Kuyongola vikupulo vyavivwa, vije vitukamono mu mavulu nambe ha TV kukatulukula vimbunge na kushaka kuyako mangana tukapashaleko na kwivala vishoti na vukalu vwetu. Oloni tuthzivuka ngwetu nambe nga tunaiko, omwo twiluka kwimbo lyetu hanga tuchiliwana na vukalu na vishoti vya mu vuyoye.

Vikupulo vya palandaisi vikakwata vanu vavangi ku vimbunge. Echi chikalingitha vanu vavangi valihule ngwavo: “Palandaisi” yapwa lika vithimo vyangocho ndi? Nga mukemwo, cho mwafwa vika vanu vakulahela ngwavo kuikakala? Kuma oyo palandaisi kuikakala vene ndi?’

Ha myaka yaingi, vanu vanakala na vithinganyeka vya kulithethzathethza ha palandaisi. Vavangi valithzivile kuvwaha omwo vatandale vya lihya lya ‘Endeni lije lyakele mu Ngangela,’ lije livathoneka mu Mbimbiliya. Vika vyanenethele ngwavo eli lihya lipwe lyalivwa manene? Mbimbiliya ngwayo: “Cho [Yehova Njambi] wamenethele miyati yoshe ya miti, ije yapwile yaivwa mu kuyikenga na mesho na kwima vushuka vwavuvwa.” Lije lihya lyapwile lyalivwa manene. Chuma chikwavo chakele muje mu lihya chapwile “muti wa mwonyo.”—Kushangumuka 2:8, 9.

Kutundoho, mukanda wa Kushangumuka umwetha ngwavo omwo mu lihya mwakele vindonga viwana. Vindonga vivali vavitumbula ano matangwa ngwavo ndonga ya Tingelise na ndonga ya Yufuleti. (Kushangumuka 2:10-14) Evi vindonga vivali vyeta ha kati ka lifuti lya Iraq, cho vyawila mu lishali lya Pelesha.

Vapelesha vatulika mithzimbu ya kuthañulu ije imwetha vya palandaisi ya hathi. Ha kapeti imo nambe ngwetu ha linala lya Vapelesha lya mu chita cha myaka cha vu 16 lije lili mu Philadelphia Museum of Art, ya ku Pennsylvania, U.S.A., vathonekaho lihya lije lili na miti na vinemo vyavivwa. Lijwi lya palandaisi lyatunda ha lijwi lya kuthañulu lya Vapelesha lije lilumbununa ngwavo lihya livanathiti mwamuvwa, cho hanga likelyo vene lihya lya Endeni lyalivwa, lije livanendeka mu Mbimbiliya.

Vanu va vithemwa na vindaka vyavingi mu kaye vanathimutwiya manene vya palandaisi. Cho mu kwita kwa myaka, omwo vamo vajalukilile mu mitambela yeka ya mu kaye, vakawanene ngwavo vakwavo vathzivithithile eyi mithzimbu ya palandaisi mu vingila vyeka. Na matangwa ano, vanu vakatumbula mitambela ije isholoka mwamuvwa ngwavo, palandaisi.

Vaka-kwendela myela yaiha vamwene ngwe vawanene palandaisi ije yathzimbalele. Chakumwenako, Charles Gordon, mukulunu wa mashwalale va ku Britain, wavwahelele omwo wakamwene vuvwa vwa mutamba wa Vallée de Mai mu 1881, uje wakala ku Seychelles. Ou mutamba waulukile ngwendi lihya lya Endeni, cho vanu vavangi mu kaye vakayiko. Mu chita cha myaka cha vu 15, muka-kwendela myela yaiha wa ku Italy, Christopher Columbus wathinganyekele ngwendi wawanene lihya lya Endeni omwo wakatutikilile mbapolo ha likanda lya Hispaniola, kuje kuvatumbula ano matangwa ngwavo ku Dominican Republic na Haiti.

Livulu lya mapping paradaise limwetha viñanda vya kuthañulu muje muli na vimapu vya kuthañulu vya kutuvakana 190, vije vimwetha va Andama na Eva te vachili mu Endeni. Mapu imo yomwo mu livulu vaithonene mu chita cha myaka cha vu 13 kuli Beatus wa ku Liébana. Helu ili na kachipalo ka vimbango viwana na chikupulo cha palandaisi hakati. Aha ha mapu hali na vindonga viwana vije vatumbula ngwavo “Tingelise” na “Yufuleti” na “Pishone” na “Geon,” cho vyoshe vyatalethele mu vimbango viwana, cho vyemanenene kutuma kwa vaka-Kilisitu mu vimbango viwana vya kaye. Vikupulo vya chifwa echi vimwetha ngwavo nameme vanu kuvathzivukile hayakele Palandaisi ya kulivanga, oloni vakathinganyeka ngwavo yapwile yaivwa manene.

John Milton, muka-kuthoneka myatho, wa mu  chita cha myaka cha vu 17 wathonekele mwatho wa Paradise Lost [Palandaisi Ije Yathzimbalele], ije ivanendeka mu mukanda wa Kushangumuka, uje umwetha muvashekelele Andama mu Endeni, munina ya kulinga vuvi. Omwo mu mwatho, wathonekelemo vikulahetho vije vimwetha ngwavo vanu vakayoya myaka yoshe hano hathi mu palandaisi. Wendekele ngwendi: “Kaye koshe kakapwa palandaisi.” Kutundoho, Milton wathonekele livulu lya Paradise Regained.

Kushwa kuthañulu, vanu vavangi vanathimutwiya manene ha palandaisi ya hathi ije yathzimbalele. Mwafwa vika vanu vavangi matangwa ano vanathembulula eyi ñanda ya palandaisi? Mwafwa livulu lya Mapping Paradise linendeka ngwavo, “vaka-kulilongetha vya vunjambi vamona ngwavo palandaisi kuyakele hano hathi.”

Vaka-kuya ku vichachi vakavalongetha ngwavo vanu voshe vakaya mwilu, kuvakakala hano hathi mu palandaisi embwe. Oloni Mbimbiliya, ku mukanda wa Myatho 37:29 inendeka ngwavo: “Vaka-vuthunga vakakala mu lifuti, cho vakayoyelamo ku myaka yoshe.” Tuthzivuka vati ngwetu kano kaye kakavi katha kupwa lalo palandaisi? *

Yehova Njambi, uje watangele Palandaisi ya kulivanga, nakulahetha kukelwitha Palandaisi lalo hano hathi. Mu ngila muka? Yesu watushikile tulombele ngwetu: “Vumwene vwove vwije, chithzango chove vachilinge hano hathi, ngwe omwo vakachilingi mwilu.” (Mateo 6:10) Vumwene vuvanendeka, inapu fulumende ije ili mu mavoko a Yesu Kilisitu, ije ikainga vifulumende vya vanu. (Ndanyele 2:44) Chithzango cha Njambi cha kupwitha kaye kupwa palandaisi ‘chikalingiwa’ mu Vumwene vwa Njambi.

Kapolofweto Isaya vamuhwimininine kuli Njambi athoneke vyuma vyavivwa vikakala mu Palandaisi. (Isaya 11:6-9; 35:5-7; 65:21-23) Tumilomba ngwetu mulitandele evi vithoneka, mu Mbimbiliya yeni. Kulinga ngocho kumikwatha muthzivuke vyuma vyavivwa vyanatulikila Njambi vanu vendi vaka-kwononoka. Vaje vakakala mu palandaisi vakalikuwa vivethzikitho vya Njambi vije vyathzimbalethele Andama.—Kujombolola 21:3.

Mwafwa vika tukulahela ngwetu kano kaye kakapwa Palandaisi? Mwafwa Mbimbiliya yatuleka ngwayo: “Lilu lya melu lyapwa lya Shukulu Kalunga, oloni kaye wakanene ku vanu.” Ngechi, “Njambi uje kethi kukwitha” ikeye wakulahethele kuthañulu ngwendi kaye kakapwa Palandaisi. (Myatho 115:16; Tito 1:2) Chikulahetho cha mu Mbimbiliya cha kupwitha kano kaye kupwa Palandaisi chinapu chachivwa manene.