Mukulahela ngweni banu basa kumanesa bukalu bwoshe buje bunasa kutwonowesa kuyoya mu kwoloka ndi? Nga tushaka kumanesa bukalu tunapande kuzibuka byuma binanene bukalu.

Cakumwenako, Tom wabinjile mushongo umo, co watsile. Mwafwa bika watsile? Ndotolo uje wapanga mu chipatela mwakabinjililile Tom wendekele ngwendi: “Bahi batondesesele byanenele mushongo waliwanene nawo Tom.” Cisholoka ngwe bandotolo baje basakele Tom ha kulibanga bamwanene lika bumbanda mangana alizibeko mwamubwa, oloni kubatondesesele byuma byanenele uje mushongo.

Kuma na banu bashaka kumanesa bukalu mu kaye kwa kujeneka kumanesa byuma bije binabunene ndi? Cakumwenako, bifulumende bikamungu mashiko, kubwezelela ku nambala ya maswalale na kupangesa makamela mangana bamanese bukenya. Nameme simbu imo ebi byuma bikabakwasa, oloni kubyesi kumanesa byuma bikanene bukalu. Mwafwa banu bakalingi byuma kwesekesa na bifwa byabo, byuma bibakulahela, nebi bibakashungwiya.

Daniel uje wakala mu lifuti limo lya ku South America muje mwalisala manene buhutu wendekele ngwendi: “Ha kulibanga twayoyele bwino. Kutwasinganyekele ngwetu mapwepwe balisala manene mu lifuti lyetu. Oloni ha simbu ino kutwesi na kuyoya mu kwoloka mu lifuti lyetu, ipwe baje bali mu mbonge nambe baje bali ku membo. Mwafwa ya kukaluwa kwa byuma, twalimwena ngwetu banu babangi bali na cipululu, co kubesi na kusingimika buyoye bwa bakwabo nambe byuma byabo.”

Munalume umo uje walilongesele Mbimbiliya munima ya kutewa nzita ku Middle East, wendekele ngwendi: “Bakwenje babangi ba mu nganda munjasemukilile bakele na kubashongangeya balikobelese mu binzita kuli baka-nanga yabo na ba mu cibunga ca baka-bulombelo na baka-bupolitiki mangana batsimane manene. Co lalo na baka-kutulwisa bashongangeyeye bakwenje ba ku mutambela wabo balikobelese mu binzita. Eci canjilingisile njijeneke kukulaela baka-kuyula.”

Mbimbiliya ngwayo:

• “Kutunda ku bwanike bwabo biyongola bya bimbunge byabo byapwa byabibi.”—Kushangumuka 8:21.

• “Mbunge ya munu yapwa ya makuli kutubakana byuma byoshe, yapwa yaibi manene, iyajo aizibuka?”—Njelemiya 17:9.

• “Mu mbunge ya munu mukemwo mukatundu biyongola byabibi, bije bimutwamenena ku kutsiya, na ku bupangala, na ku bwizi na ku makuli.”—Mateo 15:19.

Banu banonwa kumanesa byuma bili na kutunenela tuyando. Ngeci, bilinga byabibi bya banu bili na kulibwezelela manene ngwe mutunamwena mu cilongesa cinahu. (2 Timateo 3:1-5) Byuma bili na kubihya, nameme banu bamo banalilongesa byuma byabingi, co lalo bali na kupangesa bingila byabingi mu kusimutwiya na bakwabo kutubakana kusañulu. Bika bili na kutwonowesa kunena kwoloka hano ha kaye? Kuma twasa kunena kwoloka hano ha kaye ndi? Indi tushaka lika kulinga byuma bije kutwasa kulinga ndi?

Nameme ngwe tuli na nzili ya kutengulula bifwa byabibi bya banu, kutwasa kutengulula kano kaye  kakale mu kwoloka. Mwafwa bika? Mwafwa kutwesi na nzili ya kulinga ngoco.

Mbimbiliya ngwayo: “Munu ikeye babenya kesi na nzili ya kwenda mwoshe mwashakela.” (Njelemiya 10:23) Kubatutangelele ngwabo tuliyule yetu babenya nambe kuyula bakwetu ngwe muje lika kubatutangelele ngwabo tuyoye mu mema.

Acisinganyekeni ha bihula ebi: Kuma banu bashaka ngwabo bakwabo babaleke mubanapande kuyoyelamo ndi? Kuma banu bakashaka kubaleka mu banapande kumwenamo byuma bya kufwa ngwe kutundisa limo nambe mwakulelelamo bana ndi? Ebi binapu bimo bya biñanda bikangununa banu. Nameme bamo kubesi kutaba ngoco, oloni biyendeka Mbimbiliya byapwa bya busunga. Kutwesi na nzili nambe lisesa lya kuyula bakwetu banu. Co, kuli oni kutwasa kuwana bukwasi?

Ishamatanga yetu ikeye lika asa kutukwasa mwafwa ikeye watutangele. Njambi katwibalele ngwe mubakasinganyekela banu bamo. Mbimbiliya yamwesa ngwayo Njambi watwaka mbunge. Kusinganyekesesa ha byuma bitutanda mu Mbimbiliya kutukwasa tulizibuke mwamubwa. Co lalo, kutukwasa tuzibuke byuma bili na kunena bukalu mu kaye. Muka-kulilongesa bisinganyeka bya banu wa ku German wendekele ngwendi: “Banu na bifulumende kubalilongeseleko bimo ku byuma byalingiwile ku sañulu mukemwo kubesi na kutengulula futisi yabo.”

Yesu wendekele ngwendi: “Mana a Njambi anasholoka kupwa a busunga kuli boshe baje bawatambula.” (Luka 7:35) Mukanda wa Isaya 2:22 unamwesa bikulumbununa kukala na mana a busunga, ngwawo: “Kesi mukulahele banu.” Kukabangeya eci cinangulo kutukwasa tujeneke kukulahela byuma bya makuli bije kubyasa kulingiwa. Kenneth wa ku North America kuje kunalisala manene bukenya wendekele ngwendi: “Baka-bupolitiki bakakulahesa kulinga byuma bije kubasa kulinga. Eci cimwesa ngwaco byuma biyendeka Mbimbiliya byapwa bya busunga.”

Daniel, itunendeka ha kulibanga wendekele ngwendi: “Ha litangwa na litangwa njili na kulimwena ngwange banu kubasa kuyula mwamubwa. . . . Munu kapandele kukulahela manene bimbongo byendi, mwafwa njinalimwena banu babangi bali na kuyanda mwafwa ya kulinga ngoco.”

Ngeci lika mutulilongesela, Mbimbiliya kuyesi kutunyungilila lika ku kukulahela byuma bya makuli bije kubyasa kulingiwa, oloni ikatukwasa tukale na lilabelelo.