Nameme vaka-kulilongetha vakendeka ngwavo munu akamwetha vuthiwa kamandondo kamandondo, oloni munu na munu wakala na ngila yendi yakamwethelamo vuthiwa. Kuma ngila ivakamwethelamo vanu vuthiwa imwetha ngwayo vamo vakalithzivi manene vuthiwa, veka kuvethi kuthziva manene vuthiwa ndi? Embwe. Nameme kulila kunatha kutepulula ku vuthiwa vwali navwo munu, oloni kukwethi ngila imo lika ya kumwethelamo vuthiwa. Munu atha kumwetha vuthiwa kwetheketha na chithemwa chendi, chifwa chendi, vyuma vyanaliwana navyo na ngila yanathsilamo kavushoko kendi.

Vaje vanathsitha kuvatha kuthzivuka muvalithzivila hanima ya matangwa. Oloni kuli vukalu vuvakamono. Tuchithimutwiyeni ha vukalu vuno:

Kulithziva manene kuthzeya. Vaka-kuthsitha vakalili na kushaka kumona kavushoko kavo, cho vakalithzivi ku mbunge futu maneneni nga vanuka nambe kulota munu ivanathsitha. Nga munu ivathzema nathsi, vakathsi chinthsima, cho kuvethi kutava ngwavo nathsi. Tiina anuka mwalithzivilililemo mwathsile munalume wendi Timo. Wendekele ngwendi: “Njathsile chinthsima, cho kunjathele kulila. Njapokokele manene mbunge, cho vithimbu vimo njakele na kwonowa kuhwima. Kunjatavele ngwange munalume wange nathsi.”

Kushota mbunge, kuluvala na kulithziva kukala na mulonga. Ivan wendekele ngwendi: “Munima ya kuthsa kwa munetu Eric wa myaka 24, nange na munakathzi wange Yolanda twaluvalele. Twalikomokelele mwafwa kutwapwile vanu va kuluvalaluvala. Twalithzivile kukala na mulonga mwafwa twathinganyekele ngwetu ngwe twafwitanganene manene ngwe munetu kathsile.” Alejandro nendi walithzivile kukala na mulonga munima ya kuthsitha munakathzi wendi. Wendekele ngwendi: “Njathinganyekele ngwange hamo nji munu wamuvi mukemwo Njambi nanjechelela mu kayando. Njalithzivile lalo kukala na mulonga ha kuthinganyeka ngwange Njambi ikeye nanjechelela mu kayando.” Kostas itunendeka mu ñanda inahu, wendekele ngwendi: “Vithimbu vimo njaluvalelele Sophia ngwange kapandele kuthsa. Njalithzivile kukala na mulonga ha kukala na vithinganyeka vya chifwa echi, mwafwa kuwapwile mulonga wendi.”

Kujeneka kuthinganyeka mwamuvwa. Vithimbu vimo vithinganyeka vya munu vikapu vya kuhenga. Chakumwenako, munu uje nathsitha atha kuthinganyeka ngwendi, atha kuthziva uje nathsi nambe kumumona. Uje nathsitha atha lalo kuwana vukalu vwa kwakela mana ku vyuma nambe kuvyanuka. Tiina wendekele ngwendi: “Vithimbu vimo njatha kuthimutwiya na munu, oloni mbunge yange ili kweka. Timo mwathsile, njakele mu vukalu. Njathzeyele mwafwa ya kujeneka kwakela mbunge ku vyuma.”

Kulyangununa ku vanu. Uje nathsitha, akashaka kukala kwa likalyendi. Kostas wendekele ngwendi: “Kunjakele na kushuvuluka kukala hamo na vaje vali mu malo nambe vathzike.” Munakathzi wa Ivan, Yolanda wendekele ngwendi: “Kunjashakele kukala hamo na vanu vaje vendeka ha vukalu vwavo vwavundondo nga njivwetheketha novu vwange. Vamo vakele na kutuleka ngwavo vana vavo vali na kulinga mwamuvwa. Njakele na kuthziva kuvwaha, oloni mu thimbu yaindondo lika, njakele na kutundithako mbunge. Nange na munalume wange twathzivukile ngwetu mu kuyoya muli vukalu, oloni kutwakele na ndthzili ya kulifwita na vukalu.”

Kujeneka kulikangula. Kujeneka kushaka kulya, kuhokama na chilavulavu. Aaron mwathsithile vaishe,  wendekele ngwendi: “Kunjakele na kumona tulo. Vuthsiki na vuthsiki njakele na kwinduka ha thimbu ya kulifwa mu kuthinganyeka lika vatate.”

Alejandro kathzivukile mushongo wakele na kuvinja, wendekele ngwendi: “Njakele na kuthziva ngwe kuli mushongo unjendela mwafwa ya vuthiwa.” Ngechi ha vithimbu vyavingi ndotolo wakele na kunjilula, oloni wakele na kunjileka ngwendi njili mwamuvwa. Kukapwa muje njalithzivile mwamuvwa. Nameme Alejandro kuvamuwanene na mushongo, oloni walingile mwamuvwa kulimona na ndotolo. Vuthiwa vwatha kwonowetha muvila ukale na ndthzili ya kulwitha mishongo.

Kwonowa kupanga vipangi vya theho. Ivan ngwendi: “Mwathsile Eric twakele na chipangi cha kuleka vavushoko, vavuthamba na kuje kwakele na kupanga na vavenya njuvo yakele na kufwetela. Kwakele lalo mapapelo a vaka-mashiko atwapandele kushulithilila. Cho lalo twapandele kutanda vyuma vyoshe vyakele navyo. Evi vyuma vyoshe twapandele kuvyaka mbunge, nameme twakele mu vuthiwa na kuthzeya manene.”

Oloni vamo vakawana vukalu vwa kupanga vipangi vyakele na kupanga munu ivanathsitha. Vukevwo vukalu vwakele navwo Tiina. Wendekele ngwendi: “Timo ikeye wakele na kutala vya kutulika vimbongo na vyeka lalo. Oloni hano chinapu chipangi change, cho chinavwethzelela ku vishoti vyange. Njikalihula ngwange njatha kupanga vyoshe lika lyange kwa kujeneka vukalu ndi?”

Vukalu vutunendeka vumwetha ngwavo kethi kwakwathi kukoletha nga munu nathsitha, mwafwa vaje vanathsitha kavushoko kavo vakavavaletha manene vimbunge, oloni kuthzivukila chimweja vukalu vukatundu mu kuthsitha, kukwatha munu alivwahethele. Thzivukeni ngweni kethi voshe vanathsitha valiwana na vukalu vwoshe vutunendeka muno mu ñanda. Cho lalo vaje vanathsitha vatha kukoletha nga vathzivuka ngwavo kuthziva vuthiwa kukwavihile.

Vimunapande kuthzivuka: Vuthiwa kuvwethi kwambata myaka yoshe, vukahu mukwita kwa thimbu. Oku kukulumbununa ngwavo munu evala kavushoko kendi uje nathsi. Kuthziva kuvavala kukahu kamandondo kamandondo. Oloni vyuma vimo nambe vithimbu vyatha kulingitha munu anuke kavushoko kendi uje nathsi. Mukwita kwa thimbu vamo vakakala mwamuvwa na kwaka lika mbunge ku vipangi vya ha litangwa na litangwa, maneneni nga uje nathsitha ali na vavushoko na vavuthamba vaje vamukwatha, cho lalo nga nendi alinga vije vimutakametha.

Kuthziva vuthiwa kukambata thimbu ya kupwa hali? Vamo kukambata vingonde. Vakwavo mwaka nambe ivali. Veka cho vakambata thimbu yakama. a Alejandro ngwendi: “Yange njakele manene mu vuthiwa ha myaka itatu.”

Thimpeni. Akeni mbunge ku vipangi vyeni vya ha litangwa na litangwa, cho thzivukeni ngweni vuthiwa kuvwethi kwambata myaka yoshe. Kuma kuli vimo vimwatha kulinga mangana mutepulule ku vuthiwa vweni ndi?