Mu ñanda inahu, tunathimutwiyiye hali Croesus uje ivakwithile kuli Delphi muka-kwendeka vyuma vya kulutwe. Cho oku kwalingithile Croesus vamuhyane kuli mwene wa Vapelesha. Oloni mu Mbimbiliya muli vupolofweto vwa kukundama kuli mwene wa Vapelesha vuje vwalishulithilile mu kushula.

Kapolofweto wa Kahevelu Isaya wendekele chimweja ngwendi Siluse ikeye akafungulula nganda yakama ya Mbambilone oku kunachithala myaka 200. Cho wendekele lalo mwakaifungulwilamo. Ovu vupolofweto vavwendekele tai kanda Siluse athemuke.

Isaya 44:24, 27, 28: “Yange Kalunga, . . . yange njishika, cho mema a kalunga oma chau. Njendeka kuli Siluse ngwange, ‘yove ukatwamenena vanu vange, ukalinga vije vinjinashakele kulinga, ukashika ngechi Yelusalema vaitungulule, na luvula lwa njuvo ya Shukulu Kalunga valujale.’”

Muka-kutanekeya mithzimbu ya kuthañulu, Herodotus wamwethele ngwendi maswalale va Siluse vatepulwile mema a Ndonga ya Yufuleti ije yetile mu nganda ya Mbambilone. Mana apangethele Siluse akwathele maswalale vendi vajavuke na kukovela mu nganda. Munima ya kufungulula ije nganda, Siluse wapatwile Vayunda vaje vapwile vindthzinda mu Mbambilone mangana vakatungulule Yelusalema ije ivanyongethele myaka 70 kunima.

Isaya 45:1: “Shukulu Kalunga nangula Siluse kupwa mwene. Namwangula kufungulula mafuti, namutumu kutunditha ndthzili ya vimyene, Shukulu Kalunga akamushokolwela vikolo vya vinganda.”

Vapelesha vakovelele mu nganda ya Mbambilone nameme yakele na mapito akama a kukola, mwafwa ha thimbu ije ku vikolo vathethzeleko chathi. Ngwe Vambambilone vathzivukile viyongola vya Siluse, ngwe vashokele vikolo vije vyatalethele ku ndonga. Oloni ha thimbu ije, nganda kuvainyungililile.

Ovu vupolofweto vwa kukundama ku Mbambilone vunapu vumo vwa vupolofweto vwavungi vwa mu Mbimbiliya vuje vwalishulithilile. * Vupolofweto vwa mu Mbimbiliya vwalithethza na vupolofweto vwa vanu vuje vukatundu ku vinjambi va makuli, mwafwa vukevwo vutunda kuli Njambi uje wendekele ngwendi: ‘Tunde ku vushangumukilo, njendekele vyuma muvikafwa, ku thañulu njendekele vya vupolofweto ha vyuma vije vikalingiwa.’—Isaya 46:10.

Yehova uje wapwa Njambi wa vuthunga, ikeye lika atha kwendeka vyuma vije vilishulithilila. Lithzina lyendi lilumbununa ngwalyo: “Akalingitha Vyuma Vikaleko.” Echi chimwetha ndthzili yendi ya kulinga  vyuma vya kulutwe vije vilitombola na chithzango chendi. Twakulahela ngwetu akashulithilila vyuma vyoshe vyanatukulahetha.

Mushaka kuthzivuka vivwendeka vupolofweto vwa mu Mbimbiliya ha matangwa ano ndi? Myaka 2,000 kunima Mbimbiliya yapolofwetele ngwayo: “Kukakala kukaluwa ha thimbu ya matangwa a kukotoka.” Kukotoka kwa vika? Kethi kukotoka kwa kaye nambe vanu, oloni kwa lwothzi na vukenya na tuyando na vyeka vije vinayandetha vanu ha myaka yaingi. Tuchithimutwiyeni ha vupolofweto vwavundondo lika vuje vumwetha ngwavo tuli mu matangwa a kukotoka.”

2 Timateo 3:1-5: “Ha thimbu ya matangwa a kukotoka . . . , vanu vakapwa vaka-kulithzema vakevo vavenya, vaka-kuthzema vimbongo, vaka-kulishasha, vaka-kulijundula vakevo vavenya, vakapwa vaka-kushaula, vaka-kujeneka kwononoka kuli vithemi vavo, vaka-kujeneka kukandelela, vaka-kujeneka kukulahela, vakapwa vaka-kukenyuka, vaka-kujeneka kutetela vakwavo, vaka-vukaleho vwa makuli, vaka-muka, vaka-vukalu, vaka-kuthzinda vyavivwa, vakapwa vaka-kuluwanganya, vaka-kulupothzoka kwendeka, vaka-kushula na kulyaletha, vaka-kuthzema manene thenga kutuvakana kuthzema Njambi, vakakakateya vyuma vya chifwa cha kulemetha Njambi, oloni vakavyana ndthzili yavyo.”

Kuma kumutava ngweni evi vifwa vikevyo vivali na kumwetha vanu vavangi ano matangwa ndi? Mwalimwena mpundu ngweni tuli na kuyoya na vanu vaka-kulithzema vakevo vavenya na kuthzema manene vimbongo na kushula na kulyaletha ndi? Mwalimwena vanu vavangi vali na vutenu na kujeneka kulithzivathana na vakwavo ndi? Mwalimwena lalo ngweni vana vavangi kuvethi na kwononoka kuli vithemi vavo, cho lalo vanu vavangi vathzema manene thenga kutuvakana kuthzema Njambi. Ha litangwa na litangwa vyuma vili na kulivwethzelela.

Mateo 24:6, 7: “Mukathziva vindthzita na lingwavo lya vindthzita, . . . Omwo lifuti limo likalwa ndthzita na lifuti likwavo, cho vumwene vukalwitha vumwene vukwavo.”

Vaka-kutondethetha vanawana ngwavo nambala ya vanu vanathsi mu ndthzita kutunda mu 1914 vanatuvakana 100 milyoni, nambala ije ituvakana nambala ya vanu vali mu mafuti amangi. Achithinganyekeni mithothzi na vuthiwa na tuyando tunaija omwo ya vindthzita. Mafuti amangi analingi vika ha vindthzita? Anamanetha vindthzita ndi?

Mateo 24:7: “Kukakala njala ya lyangengela.”

Vaka-chivunga cha World Food Programme ngwavo: “Tuli na kwana vanu va kupwa 815 milyoni vyakulya vyakupwamo. Oloni ha kati ka vanu vakupwa 9, umo lika ali na kulala na njala ha litangwa na litangwa. Kutundoho, ha vanu vatatu, umo lika ali na kuvinja mushongo wa njala.” Mithzimbu imo imwetha lalo ngwayo ha mwaka na mwaka vanike vakweta ku 3 milyoni vali na kuthsa ku mushongo wa njala.

Luka 21:11: “Kukakala mandunduma akama.”

Mwaka na mwaka mandunduma a kweta ku 50,000 ali na kuthsiya vanu. Cho mandundu a kupwa 100 ali na kulundumuna vinjuvo, cho lalo ha mwaka na mwaka, kukakala lindunduma limo lika. Mithzimbu imwetha ngwayo kushwa mu 1975, kweta na mu 2000 vanu va kupwa 471,000 vanathsi ku mandunduma.

Mateo 24:14: “Cho evi viñanda vyavivwa vya Vumwene vakavyambulula mu kaye mwoshe ngwe kupwa vukaleho ku miyati yoshe, cho athinoni kukotoka kwa kaye kukaija.”

Vakaleho va Yehova va kutuvakana 8 milyoni vali na kwambulula viñanda vyavivwa vya Vumwene vwa Njambi mu mafuti akweta ku 240. Vali na kwambulwila mu vinganda vyakama na membo na mu vishwata na mu malundu. Nga Njambi amona ngwendi echi chipangi chinete ku mamanethelelo, vupolofweto vumwetha ngwavwo: “Athinoni kukotoka kwa kaye kukaija.” Oku kulumbununa vika? Kulumbununa kuhwa kwa viyulo vya vanu, cho Vumwene vwa Njambi vukevwo vukayula vanu. Vikulahetho muka vikalishulithilila mu Vumwene vwa Njambi? Twaleleleniho kutanda mangana muthzive chikumbululo.