Bakulunu banapande kunangula na kutwamenena banike. Ha kupwa bisemi, yeni munapande kunangula na kutwamenena bana beni. Oloni kuli bakulunu beka basa kunangula na kutwamenena bana beni mwamubwa.

Mu mafuti amangi, banike kubesi kuwana simbu yaingi ya kusimutwiya na bakulunu. Tucisimutwiyeni ha byuma ebi:

• Banike bakakala na simbu yaiingi ku sikola kuje kukakala bana ba sikola babangi kutubakana balongesi na bakulunu beka.

• Mubakeluka ku binjubo byabo kutunda ku sikola kubesi kuwana banu ku binjubo, mwafwa bisemi boshe bakai ku bipangi.

• Baka-kutondesesa bamo banawana ngwabo mu United States, banike baje bali na myaka 8 kutwala ku 12 bakamanesa maola a kupwa 6 mu litangwa mu kulizima lika buli. *

Libulu lya Hold On to Your Kids ngwalyo: “Banike babangi kubesi kwihula bisemi babo nambe bakulunu beka mangana babanangule, oloni bakatolilila manene ku byuma bibabanangula bakwabo banike.”

Waneni simbu ya kusimutwiya na muneni.

CINANGULO CA MU MBIMBILIYA: “Longesa mwanike ngila ije mwanapande kwendela, co omwo nakolo kakatundumo.”—Visimo 22:6.

Banike babandondo bakakulahela manene bisemi babo babanangule na kubakwasa. Baka-kulilongesa banawana ngwabo nameme banike baje banakoloko bakamono binangulo bya bisemi babo kupwa manene bya seho kutubakana bya bakwabo banike. Pulofesa Laurence Steinberg wasonekele mu libulu lya You and Your Adolescent ngwendi: “Nameme banakolo, bana bakatembwinina byuma byabingi bibakalingi bisemi babo.” Wendekele lalo ngwendi: “Bana bakashaka kuzibuka bimusinganyeka na kutolilila ku byuma bimwendeka nameme simbu imo kubesi kutaba byuma byoshe bimubalekesa.”

Esekeni mumwasela mwoshe kunangula na kulongesa bana beni ha simbu ibashaka kubatwamenena. Waneni simbu ya kusikama nabo na kubaleka  mumukalizibilamo, biyongola byeni, byuma bya seho mu buyoye na bya kuliwana nabyo.

Bananguleni.

CINANGULO CA MU MBIMBILIYA: “Uje enda na baka-mana apwa muka-mana lalo.”—Visimo 13:20.

Mukulunu muka imwanuka uje asa kuminangwila muneni? Mwasa kumulomba ngweni asimutwiye na muneni wa mumbanda nambe wa mukwenje. Oloni cipangi ca kunangula muneni ceni bene bisemi bendi. Uje mukulunu imwakulahela ngweni kasa kubiisa muneni asa kumikwasako kutwamenena na kunangula muneni. Mbimbiliya ngwayo nameme Timateo mwakolele wawanene bukwasi mu kulikwatasana na kapositolo Paulu, co kapositolo Paulu nendi wawanene bukwasi kuli kabusamba kendi Timateo.—Filipu 2:20, 22.

Ano matangwa, banu babangi kubesi na kuyoya na babushoko babo boshe hembo limo lika nambe mu citingitingi cimo. Kakangi muwana ngweni bakuku ya munu, bainanu, bateñazi yendi nambe babushoko bendi bakwabo bakala kweka ikeye ali kweka. Nga mukemwo mucinafwila kuli yeni, shongangeyeni bana beni balikwatasane na bakulunu baje bali na bifwa bimushaka bana beni bakale nabyo.