CAPITA 8

Njasa kuwana bati babusamba bababwa?

“Nga njinalubala njikashaka kulekako mukwetu munjili na kulizibila. Nga byuma kubyesi na kunjendela bwino njikashaka mukwetu anjileka ngwendi byuma bikala bwino. Nga njinabwahelela njikashaka kubwahelela hamo na bakwetu. Kwa seho manene kukala na babusamba.”—Brittany.

BANU bakendeka ngwabo banike bakatondo bakwabo bakweha nabo, oloni babaha bakatondo kukala na babusamba. Kuliseza muka kuliho?

Munu wa kweha nendi napu munu akamisikamesa lika.

Kabusamba napu munu uje akazibisisa mumuli na kulizibila.

Mbimbiliya ngwayo: “Babusamba bamwesa cizemo cabo simbu yoshe, babushoko banasemukila ngeci bamwene hamo tuyando.” (Visimo 17:17) Aha balumbununa babusamba baje bamyaka manene mbunge, co banaliseze na baje bamunakala na kweha lika nabo ku bwanike.

Busunga: Mumuya na kukola munapande kwangula babusamba

1. Bali na bifwa byabibwa

2. Bali na lizina lyalibwa

3. Baje kubasa kumyungumuna

Cihula: Mwasa kuwana bati babusamba ba cifwa eci? Tucisimutwiyeni tahi ha cuma na cuma cije casa kumikwasa.

Cuma Cakulibanga Cimikwasa Muwane Babusamba Bababwa Bifwa Byabibwa

Bimunapande kuzibuka. Anukeni ngweni keti munu woshe asa kupwa kabusamba wamubwa. Mbimbiliya ngwayo: ‘Kuli babusamba baje bashaka kulilinga mwamubi.’ (Visimo 18:24) Awa majwi anasa kuzibika ngwe anabambuka manene. Oloni acisinganyekeniho: Kuma mwakeleho na munu walikwisile kupwa kabusamba keni mwafwa ya kushaka lika kuminyanyamena ndi? Kuma mwakeleho na kabusamba uje wamibiisile lizina nambe kushandola biñanda bya makuli hali yeni ndi? Kabusamba wa cifwa eci kumwasa kumukulahela. a Munapande kwanuka ngweni kukala na babusamba babangi kukulumbununa ngwabo muli na babusamba bababwa!

Bimwasa kulinga. Anguleni babusamba baje bali na bifwa byabibwa bimwasa kutembwinina.

“Banu boshe bakendeka byuma byabibwa hali kabusamba kange Fiona. Nange njishaka banu bendeke byabibwa hali yange. Njishaka kukala na lizina lyalibwa ngwe lyalinalyo. Bikebyo binjikashungwiya.”—Yvette, 17.

Esekeni kulingako binatako.

1. Tandeni Ngalatiya 5:22, 23.

2. Lihuleni ngweni, ‘Kuma babusamba bange bakamwesa bifwa bya “bushuka bwa sipilitu” ndi?’

3. Soneka mazina a babusamba bobe bawazema. Co ku lizina na lizina sonekako cifwa cakala naco owo munu.

Lizina

․․․․․

Cifwa

․․․․․

Kwanukisa: Nga muwana ngweni babusamba beni bali na bifwa byabibi, co anguleniko babusamba beka!

Cuma Camucibali Cimikwasa Muwane Babusamba Bababwa Bali na Lizina Lyalibwa

Bimunapande kuzibuka. Nga mushatozoka kutonda babusamba, co munasa kulikuta busamba na munu woshe-woshe imuwana, nameme bene munu wamubi. Mbimbiliya ngwayo: “Uje enda na baka-mana apwa muka-mana lalo, oloni uje enda na bilema akanyonga.” (Visimo 13:20) Lijwi lya “bilema” kulitalesa ku banu baje bakasala ku sikola nambe baje kubesi na mana embwe. Oloni litalesa ku banu baje bakabyana kutolilila ku majwi a mana na kwenda mu ngila yaibi. Kumwapandele kulikuta busamba na banu ba cifweci.

Bimwasa kulinga. Keti mulikute busamba na munu woshe-woshe, oloni anguleni mwamubwa babusamba. (Myaso 26:4) Nameme ngoco, oku kukulumbununa ngwabo mukale na kangu embwe. Awa majwi alumbununa ngwawo munapande kunanguka na ‘kumona kuliseza kuli mukati ka baka-busunga na baka-bubi na hakati ka baka-kupangela Njambi na baje kubesi kumupangela.’—Malakiya 3:18.

Christopher, wa myaka 13 ngwendi: “Njikandelela manene kuli bisemi bange mwafwa banjikwasele kuwana babusamba bababwa baje bali na kulinga bwino ku sipilitu.”

Kumbululeni bihula binatako:

Nga njili na babusamba bange, kuma njikalishoshomwena ngwange banjikokweya kulinga byuma byabibi ndi?

□ Eyo

□ Embwe

Kuma njikatewe kutwala babusamba bange kuli bisemi bange kutewa ngwange hamo babamona ngwabo keti babusamba bababwa ndi?

□ Eyo

□ Embwe

Kwanukisa: Nga munakumbulula ngweni eyo ku bihula bili helu, co tondeni babusamba baje bali na bifwa byabibwa, baje banapu mwanja waubwa ha kupwa baka-Klistu.

Cuma Camucitatu Cimikwasa Muwane Babusamba Bababwa Baje Kubasa Kumyungumuna

Bimunapande kuzibuka. Mbimbiliya ngwayo: “Kulikwatasana na banu bababi kubiisa bilinga byabibwa.” (1 Kolinte 15:33) Mumbanda umo wa lizina lya Lauren ngwendi: “Bakwetu banjakele na kukobela nabo sikola bakele na kulikwatasana lika nange nga njilinga byuma bibatonda. Njakele na kuziba buli mukemwo njashangumukile kulinga byuma ngwe bakebo mangana behe nange.” Lauren wanangukile ngwendi nga tulinga byuma bibatonda bakwetu ngwabo tulinge, co tupwa ngwe cipupe cibali na kwendesa. Keti mutabe kumipwisa ngwe cidoli.

Bimwasa kulinga. Eceleni kulikwatasana na banu baje bashaka ngwabo mutengulule yoyesi yeni mangana mupwe ngwe bakebo. Nga mulinga ngoco, hamo munasa kukala lika na babusamba babandondo. Oloni mupwa ba kubwahelela, co mwasa kuwana babusamba bababwa kutubakana bamunaseze. Muwana babusamba baje bamikwasa mupwe banu bababwa.—Loma 12:2.

Jason, wa myaka 21 ngwendi: “Kabusamba kange wa ha mbunge Clint akakwata mbunge, co lalo wakala na Ngozi, ngeci akanjishongangeya manene.”

Lihuleni ebi bihula binatako:

Kuma njikatengulula zalesi yange, munjikendekela nambe munjikalingila byuma mangana njizibise babusamba bange kubwaha ndi?

□ Eyo

□ Embwe

Nga njili na babusamba bange, kuma njikai ku myela ije kunjapandele kuya ndi?

□ Eyo

□ Embwe

Kwanukisa: Nga munakumbulula ngweni eyo ku bihula bili helu, co ihuleni bisemi beni nambe mukulunu imwakulahela mangana aminangule. Nga mwapwa Mukaleho wa Yehova, co mwasa kwihula mukulunu mu cikungulukilo mangana amikwase kwangula mwamubwa babusamba bali na bilinga byabibwa.

TANDENI BIÑANDA BIKWABO HALI EI ÑANDA MU VOLYUMU 2, CAPITA 9

MU CAPITA INATAKO

Kuma kabusamba keni nambe mbunge yeni ikamisindiya kulinga byuma byabibi ndi? Waneni mumwasa kuhyanena obu bukalu

[Futunoti]

CISONEKA HANEMANA SIMPI

“Kabusamba wa busunga wa ha mbunge natubakana kabushoko.”—Visimo 18:24.

BIMWASA KULINGA

Nga muyoya kwesekesa na mashiko a Njambi, co bakweni baje bali na kulinga ngoco balikuta busamba neni. Bapwa babusamba bababwa manene

MUZIBUKA NDI . . . ?

Njambi kakele na kangu, oloni akangula banu baje basa ‘kukala mu njibo yendi,’ kesi kutambula munu woshe-woshe.?—Myaso 15:1-5.

BINJISHAKA KULINGA!

Nga njishaka kuwana babusamba bababwa, Njinapande ․․․․․

Banu bamo baje banakolo kunjitubakana baje banjishaka kuzibuka mwamubwa ․․․․․

Binjishaka kwihula bisemi bange ha ñanda ei ․․․․․

MUMONA BATI?

● Bifwa muka bimunasa kushaka manene ngweni kabusamba keni akale nabyo, co mwafwa bika?

● Bifwa muka bimunapande kukala nabyo mangana mupwe kabusamba wamubwa?

[Majwi]

Bisemi bange mubanjilekele ngwabo keti njilikwatasane na cibunga cimo ca babusamba, njalyendekesele mu mbunge yange ngwange abani bakebo banjishaka kulikwatasana nabo. Cinangulo ca bisemi bange capwile cacibwa mwafwa munjecelele kulikwatasana na babusamba bababi, njanangukile ngwange njasa kuwana babusamba bababwa babangi.’’—Cole

[Cipalo]

Esekeni kulinga ebi byuma

Simutwiyeni bya babusamba na bisemi beni. Behuleni bamileke babusamba babakele nabo mubapwile hali yeni. Kuma bakalibeye ha babusamba babakele nabo ndi? Nga mukemwo, mwafwa bika? Behuleni byuma byasa kumikwasa keti muliwane na bukalu bubaliwanene nabwo.

Bisemi beni banapande kuzibuka babusamba beni. Nga muli na kutewa kunena babusamba beni kuli bisemi beni mangana babazibuke, co lihuleni ngweni, ‘Bika binjili na kutewa?’ Kuli byuma bibakalingi babusamba beni bije bilingisa bisemi beni bajeneke kubashaka ndi? Nga mukemwo, co munapande kwangula mwamubwa babusamba.

Pweni baka-kutolilila bababwa. Mweseni kabusamba keni ngweni mwamwaka mbunge.—Filipu 2:4.

Pweni baka-kukonekela. Keti musinganyeke ngweni kabusamba keni alinga byuma byoshe mwamubwa. “Tubaboshe tukasebuka? bisimbu byabingi.”?—Yakomba 3:2.

Aneni kabusamba keni simbu ya kukala likalyendi. Kumwapandele kwaka kabusamba keni mu cikela. Babusamba ba busunga bakala neni ha simbu imubatonda.?—Muka-kwambulula 4:9, 10.

[Cikupulo]

Nga mutembwinina bilinga bya banu boshe-boshe mu kushaka lika kupwa kabusamba kabo, co mupwa ngwe cidoli cibasa kwesesa mubashakela