Kutanda vya vaka-kulonda tuvalu vawana kunatha kumitewetha nambe kumikathametha, oloni kumwapandele kutewa nambe kukathama. Mwafwa vika? Mwafwa Mbimbiliya na vyuma vili na kulingiwa ano matangwa vitukwatha kuthzivuka vivemanena vaje vaka-kulonda tuvalu. Nameme vemanena vukalu vuje vukasholoka hano hathi, oloni kuli vyuma vyavivwa vimukalikuwa na nanga yeni. Mu ngila muka? Tuchitanekeyeni vyemanena umo na umo wa vaka-kulonda tuvalu.

Yowano ngwendi: “Njakengele, cho kwakele kavalu wa kutoka. Uje walondeleho wakwatele vuta vwa luthipa, cho vamwanene chilongo. Wakatukile ngwe muka-kuhyana aya mu kuhyana.”—Kujombolola 6:2.

Iya walondele ha kavalu wa kutoka? Vanamwendeka mu livulu lya Kujombolola lya mu Mbimbiliya. Vanamwendeka ngwavo “Lijwi lya Njambi.” (Kujombolola 19:11-13) Lijwi napu Yesu Kilisitu, mwafwa wapwa muka-kwendekelako Njambi. (Yowano 1:1, 14) Cho vamutumbula lalo ngwavo “Mwene ya vimyene na Shukulu ya vashukulu,” uje wapwa “Muka-kulongwa na Vuthunga.” (Kujombolola 19:11,16) Wapwa mwene uje ali na ndthzili ya kulwa, oloni kethi kuipangetha mu ngila yaivi. Tuchithimutwiyeni ha vihula evi.

Iya nana Yesu moko ya kuhyana? (Kujombolola 6:2) Kapolofweto Ndanyele wamwene chimona muje vethekethele Mesiya kuli muna “munu,” uje ivanene “moko na kathingimiko na ndthzili ya vumwene” kuli Yehova Njambi uje “wakala ku myaka yoshe.” * (Ndanyele 7:13, 14) Njambi Muka-ndthzili Yoshe ikeye nana Yesu ndthzili na lithetha lya kuyula na kuthompa. Kavalu wa kutoka emanena ndthzita ya vuthunga yakatwamenena Muna Njambi, mwafwa kakangi muvala wa kutoka mu Vithoneka, ukemanena vuthunga.—Kujombolola 3:4; 7:9, 13, 14.

Ava vaka-kulonda tuvalu vashangumukile tangwa lika kulondaho? Anukeni ngweni muka-kulonda kavalu wa kulivanga, Yesu walondele ha kavalu omwo vamwanene chilongo. (Kujombolola 6:2) Yesu washangumukile kuyula mwaka uka mwilu? Omwo welukile mwilu, kashangumukile kuyula oho vene. Mbimbiliya imwetha ngwavo wakavandamenene tahi. (Vahevelu 10:12, 13) Yesu walekele vaka-kumukavangeya ngwendi, omwo vakamona vithzivukitho, cho vakananguke ngwavo thimbu yendi ya kuvandamena inahu, cho nashangumuka kuyula mwilu. Wendekele ngwendi omwo akashangumuka kuyula, vyuma mu kaye vikavihya manene. Wendekele ngwendi kukakala vindthzita na njala na mishongo. (Mateo 24:3, 7; Luka 21:10, 11) Munima ya Ndthzita ya kaye ya kulivanga ya 1914, chasholokele mwamuvwa ngwavo ikeyo thimbu yendekele Yesu, ije vatumbula lalo mu Mbimbiliya ngwavo “thimbu ya matangwa a kukotoka.”—2 Timateo 3:1-5.

Vika vyanenetha ngwavo kushwa hashangumukilile kuyula Yesu mu 1914 vyuma vivihye manene? Mwafwa ha thimbu ije, Yesu washangumukile kuyula mwilu kethi hano hathi. Valwile ndthzita mwilu, cho Mwene Yesu, uje ivanatumbula ngwavo Mingeli, wombilile Satana na vandemone vendi hano hathi. (Kujombolola 12:7-9, 12) Satana naluvala manene omwo vanamumbila hano hathi, mwafwa natanekeya ngwendi thimbu yendi yathalako yaindondo. Ololo Njambi ashulithilila viyongola vyendi vya kunyongetha Satana. (Mateo 6:10) Ha thimbu ino, tuchimoneni omwo vaka-kulonda tuvalu vatatu vamwetha ngwavo tuli mu thimbu ya kukaluwa ya “matangwa a kukotoka.” Muka-kulonda kavalu wa kulivanga ikeye nemanena munu, oloni vaka-kulonda  tuvalu vakwavo vatatu vemanena vukalu vuvali na kuliwana navwo vanu mu kaye.

“Cho kavalu mukwavo watuhukile, wapwile wa kuvenga. Uje walondeleho vamwanene ndthzili ya kunena ndthzita hano hathi, ngechi vanu valithsiye umo na mukwavo. Vamwanene moko yakama ya mukwale.”—Kujombolola 6:4.

Ou muka-kulonda kavalu emanena vindthzita. Vanamwana ndthzili ya kunena vindthzita hano ha lifuti livu. Mukemwo mu 1914, kwakele ndthzita ya kaye. Cho kwethzile lalo ndthzita ya kaye ya mu chivali ije yanyongethele vanu vavangi. Vaka-kutondethetha vamo vendekele ngwavo, kushwa mu 1914, vindthzita vinanyongetha vanu va kutuvakana 100 milyoni. Cho kwakele lalo vanu vavangi vaje vavulumukile manene.

Vindthzita vyalithala vati matangwa ano? Vindthzita vya mu matangwa a kukotoka vinapu vyavingi, cho vinanyongetha vanu vavangi manene. Nameme vimunga vya vaka-kunena kwoloka vya kufwa ngwe United Nations, kuvyathele kwimika uje muka-kulonda kavalu wa kuvenga.

“Njakengele, cho kuje kwakele kavalu wa kuthzivala. Uje walondeleho wakwatele chipetheletho mu livoko lyendi. Cho njathzivile lijwi litunda mukati ka vaje vikashama vawana va kuyoya ngwalyo: ‘Lita ya tiliku inapu ngwe fweto ya litangwa lyoshe lya mutunu, cho lalo malita atatu a mbale ya maumwa anapu fweto ya litangwa lyoshe lya mutunu. Oloni kethi uviyithe mathzi a olive na mikolovothzi ya vushuka vwa vinyu.’”—Kujombolola 6:5, 6.

Ou muka-kulonda kavalu emanena njala ya lyangengela. Vyakulya vyakehele manene, mwafwa lita imo ya tiliku vailandele mbongo imo ya siliva ije yapwile fweto ya litangwa lya mutunu, mu chita cha myaka cha kulivanga. (Mateo 20:2) Eyi mbongo yathele lalo kulanda malita atatu a mbale ya maumwa, ije kuyapwile ya theho manene ngwe tiliku. Kuma nanga yakele na kupwithamo na vyakulya evi ndi? Vanu vavalekele ngwavo kuvapandele kushandothzola vyakulya, maneneni vije vyakeleko ha thimbu ije vya kufwa ngwe olive na mikolovothzi ya vushuka vwa vinyu.

Kuma ou muka-kulonda kavalu wa kuthzivala nashatuka manene kushwa mu 1914 ndi? Eyo. Mu chita cha myaka cha vu 20, vanu vakweta ku 70 milyoni vanathsi ku njala. Vaka-kuyula vamo ngwavo: “Vanu va kupwa 805 milyoni, vavinjile mushongo wa njala kutunda mu 2012 kutwala mu 2014.” Muthzimbu ukwavo wamwethele ngwawo: “Njala ili na kuthsiya manene vanu kutuvakana vaje vali na kuthsa ku AIDS na malaliya na TB.” Nameme vanu vanalifwiti mu kushaka kumanetha njala, oloni anga vachili mu njala.

“Njakengele, cho kwasholokele kavalu wa kutokoloka. Uje walondeleho vamulukile lithzina ngwavo Kuthsa, cho Vukalo vwa Vathsi vwamukavele kuyehi munima. Vavanene ndthzili hakamwa ya mutambela umo wa mitambela iwana ya hano hathi, ngechi vathsiye na moko ya mukwale na njala ya lyangengela na mishongo na vikashama.”—Kujombolola 6:8.

Muka-kulonda kavalu wa mu chiwana emanena kuthsa kuje kukaija mwafwa ya mishongo na vyuma vikwavo vyeka. Kutunda lika mu 1914, ma milyoni a vanu ananyongo ku mushongo wa Spanish flu. Vanu va kweta ku 500 milyoni vatambwile ou mushongo. Kulumbununa ngwavo munu umo, ha vanu vatatu wakele nawo.

Oloni kethi mushongo wa Spanish flu lika. Vaka-kutondethetha, ngwavo mu chita cha myaka cha vu 20, mushongo wa chingongo (smallpox) wathsiyile vanu vavangi manene. Nameme kuli vaka-kupanga mambanda, oloni mishongo ya kufwa ngwe AIDS na TB na malaliya anga ichili na kuthsiya vanu vavangi.

 Vindthzita na mishongo na njala, vyoshe vili na kutshiya vanu. Cho Vimbumbo vichili na kulehula vanu, cho echi chikathzeyetha vaje vanu.

Vukalu vutuli na kumona, ololo vuhwa. Anukeni ha ñanda eyi: Yesu “wakatukile ngwe muka-kuhyana” mu 1914, omwo wombilile Satana hano hathi, oloni kanda amanethe kuhyana. (Kujombolola 6:2; 12:9, 12) Ha ndthzita ya Alamangindone, Yesu akamanetha vipangi vya Satana Liyavolo na kunyongetha voshe vaje vakalikwatathana nendi. (Kujombolola 20:1-3) Yesu kakanyongetha lika vaka-kulonda tuvalu vatatu, oloni akamanetha na vukalu vuvananene. Mu ngila muka? Kengeni viyakulahetha Mbimbiliya.

Vindthzita vikahwa, cho kukakala kwoloka. Yehova akamanetha “vindthzita hano hathi hoshe, akapokothzola mata a luthipa na makunga, enyeka vintelo na tuhya.” (Myatho 46:9) Cho vanu vaje vashaka kwoloka “vakajolela na kukala mu kwoloka.”—Myatho 37:11.

Kukukakala njala, vyakulya vikalithala. “Tiliku ipwe yaingi mu lifuti, hakamwa ya malundu hashule vimbuto.”—Myatho 72:16.

Mishongo na vuthsi vikahwa, cho vanu vakapwa va kulikangula na kuyoya myaka yoshe. Njambi “akathikumuna mithothzi yoshe ku mesho avo. Cho kukukakala kuthsa nambe vuthiwa nambe kulila nambe kukemanga. Omwo vyuma vyalaja vineti.”—Kujombolola 21:4.

Yesu mwakele hano hathi wamwethele vyuma vyavivwa vyakalinga kulutwe mu vumwene vwendi. Wayoyele mu kwoloka na kwana vanu vyakulya mu kukomoketha na kukangwitha mishongo na kuthangula vathsi.—Mateo 12:15; 14:19-21; 26:52; Yowano 11:43, 44.

Vakaleho va Yehova vatha kumimwetha mu Mbimbiliya yeni vimunapande kulinga mangana mulivwahethele, thimbu kanda kukotoka kwije. Vati, mushaka kulilongetha vyavingi ndi?