1. Aneni chakumwenako chimwetha vuvwa vwa kwaka thimbu mu vithinganyeka na kuthzivuka vyuma vili na kulingwiwa. (Kengeni chikupulo ha liputa 15 )

KU MAPUTUKILO a viwano vyakama vakembitha myatho thimbu kanda viwano vishangumuke. Cho tukathzivuka ngwetu inapu thimbu ya kutumbama mu vitumbamo na kutolilila ku myatho. Tukalikuwu kutolilila ku myatho ivanembi vandolome na vandokathzi na kuvandamena kutolilila ku viñanda. Oloni mulinga vati nga mumona vandolome vamo na vandokathzi vaje kuvananguka ngwavo viwano vyashangumuka mwafwa ya kuthzethzama mu kutanga mithzimbu. Vanonwa kutona na kunanguka ngwavo thimbu ya mithzimbu inahu. Mbunga muishangumuka kutumbama mu vitumbamo nambe myatho muyimba nambe cheyamani mwashangumuka kwendeka, vakevo vyoshe evi kuvavinanguka. Echi chakumwenako chitukwatha tunyanyame na kunanguka ngwetu thimbu ili na kuhwa, mangana tuthzivuke vyuma vili na kwija kulutwe. Vyuma muka vikalingiwa kulutwe?

2. Mwafwa vika Yesu walekele vandongethi vendi ngwendi “nyanyameni”?

² Omwo wendekele ha “kukotoka kwa kaye,” Yesu Kilisitu wanangwile vandongethi vendi ngwendi: “Kengeleleni.”  (Mateo 24:3; Mako 13:3, 4, 37) Walumbunwine ngwendi vanapande kutwalelelaho kutona na kunyanyama. Mwafwa vika? Wendekele ngwendi: “Nyanyameni, kengeleleni, omwo kumuthzivuka thimbu omwo ikaija.” Yesu wendekele lalo ngwendi: “Kengeleleni.” (Tandeni Mako 13:32-37.) Vyathonekele Mateo navyo vimwetha ngwavo Yesu wanangwile vandongethi vendi ha ñanda eyi vithimbu vyavingi. Wavalekele ngwendi: “Ngechi vene, nyanyameni omwo kumuthzivuka thimbu ije yakaija Mwene yeni. . . . Livwahetheleni chimweja, omwo Muna Munu aija ha thimbu ije vene kumwayongwele ngweni aija.” Wavanangwile lalo ngwendi: “Nyanyameni omwo kumuthzivuka litangwa nambe thimbu.”—Mateo 24:42-44; 25:13.

3. Mwafwa vika tukaka mana ku vyuma vyanangwile Yesu?

³ Hakupwa Vakaleho va Yehova, twamona echi kunangula cha Yesu kupwa cha theho yakama. Tuthzivuka ngwetu tuli na kuyoya mu thimbu ya ‘kuhwa kwa kaye,’ cho lalo “ñavava” yakama ili muyehi. (Ndanye. 12:4; Mateo 24:21) Tuli na kumona vindthzita na mishongo na vilinga vya vunyengwe na mandunduma na njala na liwayanga mu vulombelo mu mitambela yaingi. Tuthzivuka ngwetu hano chipangi cha kwambulula vya Vumwene chili ha ntwitwi. Vanu va Yehova mu kaye mwoshe vali na kuchilinga. (Mateo 24:7, 11, 12, 14; Luka 21:11) Twavandamena kumona vya kutulingila Mwene nevi vyakulinga mu kushulithilila chithzanga cha Njambi.—Mako 13:26, 27.

4. (a) Tuthzivuka vati ngwetu Yesu athzivuka litangwa lya Alamangindone? (b) Nameme kututhzivuka litangwa likashangumuka ñavava yakama, twakulahela vika?

⁴ Tuthzivuka ngwetu viwano vya mutambela vyoshe vikakala na thimbu ivikashangumuka. Oloni kutwatha kuthzivuka mwaka nambe litangwa nambe ola ya ñavava yakama. Mwakele hano hathi, Yesu wendekele ngwendi: “Litangwa lije, nambe thimbu ije, naumo wayi avithzivuka, nambe tungelo va mwilu, nambe Mwana, oloni Ishe lika ikeye athzivuka.” (Mateo 24:36) Oloni Yesu vamwanene ndthzili mwilu ya kulwitha kaye ka Satana. (Kujo. 19:11-16) Ngechi twatha kwendeka ngwetu Yesu athzivuka thimbu ivakalwa ndthzita ya Alamangindone. Oloni yetu kutuithzivuka. Mukemwo tunapande kutwalelelaho kukengelela kweta noho haikethzila ñavava yakama. Oloni Yehova ikeye wathzivukile laja oyo thimbu. Cho naka laja litangwa lya kukotoka kwa kaye. Matangwa anathalako thimbu kanda ñavava ishangumuke, ali na kutepuluka, cho kuyethi na ‘kwishwala embwe.’ (Tandeni Hambakuke 2:1-3.) Mwafwa vika tukulahela ngocho?

5. Aneni chakumwenako chije chimwetha ngwavo vupolofweto vwa Yehova vukalishulithilila mu thimbu inapande.

⁵ Vupolofweto vwa Yehova vukalishulithilila mu thimbu inapande. Thimbu yathetekele ngwendi ikeyo yakapatula vaIsalele mu Ingito muyetele, wavapatwile. Mosesa walumbunwine litangwa lya Nisane 14 1513 B.C.E., omwo wathonekele ngwendi: “Cho ha litangwa lije vene vamanethele myaka 430, miyati yoshe ya vanu va Shukulu Kalunga vatundile mu Ingito.” (Kutu. 12:40-42) Oyo “myaka 430” yashangumukile omwo chikumiyo cha Yehova na Avilahama chalishulithilile mu 1943 B.C.E. (Ngala. 3:17,18) Kutunda oho, Yehova walekele Avilahama ngwendi: “Vatekulwila vove vakapwa vangendthzi mu lifuti lya vungendthzi, cho vakapwa vindthzinda kuje, vakavayandetha na muuka a myaka 400.” (Kusha. 15:13; Vili. 7:6) Myaka 400 yashangumukile mu 1913 B.C.E. omwo Ishimela washangumukile kuyandetha Isake, cho yahwile litangwa lije Yehova wapatwile  vana vaIsalele mu Ingito mu 1513 B.C.E. (Kusha. 21:8-10; Ngala. 4:22-29) Yehova wathetekele litangwa lya kupatula vanu vendi oku kunathala vita viwana vya myaka.

6. Mwafwa vika twakulahela ngwetu Yehova akovola vanu vendi?

⁶ Yoshwa nendi wakele mu chivunga cha vaIsalele vaje vavapatwile mu Ingito. Mukwetile myaka yaingi, wanukithile vanu ngwendi: “Munu na munu athzivuke mu mbunge yendi na mu mwonyo wendi ngwendi Shukulu Kalunga Njambi yove nakwana vyuma vyoshe vyavivwa vije vyakukulahethele. Vikulahetho vyoshe vinalingiwa, cho kukwethi chimo chanonwa chayi.” (Yoshwa 23:2, 14) Twakulahela ngwetu Yehova akashulithilila chikulahetho chendi cha kukamena vanu vendi ha ñavava yakama na kuvana mwonyo wa myaka yoshe mu lifuti lyaliha. Ngechi nga tushaka kukakala mu lifuti lyaliha, tunapande kukengelela.

7, 8. (a) Chipangi muka chivakele na kulinga vaka-kunyunga va kuthañulu, cho echi chitulongetha vika? (b) Aneni chakumwenako chije chimwetha vyatha kulingiwa nga vaka-kunyunga valala ha chipangi.

⁷ Vyuma vyalingiwile ku thañulu vitukwatha tumone theho ya kupwa vaka-kukengelela. Laja, vinganda vyavingi vya kufwa ngwe Yelusalema, vavithzengelekele na vivumbe vyavilaha. Evi vivumbe vyanyungile vanu, cho lalo helu hakele vaka-kunyunga mangana vathe kumona vyuma vija mu nganda. Vaka-kunyunga vaje vahelu ya vivumbe na vaje va ku vikolo, vakele na kukengelela vuthsiki na mutanya. Nga kuli vukalu vwakele na kwija mu nganda, vapandele kunangula voshe va mu nganda. (Isaya 62:6) Ava vaka-kunyunga vanapandele kupwa vaka-kukengelela mwafwa chipangi chavo chapwile cha kunyunga myonyo.—Ezeki. 33:6.

⁸ Josephus, uje wathonekele viñanda vya vaYunda, wendekele ngwendi mu 70 C.E., vaLoma vathele kukovela mu nganda ya Yelusalema ije vathzengelekele na vivumbe na kufungulula Kaposhi ka Antonia mwafwa vaka-kunyunga ku vikolo valalele. Kutundoho, vashatukilile ku tembele na kukayenyeka, cho mu nganda mwoshe mwakovelele ñavava yakama ije yakathamethele manene vanu va mu Yelusalema na vaYunda.

9. Chuma muka kuvathzivuka vanu vavangi matangwa ano?

⁹ Vanu vamo ‘vakanyungu’ mafuti avo kupangetha vinginga na tupokola na makina aje avakapangetha mu kumona vyuma vikovela na kulingiwa mu lifuti. Vakakengelela mangana vamone muvili na kwendela vyuma na vitothzi vaje vashaka kukovela mu lifuti. Oloni ava “vaka-kunyunga” vatha lika kumona vyuma vivalinga vanu nambe vifulumende vya vanu. Kuvathzivuka vyuma ili na kulinga fulumende ya Vumwene vwa Njambi vwa mwilu vuje vwali na kuyula Kilisitu, novyo vyakalinga mu kuthompa vanu. (Isaya 9:6, 7,56:10; Ndanye. 2:44) Oloni yetu nga tupwa va kukengela na kutona ku sipilitu, litangwa lya kuthompa lya kutuwana oku twalivwahethela laja.—Myatho 130:6.

10, 11. (a) Vyuma muka vitunapandele kwakela mana, cho mwafwa vika? (b) Mwafwa vika mutava ngweni Liyavolo ali na kungumuna vanu mangana kethi vakele mana ku vupolofweto vwa mu Mbimbiliya?

¹⁰ Thinganyekeni muka-kunyunga uje nazwama vuthsiki vwoshe. Oloni omwo kuya na kukya, ashangumuka kunenguka mwafwa ya kujuka. Netu omwo tuli na kushwenya ku mamanethelelo a futithi yaivi ya vyuma, tunatha kushangumuka kunenguka. Nga kututwalelelaho kukengelela,  cho tuvindama manene. Tuchithimutwiyeni vyuma vitatu vije vyatha kutwonowetha kutwalelelaho kukengelela nga kutunyanyama.

¹¹ Liyavolo ali na kungumuna vanu. Thimbu Yesu kanda athse, wanangwile vandongethi vendi lutatu ngwendi Liyavolo ikeye “muka-kushwana kano kaye.” (Yowa. 12:31; 14:30; 16:11) Yesu wathzivukile ngwendi Satana akathzivaletha vithinganyeka vya vanu mangana kethi vananguke ngwavo vyuma vyapolofwetele Njambi ngwendi vikalingiwa kulutwe, ololo vilingiwa. (Zefa. 1:14) Satana ali na kungumuna vithinganyeka vya vanu kupangetha vulombelo vwa makuli vuli muno mu kaye. Vyuma muka vimukananguka omwo muthimutwiya na vakweni? Kuma Satana “nathzivaletha mana a vaka-kujeneka kukulahela” mangana kethi vananguke ngwavo tuli mu matangwa a kukotoka na kunanguka ngwavo Kilisitu ali na kuyula mu Vumwene vwa Njambi ndi? (2 Koli. 4:3-6) Mwawanaho laja munu uje avyana muthzimbu na kwendeka ngwendi ‘kunjethi na thimbu” ndi? Vamo vakaluvala nga mushaka kuvaleka vyuma vikalingiwa hano ha kaye kulutwe.

12. Mwafwa vika kutwapandele kwechelela Liyavolo atungumune?

¹² Kethi mutavethe vanu va kungumuka vamyonowethe kutwalelelaho kutona. Muthzivuka theho ya kutona. Paulu walekele vandolome vendi ngwendi: “Yeni vavenya mwathzivuka ngweni Litangwa lya Mwene likaija.” Wendekele lalo ngwendi likaija “ngwe mwithzi omwo akaija ha thimbu ya vuthsiki.” (Tandeni 1 Tesalonika 5:1-6.) Yesu watunangwile ngwendi: “Livwahetheleni chimweja, omwo Muna Munu akaija ha thimbu kumuthzivuka.” (Luka 12:39, 40) Ololo Satana alingitha vanu vathinganyeke ngwavo “vyuma vyoshe vili mwamuvwa kunoloka kulu” mu kaye. Akavongumuna mangana vathinganyeke ngwavo vyuma vyoshe vili mwamuvwa muno mu kaye. Yetu cho? Tunapande “kutona na kulikongomeka” hano vene mangana lije litangwa kethi lya ‘kutukathumune ngwe mwithzi.’ Mukemwo tunapande kutanda Lijwi lya Njambi litangwa na litangwa na kuthinganyekethetha ha vyuma vyatuleka Yehova.

13. Sipilitu ya kaye ilinakungumuna vati vanu, cho twatha kulinga vati mangana kethi itungumune?

¹³ Sipilitu ya kaye yatha kutwonowetha kutona. Kuthzethzama na vyuma vya  ku muvila kuli na kwonowetha vanu vavengi vananguke ngwavo vapwa “vaka-kuhutwa mu mundthzindthzime.” (Mateo 5:3) Mana avo ali lika ku vyuma vya mu kaye vije vishungwiya “mashungu amavi a vunu, vije vanu vamona na kuvishungwiya.” (1 Yowa. 2:16) Cho lalo vaka-kupanga vyuma vya kuvwaheleletha vali na kulingitha vanu ‘vathzeme manene thenga,’ ngechi vyetheko vili na kutuma manene. (2 Tima. 3:4) Mukemwo Paulu walekele vaka-Kilisitu ngwendi ‘kethi vanuke lalo chifwa chavo cha vuthitu na kukavangeya mashungu acho’ lalo, mwafwa kulinga ngocho kwapwile kulala ku sipilitu.—Loma 13:11-14.

14. Kunangula muka chituwana ku Luka 21:34, 35?

¹⁴ Tushaka sipilitu ya Njambi itwamenene vithinganyeka vyetu, kethi sipilitu ya kaye, mwafwa sipilitu ya Yehova, itukwatha tuthzivuke vikalingiwa kulutwe. ^[1] (1 Koli. 2:12) Oloni tunapande kunyanyama, mwafwa nambe vyuma vitumona ngwetu kuvyethi na vukalu vyatha kutwonowetha kupanga mwamuvwa vipangi vya ku sipilitu. (Tandeni Luka 21:34, 35.) Vamo vanatha kutujola omwo twakela mana ku vyuma vya ku sipilitu, oloni kethi tuvatavethe vatwivalethe ngwavo kukotoka kuli muyehi. (2 Petu. 3:3-7) Tunapande kutwalelelaho kukunguluka hamo na vandolome vetu ku viwano vya chikungulukilo mangana sipilitu ya Njambi itutwamenene.

15. Vika vyalingiwile kuli Petulu na Yakomba na Yowano, cho vyatha kulingiwa vati na kuli yetu?

¹⁵ Mivila yetu ya kujeneka kuthungama yatha kutungumuna. Yesu wathzivukile ngwendi ha kupwa vanu va kujeneka kuthungama, twapwa tu va kuthzeya. Thinganyekeni vyalingiwile ha vuthsiki vwa mamanethelelo thimbu Yesu kanda athse. Wapandele kulomba kuli Ishe wa mwilu mangana amukwathe kutwalelelaho kupwa wa kulongwa. Yesu mwakele na kulombela, walekele Petulu na Yakomba na Yowano ngwendi vatwaleleleho ‘kutona.’ Oloni ava tupositolo kuvamwene theho ya kulinga ngocho. Vonowele kunyunga Shukulu yavo, oloni mwafwa ya kujuka, valalele. Yesu nendi wajukile, oloni watwaleleleho kutona na kulombela kuli Ishe. Tupositolo navo vapandele kulombela ha thimbu eyi.—Mako 14:32-41.

16. ‘Kutona’ kulumbununa vika, cho kwetheketha na Luka 21:36, Yesu watulongethele vati mwakupwila va kutona?

¹⁶ Kupwa va ‘kutona’ kukulumbununa lika kukala na vithinganyeka vyavivwa. Kulumbununa kusheka tulo? Thimbu Yesu na tupositolo vendi kanda valiwane mu lihya lya Ngetesemani, wavangele kuvaleka lalo ngwendi vatwaleleleho kulombela kuli Yehova. (Tandeni Luka 21:36.) Netu tunapande kulombela kuli Yehova thimbu yoshe mangana tutwaleleleho kutona ku sipilitu.—1 Petu. 4:7.

17. Twatha kulivwahethela vati vyuma vili na kwija kulutwe?

¹⁷ Ino kethi ikeyo thimbu ya kunenguka ku sipilitu mu kushakethzeka vyuma vya muno mu kaye ka Satana na kukavangeya mashungu etu, mwafwa Yesu watunangwile ngwendi mamanethelelo akaija “ha thimbu ije vene kumwayongwele ngweni aija.” (Mateo 24:44) Njambi na Kilisitu vanatuleke vyuma vivanatutulikila kulutwe nomwo mutwatha kupwila va kutona, kwitila mu Mbimbiliya. Tunapande kulilula mangana tumone indi twakanyama ku sipilitu nambe kutwameka vya Vumwene na kumona indi vuthamba vwetu na Yehova vwakanyama. Tunapande kuthzivuka thimbu hatwendela na vyuma vili na kulingiwa mangana tulivwahethele vili na kwija. (Kujo. 22:20) Nga tulinga ngocho, cho tukovoka.