KAPETULU 11
“Vulo Vunapande Kukala na Kathingimiko”
“Vwahelela na kujolela na munakathzi wove uje iwambatele mu vukwenje vwove.” —VITHIMO 5:18.
1, 2. Chihula muka chituthimutwiya, cho mwafwa vika?
MWAMBATA laja nambe kushomboka ndi? Nga mukemwo, mwapwa mu va kuvwahelela mu vulo vweni indi muli na kumona vukalu? Kumwethi na kulikwatathana na muka-limbo lyeni ndi? Muli na kulipinditha na muka-limbo lyeni, ngechi kumwethi kuvwahelela mu vulo vweni ndi? Nga mukemwo, cho munatha kuvihilila mwafwa chithzemo chimwakele nacho ha kulivanga chinahu. Ha kupwa mu vaka-Kilisitu, mushaka ngweni vulo vweni vunenethe kathingimiko kuli Yehova Njambi imwathzema. Ngechi vukalu vumuli navwo vunatha kumithzeyetha na kumivinjitha ku mbunge. Oloni kethi muthinganyeke ngweni vukalu vweni kuvwatha kuhwa embwe.
2 Ano matangwa, kuli vaka-Kilisitu va kulyambata vaje vavwahelela mu vulo vwavo, nameme kunima vakele mu vukalu. Ava vaka-Kilisitu vawana ngila ya kukanyamethelamo vulo vwavo. Neni mwatha kupwa va kushuvuluka mu vulo vweni. Mu ngila muka?
SHWENYENI KULI NJAMBI NA KULIKWATATHANA NA MUKA-LIMBO LYENI
3, 4. Vaje vali mu vulo vatha kupandama vati kuli umo na mukwavo nga valifwita kupandama kuli Njambi? Aneni chakumwenako.
3 Vuthamba vweni na muka-limbo lyeni vukanyama nga mulikundika kuli Njambi. Mu ngila muka? Taleni chakumwenako echi. Achithinganyekeni munalume na munakathzi vanemana ku lilundu lije linamena kunthsina. Munalume ali kumutambela umo, cho munakathzi nendi ali kumutambela ukwavo. Voshe vavali vashangumuka kulonda ku lilundu. Thimbu vachili kuje kunthsina ya lilundu, munu na munu akala halako na mukwavo. Oloni omwo muvaya na kulonda, vashangumuka kulishwenya kamandondo kamandondo. Munamono thimpi itulilongethaho ndi?
4 Kulifwita kweni mu kupangela Yehova, twatha kuchetheketha ku kulifwita kwa munu uje alonda ku lilundu. Ha kuwana ngwe mwathzema Yehova, chinafu ngwe mwashangumukako laja kulonda ku lilundu. Oloni nga kumwalithzemene na muka-limbo lyeni, kumwetha ngwavo kumwethi na kulonda embwe, oloni muli na kushelumuka ku lilundu. Vaticho nga mutwalelelaho kulonda ku lilundu? Nameme ku maputukilo chisholoka ngwe muli halako na muka-limbo lyeni, oloni omwo mulifwita kulonda nambe ngwetu kushwenya kuli Njambi, mulikwatathana na muka-limbo lyeni. Ngechi kushwenya kuli Njambi kumikwatha mulikwatathane na muka-limbo lyeni. Oloni mwatha kulinga vati ngocho?
Mana a mu Mbimbiliya ali na ndthzili ya kukanyametha vulo vweni nga muwapangetha
5. (a) Mwatha kushwenya vati kuli Njambi na kulikwatathana na muka-limbo lyeni? (b) Yehova wamona vati vulo?
5 Ngila yaivwa imilingitha mupandame kuli Njambi na kuli muka-limbo lyeni inapu ya kupangetha mashiko a mu Lijwi lya Njambi aje endeka ha vulo. (Myatho 25:4; Isaya 48:17, 18) Kengeni majwi atunangwile Paulu ha vulo. Wendekele ngwendi: “Vulo vunapande kukala na kathingimiko kuli voshe.” (VaHevelu 13:4) Echi chilumbununa vika? Lijwi lya “kathingimiko” vakalipangetha ha kutumbula chuma chije cha theho manene. Omwo mukemwo Yehova mwamona vulo, wavumona kupwa vwa theho.
KUTHZEMA YEHOVA KUMIKWATHA MUTHINGIMIKE VULO
6. Majwi endekele Paulu ha vulo amwetha vika, cho vika kwapwila kwa theho kuwathinganyeka?
6 Ha kupwa mu vangamba va Njambi, yeni na muka-limbo lyeni mwathzivuka laja ngweni vulo vwapwa vwa theho. Yehova ikeye wakeleko vulo. (Tandeni Mateo 19:4-6.) Oloni nga mu vulo vweni muli vukalu, kuthzivuka lika ngweni tunapande kuthingimika vulo kuchatha kumikwatha mulithzeme na kulithingimika na muka-limbo lyeni. Vika oni vimikwatha mangana mulithzeme na kulithingimika na muka-limbo lyeni? Kengeni vyendekele Paulu ha ñanda ya kumwetha kathingimiko. Kendekele ngwendi, “vulo vwapwa vwa kathingimiko,” oloni ngwendi, “vulo vunapande kukala na kathingimiko.” Paulu kakele na kwendeka omwo muvwafwa vulo embwe, oloni walekele vakwavo vivapandele kulinga. * Kutanekeya eyi thimpi kumikwatha mushangumuke kuthzema muka-limbo lyeni. Mwafwa vika twendekela ngocho?
7. (a) Mashiko muka a mu Vithoneka atukakavangeya, cho mwafwa vika? (b) Vyuma muka vyavivwa vikatundu mu kwononoka?
7 Achithinganyekeni lalo ha mashiko akwavo a mu Vithoneka a kufwa ngwe, lishiko lya kupwitha vanu kupwa vandongethi na kulikungulwila hamo lika mu kulemetha Njambi. (Mateo 28:19; VaHevelu 10:24, 25) Vithimbu vimo kukapu kwakukalu kukavangeya awa mashiko. Vanu vamo kuvethi kutolilila ku muthzimbu wetu, indi hamo vipangi vyeni vikamijukitha na kushaka kulikela kuya ku viwano vya vaka-Kilisitu. Oloni mukatwalelelaho kwambulula muthzimbu wa Vumwene, cho lalo mukai kuviwano vya vaka-Kilisitu thimbu yoshe. Wai atha kumivindika kulinga vyuma evi, nameme Satana katha. Mwafwa vika? Mwafwa mwathzema manene Yehova mukemwo mwononoka mashiko endi. (1 Yowano 5:3) Vyuma muka vyavivwa vitundamo? Kwambulula muthzimbu na kuya ku viwano kuminenela kwoloka na kumithzivitha kuvwaha mwafwa mwathzivuka ngweni muli na kulinga chithzango cha Njambi. Echi chikecho chikamitakametha. (Nehemiya 8:10) Vika vitulilongetha hano?
8, 9. Vika vitushongangeya kwononoka lishiko lya kuthingimika vulo, cho mwafwa vika? (b) Vithimpi muka vivali vituthimutwiya?
8 Kuthzema Njambi kukamishongangeya mwononoke lishiko lya kwambulula na kulikungulula hamo lika nameme muli mu vukalu. Echi chithzemo chinapande lalo kumishongangeya mwononoke eli lishiko lyendeka ngwalyo “vulo vunapande kukala na kathingimiko.” (VaHevelu 13:4; Myatho 18:29; Muka-kwambulula 5:4) Yehova akamivethzikitha ha kulifwita kuya mu kwambulula muthzimbu na kuya ku viwano. Ngechi atha lalo kumivethzikitha nga muthingimika vulo vweni.—1 Tesalonika 1:3; VaHevelu 6:10.
9 Mwatha kuthingimika vati vulo vweni? Munapande kujenjuka ku futithi ije iviyitha vulo vweni. Oloni lingeni vyuma vyavivwa vije vikanyametha vulo vweni.
JENJUKENI KU ENDEKETHI NA KU VILINGA VIJE VISHAWITHA VULO
10, 11. (a) Vilinga muka vikashawitha vulo? (b) Chihula muka chitunapande kuthimutwiya na muka-limbo lyetu?
10 Muka-Kilisitu umo wa kushomboka wendekele ngwendi: “Njikalombela kuli Yehova mangana anjikwathe njithimpe.” Athimpe mu vyuma muka? Wendekele ngwendi: “Munalume wange akanjendeka majwi amavi. Nameme kethi kunjitwa vimbandu, oloni majwi a kufwa ngwe, ‘Uchitele kuli yange,’ ‘Uchilinge changocho,’ akanjivavaletha ku mbunge.” Ou munakathzi nendeka vukalu vukatundu mu kwendeka majwi amavi mu vulo.
11 Kunapu kwakuvi nga vaka-Kilisitu vaje vali mu vulo vendeka majwi amavi aje avavetwetha ku vimbunge. Nga munalume na munakathzi vapangetha majwi amavi, cho kuvethi na kuthingimika vulo. Omwo mukemwo muvwafwa vulo vweni ndi? Nga mushaka muthzivuke muyafwa endekethi yeni, cho likehetheni na kwihula muka-limbo lyeni ngweni, “Majwi anjikendeka akakuthzivitha vati ku mbunge?” Nga muka-limbo lyeni amileka ngwendi majwi eni akamuvavaletha, cho munapande kupangelaho.—Ngalatiya 5:15; tandeni Efeso 4:31.
12. Vika vilingitha Njambi amone kulemetha kwa munu kupwa kwangocho?
12 Anukeni ngweni ngila imukapangethelamo ndaka yeni mu vulo, yatha kuthsiya vuthamba vweni na Yehova. Mbimbiliya ngwayo: “Nga munu umo ayongola ngwendi ikeye muka-kulemetha, cho kononwetha ndaka yendi, kulemetha kwendi kunapu kwangocho, cho ali na kulikwitha ikeye vavenya.” (Yakomba 1:26) Endekethi yeni inakundama ku kulemetha Njambi. Mbimbiliya kuyakundwiyiye vithinganyeka vya kwendeka ngwavo vyoshe vyoshe vilingiwa ha njuvo kuvyethi na vukalu, chakama lika munu kwali na kulemetha Njambi. Kethi mulikwithe yeni vavenya. Eyi kethi ñanda ya kwethetha embwe. (Tandeni 1 Petulu 3:7.) Munatha kukala na chashu na ntwima ya kupangela Njambi, oloni nga mwashaka kwendeka majwi amavi kuli muka-limbo lyeni, cho muli na kushaula vulo, ngechi Njambi amona kulemetha kweni kupwa kwangocho.
13. Munu natha kuthzivitha vati muka-limbo lyendi kuvihya?
13 Vaje vali mu vulo kuvapandele kuthzivitha muka-limbo lyavo kuvihya mu kulinga vyuma mu ngila ije kuyapandele. Thinganyekeni ha vyakumwenako evi vivali. Cha kulivanga, chithemi wa munakathzi wa muthzike akatumu kushwa kumo foni ku munalume wambala mu chikungulukilo mangana amukwathe ha vukalu vumo, cho vakathimutwiya thimbu yalaha manene. Cha mu chivali, ndolome wa muthzike akapanga thimbu yoshe na ndokathzi wa kushomboka mu lihya. Ou ndokathzi wa kushomboka na uje ndolome wa kwambata vanatha kukala na vithinganyeka vyavivwa, oloni vaka-limbo lyavo vatha kuvathinganyekela vati? Ndokathzi uje wakele mu vukalu ovu wendekele ngwendi: “Njikathzivi kuvihya kumona munalume wange akwatha ndokathzi umo lika mu chikungulukilo na kuthimutwiya nendi thimbu yoshe. Njikalithzivi ngwe nji wangocho.”
14. (a) Lishiko muka lya vulo livendeka ku Kushangumuka 2:24? (b) Chihula muka chitunapande kulihula?
14 Ou ndokathzi yetu na veka vaje vali mu vukalu vwa chifwa echi, vanapande vene kuthziva kuvihya. Vaka-limbo lyavo vombwanetha lishiko lyendekele Njambi ha vulo ngwendi: “Munalume akathethza ishe na vaina na kulipandakana na munakathzi wendi, cho vakapwa muvila umo lika.” (Kushangumuka 2:24) Vanu va kulyambata vatha kutwalelelaho kwaka mbunge vithemi vavo, oloni Njambi wavwahetha ngwendi munu napande kwaka manene mbunge muka-limbo lyendi. Mu chifwa chimo lika, vaka-Kilisitu vathzema vakwavo vaka-kukulahela, oloni vanapande kwaka manene mbunge muka-limbo lyavo. Nga muka-Kilisitu uje wambata nambe kushomboka alithzilila, nambe kuthikama manene na vakwavo vaka-Kilisitu, maneneni vaje va vushwamwa vweka, chinatha kunena vukalu mu vulo vwendi. Vukalu vwa mu vulo vweni hakeho ha vuli na kutunda ndi? Lihuleni ngweni, ‘Njikathikama na muka-limbo lyange na kumwetha ngwange njamwaka mbunge na ku muthzema ndi?’
15. Kwetheketha na Mateo 5:28, mwafwa vika vaka-Kilisitu va kulyambata kuvapandele kulithzilila manene na vanu va vushwamwa vweka?
15 Vaka-Kilisitu va kulyambata vaje vaka manene mbunge munu wa vushwamwa vweka uje kethi muka-limbo lyavo, valikoveletha mu vukalu. Vaka-Kilisitu va kulyambata vamo vanathzeme munu ivalithzilila nendi uje kapwile muka-limbo lyavo. (Mateo 5:28) Kulithzilila kwa chifwa echi, kunavatwala ku kulinga vyuma vije vishawitha vulo vwavo. Tuthimutwiyeni vyendekele kapositolo Paulu ha ñanda eyi.
“MWELA WA VULO KETHI VAUJWALETHE”
16. Lishiko muka lyendekele Paulu kukundama ku vulo?
16 Paulu mwamanethele kwendeka ngwendi “vulo vunapande kukala na kathingimiko,” wanangwile lalo ngwendi: “Mwela wa vulo kethi vaujwalethe, mwafwa Njambi akathompa vaka-vupangala na vikwithzi.” (VaHevelu 13:4, NWT) Paulu wapangethele lijwi lya “mwela wa vulo” ha kutumbula kulilala kwa munalume na munakathzi. Kulilala kwa chifwa echi, ‘kuchipu cha kujwala,’ nameme ngwetu chipwa cha kujela nga munu alilala na muka-limbo lyendi. Ngechi, vaka-Kilisitu vanapande kukakavangeya majwi endeka ngwawo: “Vwahelela na kujolela na munakathzi wove uje iwambatele mu vukwenje vwove.”—Vithimo 5:18.
17. Mwafwa vika vaka-Kilisitu kuvapandele kumona vupangala ngwe muvavumona vaka-kaye? (b) Twatha kukavangeya vati mwanja wa Yombi?
17 Vaje valilala na munu uje kapwile muka-limbo lyavo, kuvathingimikile mashiko a Njambi aje endeka ha futithi ya kujela. Vanu vavangi ano matangwa, vamona vupangala kupwa vwavuvwa. Oloni vaka-Kilisitu kuvapandele kumona vupangala ngwe muvamona vanu va mu kaye. Vathzivuka ngwavo “Njambi ikeye akathompa vaka-kulinga vupangala na vukwithzi,” kethi vanu embwe. (VaHevelu 10:31; 12:29) Ngechi vaka-Kilisitu va vuthunga vakakavangeya mashiko a Yehova aje endeka ha vulo. (Tandeni Loma 12:9.) Anukeni majwi endekele kukulwila yetu Yombi ngwendi: “Njinalikumiya chikumiyo na mesho ange.” (Yombi 31:1) Vaka-Kilisitu vanapande kuvingilikiya mesho avo, kuvapandele kukenga na lishungu munu wa vushwamwa vweka uje kethi muka-limbo lyavo kutewa valinga vupangala.—Kengeni Viñanda Vikwavo ha liputa 219-221.
18. (a) Yehova wamona vati vupangala? (b) Vupangala na kulemetha tumponya vyalifwila hali?
18 Yehova wamona vati vupangala? Mashiko a Mosesa atukwatha tuthzivuke omwo Yehova mwamona vupangala. Mu Isalele, vanu vaje valingile vupangala na kulemetha tumponya vavathsiyile. (VaLevi 20:2, 10) Munamono omwo vupangala muvwalifwa na kulemetha tumponya ndi? KaIsalele uje walemethele tuponya, wapokwele chikumiyo chalikumiyiye na Yehova. Mu chifwa chimo lika, kaIsalele uje walingile vupangala, wapokwele chikumiyo chalikumiyiye na muka-limbo lyendi. Voshe vapwile vaka-kuthevuka. (Kutuhuka 19:5, 6; Kwituluka mu Mashiko 5:9; tandeni Malakiya 2:14.) Voshe vakele na mulonga ku mesho a Yehova, Njambi wa vuthunga.—Myatho 33:4.
19. Vika vyatha kukwatha munu avyane kulinga vupangala, cho mwafwa vika?
19 Vaka-Kilisitu kuvethi mu Mashiko a Mosesa. Oloni nga vaka-Kilisitu vathzivuka ngwavo vupangala vavumwene kupwa vuvi vwakama mu Isalele ya kuthañulu, kuvakwatha vajenjuke ku kulinga vupangala. Mwafwa vika? Achithinganyekeni ha vihula evi. Mwatha kukovela mu chachi na kushangumuka kukombelela kamponya ndi? Mwatha kukumbulula ngweni, ‘Kunjatha kulinga ngocho.’ Vati nga vamyana vimbongo vyavingi, mwatha kulinga ngocho ndi? Mwatha kuvyana ngweni, ‘Embwe.’ Muka-Kilisitu wa vuthunga katha kuthethza Yehova na kuya mu kulemetha kamponya. Mu chifwa chimo lika, vaka-Kilisitu kuvapandele kuthethza Njambi yavo Yehova, nambe muka-limbo lyavo na kuya na kulinga vupangala nameme chifwe vati. (Myatho 51:1, 4; Kolose 3:5) Kutushaka kulinga vyuma vije vilingitha Satana avwahelele, oloni vishawitha Yehova na vulo vuje vwapa vwa kujela.
MWAKUKANYAMETHELA VULO VWENI
20. Vyuma muka vinalingiwa mu malo amo? Aneni chakumwenako.
20 Vyuma muka vikwavo vimwatha kulinga mangana mushangumuke lalo kuthingimika muka-limbo lyeni? Thimbu kanda mukumbulule echi chihula, thzivukeni ngweni vulo vunapu ngwe njuvo. Cho majwi amavwa na vilinga vyavivwa na vyuma vikwavo vyavivwa vije vithingimika muka-limbo lyeni, vinapu ngwe vishani na vyuma vyavivwa vije vivwahetha njuvo. Nga mulithzema, cho vulo vweni vufwa ngwe njuvo ivanaka vishani na vyuma vyavivwa. Nga chithzemo cheni chihwa, cho vulo vweni vufwa ngwe njuvo ije kuvakele vishani na vyuma mwamuvwa. Oshe mushaka kwononoka lishiko lya Njambi lyendeka ngwalyo, “vulo vunapande kukala na kathingimiko,” kumilingitha muvwahetheko vimo mu vulo vweni. Chuma chije chimwamona kupwa cha theho, mwatha kuchivwahetha nga chinavihya. Mwatha kulinga vati ngocho? Lijwi lya Njambi ngwalyo: “Njuvo vakaitungu ha luvula lwa mana na kuthzivithitha, mana anapande kushulitha milili na vufuko vwoshe vwa theho.” (Vithimo 24:3 4) Thinganyekeni mumwatha kupangethela awa majwi mu vulo vweni.
21. Twatha kukanyametha vati vulo vwetu kamandondo kamandondo? (Kengeni lalo chipalo ha liputa 131.)
21 Chithzemo cha vuthunga na kukomoka Njambi na likulahelo lya kukanyama, vinapu ngwe vufuko vwa ‘theho’ vuje vwashula mu nanga ya kuvwahelela. (Vithimo 15:16, 17; 1 Petulu 1:7) Evi vyuma vikanyametha manene vulo. Eyi milili ivanendeka mu chithoneka cha Vithimo, munamono muikashulu na vufuko vwa theho ndi? Ovu vufuko vukaija mwafwa ya kupangetha “mana.” Mana a mu Mbimbiliya ali na ndthzili ya kutengulula vithinganyeka vya vanu na kuvalingitha vashangumuke kulithzema umo na mukwavo. (Loma 12:2; Filipu 1:9) Nga mutumbama hamo na muka-limbo lyeni na kuthimutwiya ha ñanda imo ya mu Mbimbiliya ya kukundama ku vulo, ije inemana ha chithoneka cha litangwa na litangwa, nambe mu Kaposhi ka Kukengela na Toneni!, cho chifwa ngwe muli na kwilula vishani na vyuma vyavivwa vije vivwahetha mu njuvo. Nga chithzemo cheni chimishongangeya kupangetha mashiko amunatanda mu mikanda, cho chinapu ngwe muli na kwaka vishani na vyuma vyavivwa mu “mulili” wa njuvo yeni. Ngechi mwatha kulikuwa lalo chithzemo mu vulo vweni.
22. Tushuvuluka vati nga tulifwita kukanyametha vulo vwetu?
22 Kukambata thimbu yakama mangana muvwahethe vyuma ngwe muje muvyafwile ha kulivanga. Oloni nga mupanga na ndthzili, mupwa va kushuvuluka mwafwa muli na kukavangeya lishiko lya mu Mbimbiliya lije lyendeka ngwalyo ‘Lithingimikeni umo na mukwavo.’ (Loma 12:10; Myatho 147:11) Kulifwita kweni kumikwatha mukale mu chithzemo cha Njambi
^ par. 6 Muthzimbu woshe wendekele Paulu wamwetha ngwawo vulo vwemana ha vyuma vyendekele.—VaHevelu 13:1-5.
