BANU babangi bamona Cilongesa ca Binjambi Batatu kupwa “cilongesa ca seho manene mu bulombelo bwa baka-Kilistu.” Eci cilongesa cimwesa ngwaco Tate na Mwana na sipilitu ya kujela bapwa Njambi umolika. John O’Connor, umo wa bantwama ba bulombelo bwa Katolika baje bata popu wendekele ha Cilongesa ca Binjambi Batatu ngwendi: “Eci cilongesa capwa ca kuziminina manene, co nomu mwakushangumukila kucizibisisa bene mwahi. Mwafwa bika eci cilongesa capwa cacikalu kucizibisisa?

Libulu lya The Illustrated Bible Dictionary limwesa cuma cimo cinalingisa eci cilongesa cipwe cacikalu. Eli libulu lyendekele ha Cilongesa ca Binjambi Batatu ngwalyo: “Eci cilongesa keti ca mu Mbimbiliya mwafwa kukwesi cisoneka hacinemana.” Ha kuwana ngwe eci cilongesa “keti ca mu Mbimbiliya,” baje bakulahela eci cilongesa baneseka mwoshe mubanasela kuwana bisoneka bibasa kupangesa mu kucimanena, oloni kubabiwanene. Co baneseka kutengulula na bisoneka bimo.

Cisoneka cimo cibakapangesa bamo mu kuhenga cinapu cisoneka ca Yowano 1:1. Mu Mbimbiliya ya King James Version, eci cisoneka ngwaco: “Hakulibanga kwakele Lijwi, co Lijwi wakele hamo na Njambi [mu Cigriki, ton the·onʹ], co Lijwi wapwile Njambi [the·osʹ].” Aha ha vesi hali majwi abali a Cigriki aje alumbununa njambi (the·osʹ). Lijwi lyakulibanga lili na lijwi lya Cigriki lije likwasa munu kuzibuka munu nambe cuma cibali na kusimutwiya lya ton ku maputukilo. Ngeci, lijwi lya the·onʹ lilumbununa Njambi Muka-nzili Yoshe. Oloni lijwi lyamucibali lya the·osʹ likelyo kulyesi na lijwi ku maputukilo lije likwasa munu kuzibuka munu nambe cuma mpundu cibali na kwendeka. Kuma eli lijwi banebalele lika kulyakako ndi?

Mukanda wa Yowano bausonekele mu Cigriki cije cibazibukile banu babangi cibatumbula ngwabo Cikoine. Co ei ndaka yakala na mashiko a mwakupangesela lijwi lije likwasa munu kuzibuka munu nambe cuma mpundu cibali na kwendeka. Muka-kulilongesa bya Mbimbiliya wa lizina lya A. T. Robertson wendekele ngwendi nga ku maputukilo a majwi abali abanatumbula mu mukana “kwoshe kuli lijwi lije likwasa munu kuzibuka munu nambe cuma mpundu cibanendeka, co owo majwi ali na kwendeka bya munu nambe cuma cimolika. Co lalo owo majwi asa kuliinga-inga.” Robertson wendekele cakumwenako ca mukanda wa Mateo 13:38 uje wendeka ngwawo: “Lihya [mu Cigriki, ho a·grosʹ] linapu kaye [mu Cigriki, ho koʹsmos].” Ou mukana umwesa ngwawo kaye nako kanapu lihya.

Batico nga ku maputukilo a lijwi limo kuli lijwi lije likwasa munu kuzibuka munu nambe cuma mpundu cibali na kwendeka, oloni likwabo likelyo kulyesi neli lijwi ngwe mwa ku mukanda wa Yowano 1:1? Muka-kulilongesa bya Mbimbiliya wa lizina lya James Allen Hewett wakumbulwile eci cihula kupangesa mukanda wa Yowano 1:1 ngwendi: “Nga majwi abali banawasoneka mu ngila ei, co kuwalifu, kuwendeka ha cuma cimolika nambe munu umolika, kuwasa kuliinga-inga.”

Cakumwenako, Hewett wapangesele mukanda wa 1 Yowano 1:5 mu kulumbununa ei simpi. Ou mukanda ngwawo: “Njambi ikeye ceke.” Mu Cigriki, “Njambi” bakamutumbula ngwabo ho the·osʹ. Ku maputukilo a lijwi lya the·osʹ kuli lijwi lya ho lije likwasa munu kuzibuka munu nambe cuma mpundu cibali na kwendeka. Oloni ku maputukilo a lijwi lya phos lije lilumbununa “ceke” kukwesi lijwi lya cifweci. Co Hewett wendekele ngwendi: “Munu simbu yoshe-yoshe . . . asa kwendeka ngwendi Njambi wakala mu ceke, oloni kasa kwendeka ngwendi ceke capwa Njambi.” Co lalo kuli byakumwenako bikwabo bili ku mukanda wa Yowano 4:24 uje wendeka ngwawo, ‘Njambi wapwa Sipilitu,’ na mukanda wa 1 Yowano 4:16 uje wendeka ngwawo, “Njambi wapwa cizemo.” Mu Cigriki, aha ha mavesi oshe ku maputukilo a lijwi lya Njambi kuli lijwi lije likwasa munu kuziba munu nambe cuma mpundu cibanendeka, oloni ku maputukilo a lijwi lya ‘Sipilitu’ na lijwi lya “cizemo” kukwesi eli lijwi. Ngeci, awa majwi kuwasa kuliinga-inga na lijwi lya Njambi. Co awa mavesi kuwasa kulumbununa ngwawo “Sipilitu yapwa Njambi” nambe “cizemo capwa Njambi.”

Baka-kulilongesa Cigriki na baka-kunungulula Mbimbiliya babangi bakendeka ngwabo mukanda wa Yowano 1:1 kuumwesa ngwawo “Lijwi” wapwa iya. Oloni ou mukanda uli na kwendeka lika ha cifwa cendi. Muka-kunungulula Mbimbiliya wa lizina lya William Barclay wendekele ngwendi: “Ku maputukilo a lijwi lya theos, [kapositolo Yowano] kasonekeleko lijwi likwasa munu kuzibuka munu nambe cuma mpundu cibali na kwendeka. Ngeci, eli lijwi lya theos limwesa lika mwafwila owo Lijwi . . . Yowano kendekele ngwendi Lijwi ikeye bene Njambi. Kendekele ngwendi Yesu ikeye Njambi embwe.” Muka-kulilongesa bya Mbimbiliya wa lizina lya Jason David BeDuhn nendi wendekele ngwendi: “Mu Cigriki, nga munu kasonekele lijwi likwasa banu kuzibuka munu nambe cuma mpundu cali na kwendeka ku maputukilo a lijwi lya theos ngwe mubanalingila ku mukanda wa Yowano 1:1c, co banu bamona ngwabo ali na kulumbununa ‘njambi-njambi lika.’ . . . Ngeci, lijwi lya theos linaliseze na lijwi lya ho theos mwafwa ku mapautukilo alyo kukwesi lijwi lya ho lije likwasa munu kuzibuka munu mpundu ibanendeka.” Co oku kuliseza kunapu lika ngwe muwanalisezela majwi a Mbunda a ‘njambi’ ishangumuka na cisona cacindondo na ‘Njambi’ ishangumuka na cisona cakama. BeDuhn wendekele lalo ngwendi: “Ku mukanda wa Yowano 1:1, Lijwi kubamutumbwile ngwabo Njambi mpundu umolika wakalako, oloni banamutumbula ngwabo njambi nambe munu wa ku sipilitu wa kulifwa na Njambi.” Joseph Henry Thayer, muka-kulilongesa bya Mbimbiliya uje wapwile umo wa banu banungulwile Mbimbiliya ya American Standard Version walumbunwine ou mukana ngwendi: “Logos [nambe ngwetu Lijwi] wafwile ngwe Njambi, kapwile Njambi mpundu.”

Kuma kucitaba kuli yetu banu kuzibuka Njambi ndi? Embwe, nameme Yesu kendekele ngoco. Yesu mwalombelele kuli Ishe wamwesele mwamubwa kuliseza kuli mukati kendi na Ishe. Wendekele ngwendi: “Co mwonyo wa myaka yoshe ukewo ou, ngeci bakuzibuke yobe Njambi umolika wa busunga, co na kuzibuka Yesu Kilistu, uje iwatumine.” (Yowano 17:3) Nga tukulahela muli Yesu na kuzibisisa mwamubwa biilongesa Mbimbiliya, co tumusingimika na kumumona ngwetu wapwa Muna Njambi. Co lalo tulemesa lika Yehova uje wapwa “Njambi umolika wa busunga.”