Vaka-kutahetha vingongonothi vakendeka vyuma vikalingiwa kulutwe kupangetha vingongonothi na ngonde na vipulaneti, mwafwa vakulahela ngwavo evi vyuma vikamwetha muvukafwila vuyoye vwa vanu hano hathi. Ava vaka-kutahetha vingongonothi vakendeka ngwavo muvifwila vyuma vya mwilu ha litangwa lya kuthemuka kwa munu, vimwetha chifwa chendi na vyuma vikalingiwa mu kuyoya kwendi.

Nameme vaka-kutahetha vingongonothi valithalele mu Mbambilone ya kuthañulu, oloni na ano matangwa anga kuvachili. Kutondethetha kumo kuvalingile mu 2012 kwamwethele ngwavo vanu va kweta ku 33 pesenti vendekele ngwavo vaka-kutahetha vingongonothi “vapwa ngwe vaka-sayansi,” cho lalo vanu va kupwa 10 pesenti vendekele ngwavo vaka-kutahetha vingongonothi “vapwa vaka-sayansi.” Kuma mukemwo vene ndi? Embwe. Tuchimoneni ha vukaleho ovu.

• Vipulaneti na vingongonothi kuvyethi na ndthzili ya kumwetha vyuma vikalingiwa mu vuyoye vwa vanu ngwe muvakendekela vaka-kutahetha vingongonothi.

• Kakangi vaka-kutahetha vingongonothi vakendeka lika ha vyuma vije vikalingiwa ku vanu voshe mu kuyoya kwa litangwa na litangwa

• Vaka-kutahetha vingongonothi vakulahela ngwe muvakulahelele vanu va kuthañulu ngwavo vipulaneti vikathzenguluka kaye, oloni vipulaneti vikathzenguluka litangwa.

• Vaka-kutahetha vingongonothi vatha kwendeka vyuma vimo ha munu umo lika, oloni kuvalitombola.

• Vaka-kutahetha vingongonothi vakapangetha chati haje hali mitamba 12 ije imwetha vyuma vimo vije vinakundama ku litangwa lya kuthemuka kwa munu. Vithimbu vikatenguluka, cho matangwa avakangula vaka-kutahetha vingongonothi ngwavo akewo anapande kulingiwa vyuma vimo kuwethi kupwa a vuthunga.

Chati ya vaka-kutahetha vingongonothi haje hali vimwetho ikeyo ikavakwatha vathzivuke chifwa cha munu kwetheketha na litangwa lyanathemuka. Oloni, nameme vanu vaje vanathemuka ha litangwa limo, vakakala na vifwa vya kulithethza. Vyuma vilingiwa ha litangwa lyathemuka munu, kuvimwetha vyuma vyakaliwana navyo mu kuyoya kwendi. Vaka-kutahetha vingongonothi vakathinganyekela lika munu kwetheketha na vilinga vyendi, kuvethi kuthzivuka vyuma vyoshe vya mu kuyoya kwa munu. Kuma oku kethi kwombwanetha munu ndi?

Kushwa kunima vanu vanehula vaka-kumikiya vyuma vikalingiwa kulutwe. Vaka-kumikiya vakele na kwendeka ngwavo muinakela mila ya kathitu nambe ya munu nambe omwo ndemba anjonjelamo kachinona, kuli vimo vikulumbununa. Vakwavo cho vakele na kupangetha maputa a tiyi nambe vinona vya kofi mu kwendeka vyuma vikalingiwa kulutwe. Ano matangwa vaka-kumikiya vakapangetha mambinga nambe viponi nambe mema na vyuma vyeka mukwendeka vyuma vikalingiwa mu vuyoye vwa munu vwa kulutwe. Kuma vaka-kumikiya vakendeka vuthunga ha vyuma vikalingiwa kulutwe ndi? Embwe. Tuchithimutwiyeni ha ñanda eyi.

Tuchithimutwiyeni ha kulithevuka kwa mithzimbu ivakendeka. Vingila vivakapangetha vaka-kumikiya vyapwa vya kulithethzathethza. Nameme vaje vapangetha ngila ya kulifwa hanga vanatha kwendeka vyuma vya kulithethza. Chakumwenako, nga munu ehula vaka-kumikiya vavali vaje vapangetha chuma cha kulifwa ngwendi “vamulumbunwine” vyuma vikalingiwa mu vuyoye vwendi kulutwe, vanapande kumukumbulula mu ngila ya kulifwa. Oloni kakangi, kuvethi kulinga ngocho.

Vanu vamo vali na kuthembulula vingila vivakapangetha vaka-kumikiya. Ava vanu vakendeka ngwavo mambinga nambe viponi vyapwa lika ha kulishwekela. Vyuma vikakwatha muka-kumikiya vyapwa vilinga vya munu uje ivomikiya kethi mambinga nambe viponi. Chakumwenako, muka-kumikiya wa chitongwe, akehula vihula na kukenga munu uje yehula, cho vyuma vyalinga na kwendeka munu uje ivehula visholola chifwa chendi. Cho muka-kumikiya ananguka vyuma vyalinga uje munu, oloni uje ivomikiya kathzivuka ngwendi vyuma vyalinga na kwendeka vikevyo vikwatha muka-kumikiya. Vaka-kumikiya vavangi vanevila vanu vimbongo vyavingi munima ya kuvaleka vyuma vya makuli.

Vilinga vya kutahetha vingongonothi na kumikiya vikamwetha ngwavyo vyuma vikalingiwa mu vuyoye vwetu vanavinoneka laja. Kuma mukemwo vene ndi? Mbimbiliya imwetha ngwayo twakala na ndthzili ya kulyangwila vya kulinga, cho vyuma vitwangula kulinga vikakundama vuyoye vwetu vwa kulutwe.—Yoshwa 24:15.

Vaka-kulemetha Njambi vanapande kuvyana vilinga vya vaka-kutahetha vingongonothi na vaka-kumikiya. Njambi wathzinda vaka-manthseno. Mbimbiliya inendeka hali vanu va Njambi ngwayo: “Kethi vakapwe vaka-kutaha nambe vaka-kukulahela viyovo nambe vakapwe valothzi nambe vaka-kukulahela mikalo nambe vakapwe vaka-kwendeka na mindthzindthzime ya vathsi. Woshe uje akalinga vyuma evi akapwa wa vunyengwe kuli Shukulu Kalunga.—Kwituluka mu Mashiko 18:10-12.