyapiluka vyeka vyakwakunyuka. Vimo vinamungothzoka. Oloni mumonako chimo, chikecho chichili mwamuvwa. Cho mwihula uje ali na kumimwetha vyuma vya mu miziyamu ngweni: “Echi chikecho chachiha kutuvakana vyoshe ndi?” Amikumbulula ngwendi: “Embwe mwane, echi chuma chikecho cha laja manene kutuvakana vyoshe, cho mumuli na kuchimwena mukemwo vene muvachimungilile.” Mumwihula lalo ngweni: “Kuli ngila imo ya kulitila mu mukachinyungililamo ndi?” Amikumbulula ngwendi: “Embwe, echi ni chikecho chikakala manene mu litanya na kunyokowa. Cho vanu vavangi vanetheka ku chiviyitha.” Cho hamo munatha kulikathamena na kulihula ngweni: ‘Echi chuma vachipanga ha vyuma muka?’

Mu ngila imo lika, Mbimbiliya nayo inapu ngwe chije chuma cha kumunga cha kukomoketha. Yapwa livulu lyalaja manene kutuvakana mavulu amangi. Nameme ngocho, kuli mavulu amo alaja. Oloni mu kwita kwa thimbu, awa mavulu anavihya ngwe muvinavihila vije vyuma vya kumunga vya mu miziyamu. Chakumwenako, mithzimbu imo ya sayansi ili omwo mu mavulu, yalithethze na mithzimbu ili mu mavulu a sayansi a matangwa ano. Vinangulo vimo vije vili omu mu mavulu vije vyendeka ha kulithaka kuvipanga ano matangwa. Mavulu amangi a kuthañulu anathanyothzoka, cho kwathala lika vimbathzuvwila.

Oloni Mbimbiliya yapwa livulu lya kulitila. Vashangumukile kuithoneka mu vita vya myaka vya kupwa 35 kunima, oloni hanga yape. Nameme ngocho, vanu vanalwitha Mbimbiliya ha myaka yaingi, mu kuyenyeka na kuvindika vanu kuipangetha na kuyombwanetha, oloni inovoka kukuinyongetha. Mithzimbu ya mu Mbimbiliya ichili na kupanga, cho ikatukwatha kuthzivuka vyuma vya kulutwe. Kengeni chipalo cha, “Kuma vinangulo vya mu Mbimbiliya Vichipanga Indi Kuvipanga?”

Munatha kulihula ngweni: ‘Kuma vilongetha vya mu Mbimbiliya vyatha kutukwatha ano matangwa ndi?’ Nga mushaka kuthzivuka chikumbululo, lihuleni lalo ngweni: ‘Vukalu muka vwakama vuvali na kuliwana navwo vanu ano matangwa? Cho lalo vukalu muka vukajujwitha manene vanu?’ Hamo mukathinganyeka ha ndthzita na kuvihya kwa vyuma na vukenya nambe chivembulu. Tuchithimutwiyeni ha vyuma viyitulongetha Mbimbiliya. Omwo tuthimutwiya aha ha vilongetha, lihuleni ngweni: ‘Ngwe vanu voshe vali na kukavangeya evi vilongetha ngwe kaye kanafu vati?’

KUTHZEMA KWOLOKA

“Vanavethzika vaje vaka-kwolwetha ñole, omwo vakavatumbula vana va Njambi.” (Mateo 5:9) “Lingeni vyuma vyoshe ngwe mumunathela na kuyoya mu kwoloka kuli munu na munu.”—Loma 12:18.

NGOTHZI NA KUTHAMBETHA

“Vanavethzika vaje vaka-kuthzivila vakwavo mema ku mbunge, omwo na vakevo Njambi akavathzivila mema ku mbunge.” (Mateo 5:7) “Pweni vaka-kulimanena umo na mukwavo, cho lithambetheni umo na mukwavo nga umo weni ali na kulinyenga hali mukwavo. Munapande kulithambetha umo na mukwavo ngwe mwanamithambetha Mwene [Yehova]” *—Kolose 3:13.

KULIKWATATHANA NA VANU VA MIYATI YA KULITHETHZATHETHZA

Njambi “watangele miyati yoshe kutunda kuli munalume umo ngechi vakale hathi hoshe.” (Vilinga 17:26) “Njambi kethi na kangu. Oloni woshe amukomoka na kulinga vije vyavivwa vakamutambula kuli ikeye.”—Vilinga 10:34, 35.

KUNYUNGA MWAMUVWA KAYE

“Athinoni Shukulu Kalunga Njambi wakele munu mu lihya lya Endeni ngechi alimemo na kulinyunga.” (Kushangumuka 2:15) Njambi ‘akanyongetha vaje vanyongetha kaye.’—Kushangumuka 11:18.

KUTHZINDA CHIPULULU NA VUPANGALA

‘Linyungeni ku chipululu choshe, omwo kuyoya kwa munu kukwakundamene ku vyuma vyali navyo, nambe afuke vati.’ (Luka 12:15) “Ha kupwa mu vana va Njambi, kethi mwamuvwa ngechi mukale majwi amo a vupangala, nambe vya mathzilo, nambe vya chipululu, kethi muvithimutwiye hakati keni.”—Efeso 5:3.

VUTHUNGA NA KUPANGA NA NDTHZILI

“Tushaka kulinga chuma cha vuthunga thimbu yoshe.” (Vahevelu 13:18) “Munu uje wevile kapandele lalo kwiva, oloni napande kushangumuka kupanga.”—Efeso 4:28

VUVWA VULI MU KUKWATHA VAJE VALI MU VUJENE

“Takametheni vipapoki, kwatheni vaka-kuthzeya, pweni vaka-lukakateya kuli voshe.” (1 Tesalonika 5:14) ‘Leleni vithiwa na vifwile mu tuyando twavo.’—Yakomba 1:27.

Mu Mbimbiliya kuvathonekelemo lika evi vinangulo. Oloni itulongetha mwakuvipangethela na kuvimona kupwa vya theho mu kuyoya kwetu kwa litangwa na litangwa. Ngwe vanu vavangi vakakavangeya evi vinangulo vitunendeka, kuma ngwe vukalu kuvwatepulukile ndi? Ngwe vunatepuluka, mwafwa vinangulo vya mu Mbimbiliya vyapwa vya theho, cho vikapanga thimbu yoshe. Mbimbiliya yatha kumikwatha vati ano matangwa?

Munalume umo wa mana manene wendekele ngwendi: “Mana a Njambi anasholoka kupwa a vuthunga ha vilinga vyawo.” (Mateo 11:19) Neni mutava ngocho ndi? Nga mushaka kumona vuvwa vuli mu vinangulo vya mu  Mbimbiliya, cho vikavangeyeni. Ngechi, munatha kulihula ngweni: ‘Nga vinangulo vya mu Mbimbiliya vichili na kupanga, kuma vyatha kunjikwatha mu kuyoya kwange ndi? Vyatha kunjikwatha vati mu vukalu vunjiliwana navwo ha litangwa na litangwa?’ Tuchithimutwiyeni ha mwanja ou:

Delphine, * wamwene ngwendi vuyoye vwakele na kwenda mwamuvwa. Oloni waliwanene na vukalu vwakama. Munendi wa mumbanda wathsile. Vulo vwendi vwathsile. Vimbongo vyamuhwilililile. Wendekele ngwendi: “Njakele mu chitanga chakama, mwafwa munange wathsile, munalume wange wanjishekele, cho lalo kunjakele na njuvo. Njalithzivile ngwe njiwangocho, mwafwa ovu vukalu vwanjithzeyethele, cho njamwene ngwe vyahi vinjili na kuyoyela.”

Delphine wathzivithithile mwamuvwa viwalumbununa majwi a kwendeka ngwavo: “Matangwa a kuyoya kwetu apwa myaka makumi atanu na avali, nambe myaka makumi atanu na myaka makumi atatu, nga tuchili na ndthzili. Oloni itunenela lika tuyando na vuthiwa, mwonyo uhwa vwathi, cho tuvavoshe tuthziluka.”—Myatho 90:10.

Delphine washakethzekele vukwathi mu Mbimbiliya ha thimbu yakele mu vukalu. Mbimbiliya yamukwathele manene. Ngwe mutumwena mu vilongetha  vitatu vinatako, vanu vavangi vanamono vuvwa vwa kupangetha vinangulo vya mu Mbimbiliya ha thimbu ya vukalu. Vanalimwena ngwavo Mbimbiliya inapu ngwe chije chuma cha kumunga cha mu miziyamu chitunendeka ku maputukilo. Viñanda vyakalamo kuvyalifwile na vije vili mu mavulu amo, vije kuvyethi na kupanga ano matangwa. Cho vika vinalingitha Mbimbiliya ipwe ya kulitila? Kuma vaipangele ha vyuma vimo vya kulitila ndi? Mu Mbimbiliya mwakala vithinganyeka vya Njambi indi vya vanu?—1 Tesalonika 2:13.

Hamo neni munalimwena ngweni matangwa a kuyoya apwa amandondo, cho anashulu na vukalu. Mu mukaliwana na vukalu, iya akamithzembeleka na kuminangula na kumikwatha?

Tuchithimutwiyeni ha vyuma vitatu mangana mumone muimikwathelamo Mbimbiliya mu kuyoya kweni. Imilongetha mwa:

1. kujenjukila ku vukalu nga chitava.

2. kumanethela vukalu vumukaliwana navwo.

3. kukolethela vukalu vuje kumwatha kumanetha.

Tuthimutwiya ha vyuma evi vitatu mu vilongetha vinatako.