Omwo Blessing * wetele mu Europe, wathinganyekele ngwendi akakovela chipangi cha kuvinda viñambu. Oloni munima ya matangwa 10 a kumupupanga na kumuyandetha kuli vaka-nanga yendi, Blessing washangumukile chipangi cha vukwithzi.

Blessing wapandele kuwana vimbongo vya kupwa 200 nambe 300 euros ha vuthsiki vumo lika mangana athe kufweta mukuli wa vimbongo vya kutuvakana 40,000 euros kuli uje munakathzi wamulandele. * Blessing nendeka ngwendi: “Thimbu yoshe njathinganyekele kuvomboloka. Oloni njalishoshomwenene ha vyuma vinethi kulingiwa kuli vaka-nanga yange. Njakele mu vitanga.” Muthzimbu wendi umwetha vyuma vili na kulingiwa ku vanu vavangi vaje vali mu vundungo vwa kulinga vukwithzi vuje vuli mu mafuti amangi.

Mu myaka ya kweta ku 4,000 kunima, mukwenje Yosefa vamulandethele mu vundungo kuli vandolome vendi. Wakapwile ndungo ku njuvo ya muka-kufuka wa mu Ingito. Ha kulivanga, Yosefa kuvamuyandethele kuli shukulu yendi ngwe muvayandethelele Blessing. Oloni omwo Yosefa wavyanene kulinga vyuma vyamulekele munakathzi wa shukulu yendi, vamuvangeyeye ngwavo namupiki. Vamwakele mu kamenga na kumuyandetha.—Kushangumuka 39:1-20; Myatho 105:17, 18.

Yosefa wapwile ndungo kuthañulu, oloni Blessing napu ndungo wa mu vithimbu vyetu. Mingotho ya kulandetha vanu mu vundungo, ikeyo yanenethele ngwavo Yosefa na Blessing vakapwe vindungo.

Vindthzita vikevyo vyanenethele ngwavo vanu vaka-mafuti eka vawane vwathi vindungo. Mwene wa ku Ingito Thutmose III vamwendeka ngwavo ikeye wakwatele vindthzinda va kupwa 90,000 munina ya kulwa  ndthzita na Vakanana. Vaka-Ingito vavapangethele mu vipangi vya kufwa ngwe kwinda mamanya na kutunga vitembele na kwinda mingelo.

Mu thimbu ya chiyulo cha Valoma, vindthzita vyanenethele ngwavo vanu vavangi vapwe vindungo, cho lalo kutonda vindungo kwanenethele ngwavo kukale vindthzita. Vanawana ngwavo mu chita cha myaka cha kulivanga, vanu vavalandethele mu vundungo vetele ha chitika cha nambala ya vanu va mu Loma. Vindungo vavangi va ku Ingito na mu Loma vavayandethele manene. Chakumwenako, vindungo vaje vakele na kupangela ku mikoti ya vaka-Loma vakele na kuyoya lika myaka 30.

Mu kwita kwa myaka, vindungo vanatwalelelaho kuvayandetha manene. Kushwa mu chita cha myaka cha vu 16, kweta na mu chita cha myaka cha vu 19, vaka-America vakele na kulanda manene vindungo mu Africa. Vaka-UNESCO ngwavo: ‘Vanalume na vanakathzi na vanike va kutuvakana 25 milyoni vavakwatele na kuvalandetha.’ Vanu vavangi vanavendeka ngwavo vathsililile mu kalunga ndonga omwo vakele na kujavuka. Olaudah Equiano, ndungo uje wovokele wendekele ngwendi: “Vanakathzi vakele na kulila, vakwavo vakele na kuthsa veka cho vakele na kukemanga, omwo ya tuyando. Vyuma vyalingiwile vithzivitha manene vuthiwa.”

Chaluvinda kuwana ngwavo vundungo vuchili na kutwalelelaho na matangwa ano. Vaka-International Labour Organization ngwavo, vanalume na vanakathzi na vanike vamo va kupwa 21 milyoni vachili na kuvapangetha ngwe vindungo. Vindungo va matangwa ano vali na kupanga mu mikoti na kumafakitoli a vaka-kupanga vinanga na kufomona vindopi na kupwa vikwithzi na kupanga ku vinjuvo vya vanu. Nameme kuyandetha vanu mu ngila eyi kunapu kujomboka mashiko, oloni hanga kuchili na kutwalelelaho.

Kuyandetha manene vindungo kunanenetha ngwavo vanu valwile kupatuka. Mu mwaka wa 73 B.C.E munalume wa kuthimpa Spartacus na vindungo va kupwa 100,000 valwithile Valoma, oloni kuvahyanene. Mu ma 1800, vindungo va ha liñanda lya Caribbean, ku Hispaniola vatengulukilile vashukulu vavo. Kupangetha mwamuvi vindungo mu mahya a mishati, kwakatwile ndthzita ije yakeleko ha myaka 13, cho echi chanenethele ngwavo lifuti lya Haiti lilimanene, mu 1804.

Oloni kutunda kwa Vaisalele mu vundungo vwa ku Ingito kukwapwile kwakukalu. Mbunga yoshe ya Vaisalele vaipatwile mu vundungo vwa ku Ingito. Vapandele kupatuka. Mbimbiliya yatuleka ha kuyoya kwavo mu Ingito ngwavo: “Vavathindiyiye kupanga vipangi vyakama kujeneka kuvathzivila mema ku mbunge.” (Kutuhuka 1:11-14) Falao umo washikile ngwendi vathsiye  vimbututu mangana vatepulule ku mbunga ya Vaisalele.—Kutuhuka 1:8-22.

Kupatuka kwa Vaisalele mu vundungo vwa mu Ingito kwapwile kwakulitila, mwafwa Njambi ikeye wavamenene. Njambi walekele Mosesa ngwendi: “Njamono tuyando twavo twoshe. Ngechi vene, njinaija na kuvapatula ku livoko lya vaka-Ingito.” (Kutuhuka 3:7, 8) Na lelo lino, Vayunda vakalingi chilika cha Pasovala cha kwanuka kupatuka kwavo ha mwaka na mwaka.—Kutuhuka 12:14.

Mbimbiliya ngwayo: “Shukulu Kalunga Njambi yetu kethi kutava makuli,” cho yatuleka lalo ngwavo, katengulukile. (2 Mithzimbu 19:7; Malakiya 3:6) Njambi watumine Yesu kwa “kwambulula kupatuka kuli vindthzinda . . . , na kupatula vaje va vali na kuyandetha.” (Luka 4:18) Kuma echi chilumbununa ngwavo wethzile na kupatula vanu vaje vavanalandetha mu vundungo ndi? Embwe. Njambi watumine Yesu kwakupatula vanu ku vundungo vwa vuvi na kuthsa. Wendekele lalo ngwendi: “Vuthunga vukamipatula.” (Yowano 8:32) Na matangwa ano vuthunga vuje vwalongethele Yesu vuchili na kupatula vanu mu vingila vyavingi—Kengeni chipalo chije chendeka ngwavo: “ Kupatuka ku Vundungo vwa Vyuma Vyeka”

Njambi wakwathele Yosefa na Blessing vapatuke mu vundungo mu vingila vya kulithethzathethza. Mwatha kuwana viñanda vyavingi vije vyendeka hali Yosefa mu tupetulu 39 kutwala 41 twa Livulu lya mu Mbimbiliya lya Kushangumuka. Blessing walifwitile mangana apatuke mu vundungo.

Omwo vamushekele mu lifuti limo lya mu Europe, Blessing waile ku Spain. Omwo waketele, wakaliwanene na Vakaleho va Yehova, cho washangumukile kulilongetha navo Mbimbiliya. Blessing washakele kukala na futithi yaivwa ngechi wangwile kupanga chipangi chachivwa cha thimbu yoshe na kuleka uje munakathzi wamulandele ngwendi atepulule ku vimbongo vyapandele kumufweta ha ngonde na ngonde. Litangwa limo, uje munakathzi watumine foni kuli Blessing. Uje munakathzi walekele Blessing ngwendi alikele kufweta uje mukuli, cho walombele kumuthambetha. Vika vyanenethele ngwavo alinge ngocho? Uje munakathzi nendi washangumukile kulilongetha Mbimbiliya na Vakaleho va Yehova. Blessing nendeka ngwendi: “Vuthunga vukapatula vanu mu vingila vya kukathametha.”

Yehova Njambi walithzivile vuthiwa omwo wamwene vaka-Ingito vayandetha Vaisalele, cho mukemwo mwakalithzivila na matangwa ano. Chili vene, vyuma vinapande kutenguluka mu kaye mwoshe mangana vanu vapatuke ku vundungo vwoshe. Njambi na kulahetha kutengulula vyuma hano hathi. “Tuvandamena vije vyanakulahetha Njambi, vikevyo, lilu lyaliha na kaye kakaha, muje mukakala vuthunga.”—2 Petulu 3:13