KUMA LIFUTI-LIBU BAKALINYONGESA NDI?
Bishwata
Baka-sayansi banesekesa bishwata ku mashapala aje akakwasa munu kuyoya. Mwafwa bika? Ngwe mwa mashapala, miti ikajelesa mpunzi ituli na kuhwima. Ikakoko mpunzi ya carbon dioxide ije yasa kunena bukalu ku banu, co ikatwana mpunzi ya oxygen ije itukahwimi. Bwingi bwa bimena na tusitu byakala mu shwata. Kutwasa kuyoya kwa kujeneka bishwata.
Byuma Bili na Kubiisa Bishwata
Mwaka na mwaka, banu bakashinji miti yaingi nga bashaka kulima. Ha myaka 75 ineti, hafu ya bishwata bya kuzika manene mu kaye banashinjimo miti yaingi.
Nga bashinja bishwata, co bimena na tusitu balimo batsa.
Lifuti-libu Balitangele Mangana Litwaleleleho Kukalako
Nga miti baishinja, ikajobelela mu kwita kwa simbu. Baka-kulilongesa bya bimena, tusitu, banu na byuma bili na kulingiwa mu mitambela yetu banakomoka kumona miti muikajobelela bwasi na kupwa bishwata lalo. Tusimutwiyeni ha byakumwenako binatako:
-
Baka-kutondesesa bali na kushaka kumona bilingiwa mu myela muje mwakele miti hakulibanga, oloni banu baishinjile na kulimamo byakulya na kuiseza. Banawana ngwabo mu myela ya kupwa 2,200 mu America na muyatangwa wa Africa, miti ikajobelela na kupwa miti yakama lalo munima ya myaka 10.
-
Baka-kutondesesa ngwabo nga kwita myaka ya kweta ku 100, co muje mu mitambela mwasa kukala ngwe mukwakelelele simbu kanda bashinjemo miti. Ebi bikebyo biyendekele magazini imo ya Baka-sayansi.
-
Baka-Sayansi ba ku Brazil banesekesele myela muje mubakunine banu miti na myela muje mubecelelele miti ilimenene mangana bamone ngwabo myela muka itenguluka bwasi kupwa bishwata.
-
Baka-National Geographic banendekele majwi anatako kutalesa ku ñanda ituli na kusimutwiya ngwabo: “Banu nga bakuna miti kuyesi kukola bwasi.” Mu myaka 5 lika mu myela muje mubesekele kujeneka kukuna miti “mwashangumukile kulimenena miti yaingi.”
Mwakumanesela Bukalu
Mu kaye koshe, banu bali na kulifwita kunyungilila bishwata na mitambela ije yapwile bishwata. Baka-United Nations ngwabo “oku kunalingisa mangana miti keti baishinje mu bwingi ngwe mubakele na kuishinjila myaka 25 kunima.”
Oloni ebi byuma bitunendeka kubyapwilemo mu kunyungilila bishwata byetu. Munga ya Global Forest Watch yasonekele ngwayo: “Mu myaka ei ineti, miti ili mu bishwata bacili na kutwalelelaho kuishinja.
Makampani akai na kushinja ei miti akapanga mabiliyoni a bimbongo, co kukala nei nuna kukekwo kuli na kulingisa bishwata babibiise.
Bibunga bya baka-kunyunga bishwata bakashinji miti mu kwesekela, co bakashinji miti ije ili mu bishwata byakama lika.
Bika Biinakulahesa Mbimbiliya?
‘Yehova a wamenesele miyati yoshe ya miti, ije yapwile yaibwa mu kuikenga na mesho na kwima bushuka bwabubwa.’ —Kushangumuka 2:9.
Ishamatanga wabwahesele bishwata mu ngila ije itukwasa kuwanako bukwasi. Ashaka kunyungilila bishwata.
Mbimbiliya ngwayo Njambi katabesa banu batwaleleleho kubiisa lifuti-libu na byuma bya kuyoya biliho. Taleni ñanda ili na mutwe wa “Njambi Nakulahesa Ngwendi Lifuti-libu Kubakalinyongesa.” ha liputa 15.
a Yehova lyapwa lizina lya Njambi.—Myaso 83:18.
