1, 2. Vika vitunapande kwanuka nga twangula vyuma vya thenga?

MULINGA vati nga mushaka kulya vushuka vumo vwa kutovala, oloni mumona ngweni mutamba umo wa vushuka unavolo? Mulya ovu vushuka vwoshe hamo lika na uje mutamba wa kuvola ndi? Mumbila kuti vushuka vwoshe ndi? Mushemuna mbathzuvwila ije inavolo na kulya ije ili mwamuvwa ndi? Ha vingila evi, mwangulaho ngila imo.

² Mu chifwa chimo lika, vyuma vya thenga vinafu ngwe vuje vushuka. Vithimbu vimo mukashaka kulikuwa vyuma vya thenga, oloni ano matangwa vyuma vyavingi vya thenga vinavihya, nameme ngwetu vinavolo. Ngechi mulinga vati? Vamo vanatha kulinga vyuma vyavivi na kulikoveletha mu vyuma vya thenga vyoshe vya muno mu kaye. Veka vanatha kuvyana vyuma vya thenga vyoshe kutewa vivatwala ku kulinga vuvi. Veka lalo vanatha kuvyana vyuma vya thenga vyavivi, oloni vatha kulinga vyuma vya thenga vyavivwa. Ngila muka imwangulaho mangana imikwathe kukala mu chithzemo cha Njambi?

3. Vyuma muka vituthimutwiya?

³ Vungi vwetu tunatha kwangula ngila ya mu chitatu. Tuthzivuka ngwetu thenga yapwa yaivwa, oloni tunapande kwangula vyuma vya thenga vyavivwa. Ngechi tunapande kuthzivuka vyuma vya thenga vyavivwa nevi vyavivi. Tuthimutwiyeni tahi omwo vyuma vya thenga vitwangula muvitukwathela tulemethe Yehova, nameme kutungumuna.

4. Vitwalikundikilile kuli Njambi vitukwatha vati twangule mwamuvwa vyuma vya thenga?

⁴ Mukaleho umo wa kakulukathzi ivambwitikile mu 1946 wendekele ngwendi: “Njashaka kukala ku ñanda na ñanda yoshe ya chimbwitiko na kutolilila mwamuvwa ngwe vali na kuyendekela yange.” Vika wendekelele ngocho? Walumbunwine ngwendi: “Chikanjikwatha njithinganyeke vinjalikundikilile kuli Njambi na kwatha kutwalelelaho kupwa nji wa kulongwa.” Neni mwatha kutava majwi endekele. Nga mwanuka ngweni mwalikumiyiye kupangela Yehova mu kuyoya kweni kwoshe, kumikwatha mukale na lukakateya. (Tandeni Muka-kwambulula 5:4.) Nga muthinganyeka vimwalikundikilile kuli Njambi, kumikwatha mumone mwamuvwa chipangi cheni cha kwambulula na vyuma vyeka vya mu vuyoye, hamo lika vene na vyuma vya thenga. Kapositolo Paulu wamwethele eyi thimpi mwathonekelele vaka-Kilisitu va mu thimbu yendi ngwendi: “Vyoshe ulinga nambe ulya nambe unwa vilinge mu kwana Njambi vumpau.”—1 Kolinte 10:31.

5. Mukanda wa VaLevi 22:18-20 wamwetha vati ngwavo majwi ali ku Loma 12:1 apwa a kutunangula?

⁵ Vyoshe vimulinga mu kuyoya kweni vinakundama ku kulemetha Yehova. Paulu wendekele majwi a ndthzili mu mukanda  wathonekelele vaka-Kilisitu va ku Loma. Wavakanyamethele ngwendi: “[Lambuleni mivila yeni] vavenya kuli Njambi ngwe ñombelo ya kuyoya, likundikeni ku vipangi vyendi na kumuvwaheleletha. Oku kukekwo kulemetha kwa vuthunga kuje munapande kulinga.” (Loma 12:1) Mivila yeni inambatethelela mana na mbunge na ndthzili yeni yoshe. Pangetheni vyoshe evi mu kupangela Njambi. (Mako 12:30) Paulu wendekele ngwendi kupangela Njambi na mwonyo wetu woshe kunapu ngwe ñombelo. Awa majwi anapu a kutunangula. Mu mashiko a Mosesa, Njambi wavyanene kumwana chimuna uje wakele na kapenga. (VaLevi 22:18-20) Mu chifwa chimo lika, nga muka-Kilisitu apangela Njambi na kapenga, Njambi katha kutambula vwana vwendi. Echi chatha kulingiwa vati?

6, 7. Muka-Kilisitu natha kujwaletha vati muvila wendi, cho vika vyatha kutundamo?

⁶ Paulu wanangwile vaka-Kilisitu va ku Loma ngwendi: “Vilyo vyeni kethi mu vyechele ku vuvi.” Wavalekele lalo ngwendi: “Muthsiye vilinga vyeni vya vivi.” (Loma 6:12-14; 8:13) Ku mashangumukilo a mukanda wendi, watumbwile evi ‘vilinga vya vivi.’ Mbimbiliya yendeka hali vaka-vuvi ngwayo: “Endekethi yavo inashulu na vithingo.” “Vathzambula kuvulumuna na kuthsiya.” “Kuvalilongethele kukomoka Njambi.” (Loma 3:13-18) Nga muka-Kilisitu apangetha “vilyo” vyendi vya muvila mu kulinga vuvi, cho ajwaletha muvila wendi. Chakumwenako, muka-Kilisitu nga atala vikupulo vya mushelengwa, nambe kutala mafilimu a lwothzi, cho ali na ‘kwechelela [mesho endi] ku vuvi’ na kujwaletha muvila wendi woshe. Ngechi vipangi vyoshe vyapangela Njambi vipwa vya kujwala, cho katha kuvithzivila kuvwaha. (Kwituluka mu Mashiko 15:21; 1 Petulu 1:14-16; 2 Petulu 3:11) Chipwa kuvindama nga twangula vyuma vya thenga vyavivi.

 ⁷ Vyuma vya thenga vyangula muka-Kilisitu vinatha kumunenela vukalu. Ngechi tunapande kwangula vyuma vya thenga vije kuvijwaletha chipangi chetu chitukapangela Njambi. Tuthimutwiyeni mutwatha kuthzivukila vyuma vya thenga vyavivwa nevi vyavivi.

8, 9. (a) Vyuma vya thenga twatha kuvitepa mu mitamba muka ivali? (b) Vyuma muka vya thenga vije vitunapande kuvyana, cho mwafwa vika?

⁸ Vyuma vya thenga twatha kuvitepa mu mitamba ivali. Kuli vyuma vyathenga vije vaka-Kilisitu kuvapandele kulinga. Cho kuli vije vaka-Kilisitu vanatha kulinga, nameme kuvyana kuvilinga. Tulivangeni kuthimutwiya ha vyuma vya thenga vije vaka-Kulisitu kuvapandele kulinga.

⁹ Mu Kapetulu 1, tunathimutwiyiye ngwetu vyuma vimo vya thenga vyamwetha vifwa vije vivavindika mu Mbimbiliya. Achithinganyekeni ha vikupulo vya mushelengwa na mithzimbu yaivi ya ha Wembusaiti na ha televijini na myatho ije ikundwiya lwothzi na kupanda na vilinga vyoshe vyavivi. Vaka-kaye vamona evi vyuma vyavivi vya thenga kupwa vyavivwa, oloni vaka-Kilisitu va vuthunga vanapande kuvivyana mwafwa kuvilitombola na mashiko a mu Mbimbiliya. (Vilinga 15:28, 29; 1 Kolinte 6:9, 10; Kujombolola 21:8) Nga muvyana evi vyuma, cho mumwetha Yehova ngweni ‘mwathzinda vyuma vyoshe vije vinapu vyavivi’ mu ‘kutunda ku vyuma vyavivi.’ Echi chimwetha ngwavo muli na ‘likulahelo lya vuthunga.’—Loma 12:9; Myatho 34:14; 1 Timateo 1:5.

10. Vanu vamo vakathinganyeka vika, cho mwafwa vika kuthinganyeka ngocho kwapwa kwakuvi?

¹⁰ Vanu vamo vathinganyeka ngwavo kutala vikupulo vya mushelengwa mangana ulithzime vuli kuchatha kunena vukalu. Vakathinganyeka ngwavo, ‘Njatha kuvitala  ha televijini, oloni kunjivilingi.’ Vithinganyeka vya chifwa echi vyatha kumikoveletha mu vukalu. (Tandeni Njelemiya 17:9.) Twatha kwendeka ngwetu ‘twathzinda vyuma vyoshe vyavivi’ nga tukathzivi kuvwaha kutala vyuma vyavindika Yehova ndi? Kutanda na kutala vyuma vyavivi thimbu yoshe kwatha kuthzeyetha vithinganyeka vyetu. (Myatho 119:70; 1 Timateo 4:1, 2) Eyi futithi itulingitha tushangumuke kulinga vyuma vyavivi, nambe kumona vilinga vyavivi vya vakwetu ngwetu vyavivwa.

11. Vanu vanamono vati vuthunga vwa majwi ali ku Ngalatiya 6:7?

¹¹ Vyuma vitunendeka vinalingiwa ku vanu vamo. Vaka-Kilisitu vamo vanalingi vupangala mwafwa ya kutala vyuma vyavivi ha televijini. Vanamono vuthunga vwa majwi endeka ngwavo “munu ateja vije vyanakuvile.” (Ngalatiya 6:7). Oloni mwatha kujenjuka ku vukalu vwa chifwa echi. Nga muthinganyeka vyuma vyavivwa mu vimbunge vyeni, cho mulinga lalo vyuma vyavivwa mu vuyoye vweni.—Kengeni chipalo cha “ Vyuma Muka vya Thenga Vinjinapande Kwangula?” ha liputa 67.

12. Majwi ali ku Ngalatiya 6:5 anakundama vati ku kwangula vyuma vya thenga, cho vinangulo muka vitukwatha twangule mwamuvwa vya thenga?

¹² Tuthimutwiyeni lalo ha vyuma vya thenga vije vimwetha vifwa kuvavindikile nambe kuvitavetha mu Lijwi lya Njambi. Muka-Kilisitu napande kulyangwila vavenya vyuma vya thenga vije vyanamono ngwendi vyavivwa. (Tandeni Ngalatiya 6:5.) Mu kwangula vyuma evi, kuli vyuma vimo vikatukwatha kulinga ngocho. Mu Mbimbiliya mwakala vinangulo vije vikatukwatha tumone viyongola vya Yehova ha ñanda oyo. Nga tukava mwamuvwa vinangulo vyacho, cho tuthzivuka vwino ‘vije vyashaka mwene [Yehova],’ hamo lika na vyuma vya thenga vitunapande kwangula.—Efeso 5:17.

13. Vika vitukwatha tujenjuke ku vyuma vya thenga vije vithzivitha Yehova kuvihya?

 ¹³ Vaka-Kilisitu valithethzathethza mu vakayongwelamo vyuma. (Filipu 1:9) Vyuma vya thenga vivathzema vaka-Kilisitu vamo kethi vikevyo vivathzema vakwavo. Ngechi kutwapandele kuthinganyeka ngwetu vaka-Kilisitu voshe vangula vyuma vya thenga vya kulifwa. Nambe ngocho, nga tutavetha vinangulo vya vuNjambi vitengulule vithinganyeka vyetu na vimbunge vyetu, cho tujenjuka ku  vyuma vya thenga vije vithzivitha Yehova kuvihya.—Myatho 119:11, 129; 1 Petulu 2:16.

14. (a) Vika vitunapande kuthinganyeka omwo twangula vyuma vya thenga? (b) Twatha kwaka vati vya Vumwene kulutwe mu kuyoya kwetu?

¹⁴ Omwo twangula vyuma vya thenga, tunapande lalo kuthinganyeka ha thimbu ituviyithilaho ku vyuma vya thenga. Nameme twangula vyuma vya thenga vije vitumona ngwetu vyavivwa, oloni thimbu ituviyithilaho imwetha vyuma vitwamona kupwa vya theho mu kuyoya kwetu. Vaka-Kilisitu vamona vyuma vya ku sipilitu kupwa vya theho. (Tandeni Mateo 6:33.) Vika vimunapande kulinga mangana mwake vya Vumwene kulutwe mu kuyoya kweni? Kapositolo Paulu wendekele ngwendi: “Nyanyameni mumuli na kuyoya. Kethi muyoye ngwe vaka-kwonwa mana, oloni ngwe vaka-mana. Pangetheni mwamuvwa vithimbu vije muli navyo.” (Efeso 5:15, 16) Nga tunoneka mwamuvwa thimbu itumbila mu kulinga vyuma vya thenga, kutukwatha tuwane thimbu ya “kwangula vyavivwa,” nambe ngwetu ya kulinga vyuma vije vimikanyametha ku sipilitu.—Filipu 1:10.

15. Vika vitunapande kulyakela chipalo mu kwangula vyuma vya thenga?

¹⁵ Tunapande lalo kulyakela chipalo mu kwangula vyuma vya thenga. Echi chilumbununa vika? Achithinganyekeni ha chakumwenako chije cha vushuka. Nga kumushaka kulila kumo na mutamba wa kuvola, kumushemwina helu helu embwe, oloni muthzameka moko mangana mushemwine kumo na mutamba uje kuwavolele. Mu chifwa chimo lika, netu tunapande kulyakela chipalo mu kwangula vyuma vya thenga. Muka-Kilisitu wa kunyanyama kethi kujenjuka lika ku vyuma vya thenga vije kuvyalitombwele na vinangulo vya mu Mbimbiliya, oloni na ku vyuma vyoshe vije vyatha kuthsiya vuthamba vwendi na Yehova. (Vithimo 4:25-27) Kutava Lijwi lya Njambi kumikwatha mulinge ngocho.

16. Tumwetha vati ngwetu twamona vyuma ngwe mwavimwena Yehova? (b) Mwatha vati kutwalelelaho kupangetha vinangulo vya mu Mbimbiliya mu kuyoya kweni?

¹⁶ Ha kwangula vyuma vya thenga, vaka-Kilisitu vanapande tahi kuwana viyongola vya Yehova ha ñanda oyo. Mbimbiliya yamwetha viyongola vya Yehova na mashiko endi. Chakumwenako, Mwene Solomoni watumbwile vyuma vyavingi vyathzinda Yehova, vya kufwa ngwe “kwendeka makuli, kuthsiya vanu va kujeneka mulonga, mana a kuyongwela vakweni matumbe amavi na vanu vaje vathzambula mu kulinga vuvi.” (Vithimo 6:16-19) Kuthzivuka mwamwenamo Yehova vyuma kumikwatha vati? Muka-kwimba myatho wembile ngwendi: “Yeni mwathzema Shukulu Kalunga [Yehova] munapande kuthzinda vuvi.” (Myatho 97:10) Vyuma vya thenga vimwangula vinapande kumwetha mpundu ngwavo mwathzinda vyuma vyathzinda Yehova. (Ngalatiya 5:19-21) Anukeni lalo ngweni vyuma vimulinga mu vushweke vimwetha chifwa cheni. (Myatho 11:4; 16:8) Nga mushungwiya kumwetha vithinganyeka vya Yehova mu vuyoye vweni vwoshe, kumilingitha mwangule vyuma vya thenga vije vinemana ha vinangulo vya mu Mbimbiliya. Oku kumikwatha mutwaleleleho kulinga ngocho mu kuyoya kweni.—2 Kolinte 3:18.

17. Vihula muka vitunapande kulihula thimbu kanda twangule vyuma vya thenga?

 ¹⁷ Vika vimwatha kulinga lalo mangana mwangule vyuma vya thenga kwetheketha nomwo munai vithinganyeka vya Yehova? Lihuleni ngweni, ‘Yoyethi yange na vuthamba vwange na Njambi vifwa vati?’ Chakumwenako, thimbu kanda mutale filimu imo, lihuleni ngweni, ‘Chitakutaku change chifwa vati munima ya kutala eyi filimu?’ Tuthimutwiyeni ha vinangulo vije vitukwatha ha ñanda eyi.

18, 19. (a) Majwi ali ku Filipi 4:8 atukwatha vati tumone ngwetu vyuma vya thenga vitunangula vyavivwa indi embwe? (b) Vinangulo muka vikwavo vimikwatha kwangula mwamuvwa vyuma vya thenga? (Kengeni majwi ali kwithi.)

¹⁸ Ku Filipi 4:8 tuwanako chinangulo chimo chakama. Vanendeka ngwavo: “Shulitheni viyongola vyeni na vyuma vije vyavivwa vije vatha kushangala, vyuma vije vinapu vya vuthunga na kalemetho na kuvwaha na kujela na vuvwa na kathingimiko.” Hano Paulu kakele na kwendeka ha vyuma vya thenga embwe, oloni wendekele ha vyuma vije vithzivitha Njambi kuvwaha, vije vitunapande kuthinganyeka mu vimbunge vyetu. (Myatho 19:14) Awa majwi a Paulu atha kupanga na ha ñanda ya kwangula vyuma vya thenga. Mu ngila muka?

¹⁹ Lihuleni ngweni, “Mafilimu na mavindiyo na myatho, nameme vyuma vikwavo vya thenga vinjashaka, vikanjikwatha kuthinganyeka ha ‘vyuma vije vinapu vya kujela’ ndi?” Chakumwenako, munima ya kutala filimu, vika vimukathinganyeka? Nga mukathinganyeka vyuma vyavivwa, nameme vya kujela, cho thzivukeni ngweni munangwile mwamuvwa vyuma vya thenga. Oloni nga filimu imunatalele imilingitha muthinganyeke vyuma vya kujwala, cho thzivukeni ngweni kumwangwile mwamuvwa vyuma vya thenga. (Mateo 12:33; Mako 7:20-23) Mwafwa vika? Mwafwa kuthinganyeka vyuma vyavivi kumilingitha  mwonwe kukala mu kwoloka, cho lalo kuviyitha chitakutaku cheni chimunalongetha na Mbimbiliya na kuviyitha vuthamba vweni na Njambi. (Efeso 5:5; 1 Timateo 1:5, 19) Jenjukeni ku vyuma vya thenga vya chifwa echi, mwafwa vyatha kuviyitha kuyoya kweni. * (Loma 12:2) Pweni ngwe muka-kwimba myatho uje walombele kuli Yehova ngwendi: “Tengulwila mesho ange kweka ngechi kethi njimone vyuma vyangocho”—Myatho 119:37.

20, 21. Tupangetha vati majwi ali ku 1 Kolinte 10:23, 24 mu kwangula mwamuvwa vyuma vya thenga?

²⁰ Paulu wendekele thimpi yakama ije itunapande kwaka mu vithinganyeka vyetu omwo twangula vya kulinga. Wendekele ngwendi: “Vanatutavetha kulinga vyuma vyoshe, oloni kethi vyuma vyoshe vikwatha embwe. Naumo wai napande kulishakethzekela vuvwa vwendi ikeye vavenya, oloni napande kuyongola vuvwa vwa vakwavo”. (1 Kolinte 10:23, 24) Awa majwi anakundama vati ku kwangula mwamuvwa vyuma vya thenga? Lihuleni ngweni, ‘Vakwetu vamona vati vyuma vya thenga vinjinangula?’

²¹ Chitakutaku cheni chatha kumitavetha mulikuwe vyuma vimo vya thenga vije mumona ngweni “vanatutavetha kulinga,” nambe ngwetu vyavivwa. Oloni nga munanguka ngweni vitakutaku vya vakweni vaka-Kilisitu kuvyashuvulukile na vyuma vimunangula, cho munapande kulikela. Mwafwa vika? Paulu wendekele ngwendi kumwapandele “kulinga vuvi ku vakweni vaka-Yesu,” nambe “kulinga vuvi kuli Kilisitu” ha kuthzeyetha likulahelo lyavo kuli Njambi. Munapande kunyunga majwi endeka ngwawo: “Yoya mu ngila ije kuyatha kwana  vukalu.” (1 Kolinte 8:12; 10:32) Vaka-Kilisitu va vuthunga ano matangwa vali na kunyunga majwi a Paulu a kujenjuka ku vyuma vya thenga vije ‘vanatavetha,’ oloni ‘kuvikwatha.’—Loma 14:1; 15:1.

22. Mwafwa vika vaka-Kilisitu kuvapandele kuthindiya vakwavo valinge vyuma vivashaka vakevo?

²² Kuli lalo chuma chikwavo chije chimwetha ngwavo twashakethzeka vuvwa vwa vakwetu indi embwe. Muka-Kilisitu uje ali na chitakutaku chimuvindika kulinga vyuma vimo vya thenga, kapandele kuthindiya vakwavo mu chikungulukilo vakave vithinganyeka vyendi embwe. Nga alinga ngocho, cho alifwa na muka-kwendetha minyau uje ashaka ngwendi voshe ha tapalo vendethe minyau ha lumbithi lumo lika. Kuchitava kulinga ngocho. Chithzemo chinapande kulingitha muka-Kilisitu uje ali na vithinganyeka vya kulithevuka nevi vya vakwavo, athingimike viyongola vyavo mu kwangula vyuma vya thenga nga kuvyapokwele mashiko a mu Mbimbiliya. Nga alinga ngocho, cho ‘amwetha kalemetho kuli vanu voshe.’—Filipu 4:5; Muka-kwambulula 7:16.

23. Mwatha vati kwangula mwamuvwa vyuma vya thenga?

²³ Kwetheketha na vyuma vitunathimutwiya, mwatha vati kwangula mwamuvwa vyuma vya thenga? Vyaneni vyuma vya thenga vije vimwetha vilinga vyavivi vivavindika mu Lijwi lya Njambi. Oloni kaveni vinangulo vya mu Mbimbiliya vije vimikwatha mwangule mwamuvwa vyuma vya thenga vije kuvavindikile ha kujela mu Mbimbiliya. Jenjukeni ku vyuma vya thenga vije vivetwetha chitakutaku cheni, nechi cha vakweni vaka-Kilisitu. Twaleleleniho kulinga vyuma vije vyana Njambi vumpau mangana mukale mu chithzemo cha Njambi hamo lika na nanga yeni.