LITANGWA limo, Sala wekele na kupanga, cho wakatukile na kushumbilila ku ngila. Vangamba vendi navo vathzethzamene mu kupanga vipangi vyavanene. Sala ha kupwa muka-kundangana katumbamene lika ngocho. Achilingeni ngwe muli na kumumona ataka ku mavoko endi. Hamo nathzivi kuvavala ku mavoko mwafwa ya thimbu yailaha yanambata mu kutonga mbalaka yavo ije yatuvikile. Vwaka vwa vimembe vuvatungithile mbalaka vwakwakunyukile mwafwa ya nyondthzi yanyokeleleho na litanya lyatwililileho ha myaka yaingi. Oku kwanukithile Sala myaka ivayoyele vuyoye vwa kuyevangela. Sala washumbililile ku ngila mwafwa litangwa lyakele na kutoka. Munalume wendi Avilahama * kakele hembo litangwa lyoshe, mukemwo Sala watalele ku ngila amone nga munalume wendi ali na kwija. Omwo wamwene munalume wendi ali na kwija, wavwahelele.

Mwetile myaka 10 kutunda oho Avilahama na nanga yendi vajavukilile ndonga ya Yufuleti kuya mu Kanana. Sala watavele kuya na munalume wendi ku mwela kuvathzivukile, mwafwa wathzivukile ngwendi munalume wendi wakele na chipangi chakama mu kushulithilila viyongola vya Yehova kwitila muli mwana ivakathema. Sala wakele na chipangi muka mu kushulithilila evi viyongola? Sala wakele na myaka 75, cho wapwile mumba. Hamo walihwile ngwendi, ‘Evi vikulahetho vya Yehova vikalishulithilila vati nga yange kunjethi na mwana?’ Nga Sala washotele mbunge mwafwa yevi vyuma, cho tunatha kumuthzivithitha.

Hamo netu tukalihula ngwetu vikulahetho vya Njambi vikalishulithilila mwaka uka? Kakangi kukapu kwakukalu kupwa va kuthimpa nga tuli na kuvandamena chuma chimo chitwathzema manene. Twatha kulilongetha vika ku likulahelo lyakele nalyo Sala?

Nanga ya Avilahama yatundile ku Ingito. (Kushangumuka 13:1-4) Cho vakatulilile ku minkinda ya ku ngangela ya Mbetele kuje kuvatumbwile Vakanana ngwavo ku Luze. Omwo Sala wemanene aha ha minkinda, wakele na kumona mu Lifuti lya Chikulahetho. Mwakele membo a Vakanana na vitapalo vivakele na kwita vanu ha kuya ku mitambela ya kulyala. Ku mitambela kwoshe kwakele na kukenga Sala, nakumo kwai kwasholokele ngwe kwimbo lyavo. Sala wakolelele ku Ule mu nganda ya Mesopotamya ije yapwile makilomita 1,900 kutunda kuje kuvakele. Sala wathethzele vavushoko vwendi na nganda yaivwa muje mwakele vitanda vyavivwa na njuvo yendi yaivwa ije yakele na chiluli na vivumbe, cho hamo mwakele na mema a kumiyengo. Nga tuthinganyeka ngwetu Sala wakele na kulinyenga omwo wakengele ku ngangela, cho kutumuthzivuka mwamuvwa mwafwa wa kulahelele Njambi.

Omwo mwetile myaka 2,000, kapositolo Paulu wethzile na kuthoneka vya likulahelo lya Sala na Avilahama ngwendi: “Mwa vuthunga kuvayongwele lifuti lije livathethzele, nga valiyongwele nga vamwene mwakilukako.” (Vahevelu 11:8, 11, 15) Sala na Avilahama kuvaliveyele ha vyuma vivathethzele kunima. Nga vakele na vithinganyeka vya chifwa echi, nga velukile kwimbo lyavo. Oloni nga velukile ku Ule, nga kuvatambwile vivethzikitho vya vakulahethele Yehova. Cho lalo nga kuvapwile myanja yaivwa ije inakwatha vanu vavangi.

Sala kathinganyekele ha vyuma vyathethzele, oloni wakele mbunge ku vyuma vya kulutwe. Sala watwaleleleho kukwatha munalume wendi mu vungendthzi vwavo  vwa kuyevangela. Wamukwathele mu kweteka vimbalaka na kuvilongekeya na kwenda na vutanga vwa vimuna na kushimbika lalo vimbalaka. Watakamene mu vyetheko vya kulithethzathethza na kutenguluka kwa yoyethi. Yehova wanukithile lalo Avilahama vya likulahetho lyendi, oloni kendekele vimo hali Sala.—Kushangumuka 13:14-17; 15:5-7.

Sala wathinganyekele ngwendi thimbu inete ya kuleka Avilahama viyongola vyendi. Lingeni ngwe muli na kumona Sala endeka na kulinyenga ngwendi: “Yange, Shukulu Kalunga nanjumina kukita vana.” Cho walombele munalume wendi akite mwana na ngamba yendi Hangale. Achithinganyekeni kuvavala kwathzivile Sala omwo walombele munalume wendi akite mwana na ngamba yendi. Chuma chalombele Sala, chinapu cha kukomoketha mu matangwa etu ano, oloni kuthañulu munu wathele kwambata munakathzi wa mu chivali, nameme kukala na lishano lya mbanja mangana athemeneko shwana *. Sala wathinganyekele ngwendi kulinga ngocho kwathele kushulithilila viyongola vya Njambi vya kutumitha vatekulwila va Avilahama ndi? Yanini, oloni twamono ngwetu walyanene mu vyuma vyoshe. Avilahama walingile vati? Mbimbiliya ngwayo “watavele vije vyendekele [Sala].”—Kushangumuka 16:1-3.

Njambi ikeye walingithile Sala alombe munalume wendi akite na ngamba yendi ndi? Embwe. Sala wakele na vithinganyeka vya vunu. Wathinganyekele ngwendi Njambi wamunenelele vukalu, ngechi wamwene ngwendi hamo kukwakele ngila yeka yathele kupangetha Njambi mu kumanetha ovu vukalu. Vyuma vyathinganyekele ngwendi vimanetha vukalu vya muthzivithile kuvavala ku mbunge na kumunenela vukalu. Viyongola vya Sala vyamwethele ngwavyo kalithzemene ikeye vavenya lika. Sala watwana mwanja wauvwa mwafwa vanu muno mu kaye valithzema vakevo vanenya. Nga tutwameka kulutwe viyongola vya Njambi kutuvakana viyongola vyetu, cho tutembwinina likulahelo lya Sala.

Mu thimbu yaindondo lika Hangale wakele na limo lya Avilahama. Kukala na limo hamo kwamulingithile alithzive kupwa wa theho kutuvakana Sala, ngechi Hangale washangumukile kulyaletha na kushaula shukulu yendi. Sala wathzivile manene kuvihya. Njambi na Avilahama vatavethele Sala anyanyamethe Hangele mu ngila ije kututhzivuka. Hangale wathemene mwana wa munalume, Ishimela, cho mwetile myaka kutunda aha. (Kushangumuka 16:4-9, 16) Thimbu ikwavo ije ivatambwile muthzimbu wa kutunda kuli Yehova, Sala wekele na myaka 89, cho Avilahama wakele na myaka 99. Muthzimbu uvatambwile wapwile wauvwa manene.

Yehova wakulahethele lalo kavuthamba kendi Avilahama ngwendi akatumitha vatekulwila vendi. Njambi  watengulwile lalo lithzina lyou munalume. Thimbu kanda amuluke lithzina lyeka vamutumbwile ngwavo Avilama. Oloni Yehova wamulukile lithzina lya Avilahama, lije lilumbununa ngwavo “Ishe ya Miyati Yaingi.” Ha thimbu eyi, Yehova washolwele chipangi chakele nacho Sala mu kushulithilila viyongola vyendi. Watengulwile lalo lithzina lya Salai lije lyalumbunwine ngwalyo “Kulwa” na kumuluka ngwendi Sala, lithzina lije litutanekeya tuvavoshe. Lithzina lya Sala lilumbununa vika? Lilumbununa ngwalyo “Ina ya Vimyene.” Yehova walumbunwine vyalukilile ou munakathzi yathzemene eli lithzina, mwafwa wendekele ngwendi: “Njikamuvethzikitha, akakita mwana wa munalume. Cho njikamuvethzikitha, ngechi akapwe chithemi cha miyati, cho mukati ka vatekulwila vendi mukakala vimyene.”—Kushangumuka 17:5, 15, 16.

Chikumiyo cha Yehova cha kutumitha vana na kuvethzikitha miyati chalishulithilile kwitila muli mwana wa munalume ya kuthemene Sala. Njambi wangwilile ou mwana lithzina lya Isake lije lilumbununa ngwalyo “Kujolela.” Omwo Avilahama wathzivile lwa kulivanga ngwavo Njambi avethzikitha Sala na kumwana mwana, “wathsikamene na kukulamena hathi, oloni washangumukile kujola.” (Kushangumuka 17:17) Avilahama wavwahelelele manene. (Loma 4:19, 20) Indi Sala ikeye walithzivile vati?

Kukwetile thimbu yailaha, vanalume vatatu vaje kathzivukile vethzile ku mbalaka ya Avilahama. Kwashalukile manene ha litangwa eli, oloni ava tukulukathzi va Avilahama na Sala vatambwile vangendthzi vavo mu vwathi vwathi. Avilahama walekele Sala ngwendi: “Thzambula, ambata njeke ya vunga vwavuvwa vwa kutheneta ngechi ulinge makende.” Mu vithimbu vya kunima kutambula vangendthzi mwamuvwa chapwile chipangi chakama. Avilahama kathethzelele munakathzi wendi vipangi vyoshe, oloni nendi waile na kuthsiya munangombe na kuvwahethako vyakulya na vinyu vimo. (Kushangumuka 18:1-8) Ava “vanalume” kuma vapwile tungelo va Yehova. Hamo kapositolo Paulu wanukile vivalingile va Avilahama na Sala omwo wathonekele ngwendi: “Anukeni kutambula vangendthzi mwamuvwa ku vinjuvo vyeni. Omwo kwakele vamo vachilingile, cho vatambwile tungelo kujeneka kuthzivuka.” (Vahevelu 13:2) Mutembwinina mwanja wa Sala na Avilahama mu kutambula vangendthzi mwamuvwa ndi?

Omwo kangelo walekele lalo Avilahama vya chikumiyo cha Njambi hali Sala cha kukita mwana wa munalume, Sala kakeleko, oloni wakele na kuthzivilila oku ali mu mbalaka yendi. Omwo Sala wathinganyekele vya kukita mwana mu vukulunu wakathamene manene, cho wajolele mu mbunge yendi na kwendeka ngwendi: “Ololo yange njinakuluvala laja, cho lalo njinathzeye, munalume wange lalo na kuluvala laja, kuma yange chinjili lalo na lishungu lya kukita vana ndi?” Kangelo wanangwile Sala mu kumwihula ngwendi, “Kuma kuli chuma cha chikalu kuli Shukulu Kalunga ndi?” Kutukomoka omwo Sala wathzivile lyova na kulyamena. Wakumbulwile mu vwathi vwathi ngwendi: “Embwe mwane kunjajolele.” Kangelo wamulekele ngwendi: “Unajolele.”—Kushangumuka 18:9-15.

Sala kakele na likulahelo omwo wajolele ndi? Embwe. Mbimbiliya ngwayo: “Ha kukulahela, Sala vamwanene ndthzili ya kukita mwana nameme watuvakanene myaka ya kukita mwafwa wamwene ngwendi uje wamukulahethele wapwa wa kulongwa.” (Vahevelu 11:11, NWT) Sala wathzivukile Yehova mwamuvwa, cho wathzivukile ngwendi atha kushulithilila vikulahetho vyendi vyoshe. Iya mukati ketu kashaka kukala na likulahelo lya kukanyama lya chifwa echi? Tulinga vwino nga tuthzivuka mwamuvwa vavenya Mbimbiliya. Nga tulinga ngocho, tumona ngwetu Sala walingile mwamuvwa kukala neli likulahelo. Yehova wapwa wa vuthunga, cho akashulithilila vikulahetho vyendi vyoshe. Thimbu imo akalingi ngocho mu vingila vije vikatukomoketha manene na kutunenela kujolela.

Omwo Sala wakele na myaka 90, wamwene vyuma vyavandamenene ha myaka yaingi. Sala wakitile mwana wa munalume kuli munalume wendi uje yathzemene manene, ha thimbu eyi munalume wendi wakele na myaka 100. Avilahama walukile munendi ngwendi Isake, nameme ngwetu “Kujolela,” ngwe muje mwendekelele Njambi. Lingeni ngwe muli na kumona Sala wa kakulukathzi ali na kumwethula oku endeka ngwendi: “Njambi nanjinenela mbwathe na kujolela. Vanu voshe  vakathziva ha chuma echi vakajolela hamo nange.” (Kushangumuka 21:6) Ovu vwana vwa kukomoketha vwa kutunda kuli Yehova vwanenelele Sala kuvwahelela kweta na ku kuthsa kwendi. Oloni ovu vwana vwa munenelele vipangi vikwavo lalo.

Omwo Isake wakele na myaka itanu, nanga yendi yamulingilile kachilika ka kushumuka. Oloni vyuma kuvyakele na kwenda vwino. Mbimbiliya ngwayo ‘Sala wakele na kumona’ futithi yaivi ya Ishimela. Ou muna Hangale, mukwenje wa myaka 19, wakele na kushendumuna mwanike wamundondo, Isake. Ishimela kakele na kulinga lika lyepe, embwe. Mukemo kapositolo Paulu walumbunwine futithi ya Ishimela ngwendi yapwile ya kupaketha. Sala wamwene ngwendi futithi ya Ishimela yapwile yaivi manene, cho yathele kunena vukalu kuli munendi. Sala wathzivukile ngwendi Isake wakele na chipangi chakama mu kushulithilila viyongola vya Yehova. Ngechi Sala wathimpile, cho waile na kuthimutwiya na Avilahama. Walombele Avilahama asheke Hangale na Ishimela.—Kushangumuka 218-10; Ngalatiya 4:22, 23, 29.

Avilahama wamukumbulwile vati? Mbimbiliya ngwayo: “Chuma echi chayandethele Avilahama manene.” Avilahama wathzemene Ishimela, ngechi echi chamuthzivithile kuvavala ku mbunge. Oloni Yehova wathzivithithile ovu vukalu ngechi wamulekele vya kulinga. Mbimbiliya ngwayo: “Njambi wendekele kuli Avilahama ngwendi: ‘Kethi ulinyenge hali Ishimela na hali ndungo yove Hangale. Linga omu mwanakuleka Sala, omwo muli Isake mukemwo ukawanenamo vatekulwila vaje njinakukulahetha.’” Yehova wakulahethele Avilahama ngwendi akanyunga Hangale na munendi. Avilahama wapwile wa kulongwa, cho walingile ngocho vene.—Kushangumuka 21:11-14.

Sala wapwile munakathzi wamuvwa kuli Avilahama. Kakele na kuleka munalume wendi vyuma vije vyamuthzivithile lika kuvwaha, embwe. Oloni omwo kwakele na kusholoka vyuma vije vinatha kunena vukalu mu nanga yavo, wakele na kulekelaho munalume wendi. Kulekelaho munalume wendi, kukwalumbunwine ngwavo Sala kakele na kathingimiko. Kapositolo Petulu uje wapwile munalume wa kwambata, wendekele ngwendi Sala napu mwanja wauvwa manene, mwafwa wamwethele kathingimiko kuli munalume wendi. (1 Kolinte 9:5; 1 Petulu 3:5, 6) Kwendeka vuthunga, ngwe Sala wolokele kulu ha ñanda eyi, ngwe kamwethele kathingimiko kuli munalume wendi mwafwa nanga yoshe ya Avilahama ngwe yakovelele mu vukalu vwakama manene. Sala wendekele vyuma vyoshe vyakele ku mbunge yendi, oloni wendekele majwi amavwa.

Vanakathzi va kushomboka vavangi vathzema mwanja wa Sala. Vakaleke vanalume vavo vyuma vili ku vimbunge vyavo, oloni vakendeka mu kathingimiko ngwe mwalingile Sala. Vithimbu vimo, vanakathzi va kushomboka vakashaka ngwavo Njambi avakwathe ngwe mwakwathelelemo Sala. Nameme ngocho, vakatembwinina likulahelo lya Sala na chithzemo na kuthimpa kwendi.

Nameme Yehova walukile ou munakathzi ngwendi “Ina ya Vimyene,” oloni kashakele ngwendi vamumwethe kathingimiko ka kulitila. Omwo Sala wathsile na myaka 127, “Avilahama walinyengele na kulila manene ha kuthsa kwa Sala.” * (Kushangumuka 23:1, 2) Avilahama wathalele mu vuthiwa omwo lishano lyendi wathsile. Yehova nendi wathzeme ou munakathzi wa kulongwa, ngechi akamuthangula ku vathsi mu palandaisi hano hathi. Voshe vaje vatembwinina likulahelo lya Sala, vakatambula mwonyo wa myaka yoshe ngechi lika mwa Sala.—Yowano 5:28, 29.