Muzimbu wa mu 2018 wa Baka-World Economic Forum baje bakatondesesa byuma byasa kunena bukalu mu kaye koshe, ngwawo: “Ano matangwa byuma bi bali na kupanga baka-sayansi bya kufwa ngwe bya ha Intaneti na makina byalisala manene, co lalo mingoso yalibwezelela manene kutubakana kunima. Nameme ebi byuma bisholoka ngwe byabibwa, oloni buhutu buli na kulibwezelela manene. Co lalo, baka-kuyula banonowa kubwahesa byuma muno mu kaye, mukemwo bili na kubihya manene.”

MWAFWA BIKA BAKA-KUTONDESESA BABANGI BANALISHOSHOMWENA HA BYUMA BILI NA KULINGIWA MU KAYE NA HA BUYOYE BWETU BWA KULUTWE? TUCISIMUTWIYENI HA BUKALU BUMO BUTUNASA KULIWANA NABWO.

• BUSHONDE BWA HA INTANETI: Lipapelo lya mizimbu lya The Australian ngwalyo: “Kupangesa intaneti kuli na kukobelesa manene banu mu bushonde. Ha intaneti hakala banu baje bali na tulingolingo twa kulilala na banike, baka-kulwisa, na bezi baje bakakobela mu bikomputa bya mbala kwa kujeneka lisesa. Ano matangwa, kwibila munu bimbongo kupangesa bikeyala nambe lizina lyendi kunalisala manene ha intaneti . . . Co lalo intaneti ikalingisa banu basholole bifwa byabo byabibi, maneneni bukenya.”

• BUHUTU: Muzimbu wa ololo wa baka-Oxfam International, ngwawo: “Banu ba kupwa 8 baje banafuku manene bali na byuma bije binapu hamo na byuma bi bali nabyo hafu ya tuhutu muno mu kaye koshe. Nameme banu babandondo baka-kufuka bali na kufukilako, oloni bihutu bali na kuhutuwa manene. Bwingi bwabo banapu banakazi.” Bamo bakasinganyeka ngwabo eci kuliseza kwa bufuko kuli mukati ka tuhutu na baka-kufuka kwasa kunena lwozi.

• BINZITA NA MAPAKESO: Muzimbu wa mu 2018 wa cibunga ca United Nations Refugee Agency, ngwawo: “Nambala ya mapituka mu kaye koshe ili na kulibwezelela manene.” Banu ba kutubakana 68 milioni basezele binjubo byabo mwafwa ya binzita nambe mapakeso. Ou muzimbu wendekele lalo ngwawo: “Ha masekondi abali munu umo bakamusindiya kuseza lifuti lyendi.”

• BYUMA BILI NA KUNENA BUKALU MU KAYE: Muzimbu wa mu 2018 wa baka-World Economic Forum wendekele lalo ngwawo: “Tusitu na bimena bili na kuhwa manene, co mishongo ili na kulibwezelela manene, mwafwa banu bali na kubiyisa mpunzi na mema a mu bindonga.” Kutundaho lalo, baka-sayansi banamwesa ngwabo kuhwa kwa tulongolo mu mitambela imo ya kaye tuje tukakwasa bimena bikole bwino kukanena bukalu.

Kuma twasa kutengulula byuma mu kaye mangana tuyoye mu kwoloka ndi? Bamo bakasinganyeka ngwabo kulilongesa kukekwo kwasa kumanesa bukalu. Nga mukemwo, kulilongesa kwa cifwa muka kwasa kumanesa bukalu? Ebi bihula bakabikumbulula mu bilongesa binatako.