1-3. Bihula muka bibali na kwihula banu kukundama ku kutsa? Baka-bulombelo bamo bali na kubikumbulula bati?

MBIMBILIYA inatukulahesa ngwayo kulutwe “kukukakala kutsa.” (Kujombolola 21:4) Mu Capita 5, twalilongesele ngwetu ndando ya kupatula inatulingisa twase kukayoya myaka yoshe. Oloni banu anga bali na kutsa. (Muka-kwambulula 9:5) Ngeci tukalihula eci cihula cakama ngwetu: Bika bikalingiwa ku munu nga natsi?

² Kuzibuka mubakumbulwila eci cihula kutukwasa, maneneni nga tunatsisa munu itwazema. Tunasa kulihula ngwetu: ‘Nai kuli? Ali na kutumona ndi? Nasa kutukwasa ndi? Tukamumona lalo ndi?’

³ Baka-bulombelo bali na kukumbulula ebi bihula mu bingila bya kulisezaseza. Bamo bali na kulongesa ngwabo nga munu wamubwa natsi, aya mwilu, oloni muka-bubi, bamwenyeka mu litende lya tuhya. Beka ngwabo nga munu natsi, akapu mukulu, co aliwana na babushoko bwendi baje batsile laja. Bakwabo ngwabo nga munu natsi, bamusompesa, kutundaho asemuka lalo, nambe kusanguka na kupwa munu weka nambe kasitu.

4. Byuma muka bibali na kulongesa mu bulombelo kukundama ku kutsa?

⁴ Mu bulombelo bwabungi bali na kulongesa byuma bya kulisezaseza. Oloni boshe bakulahela mumolika ha ñanda ya kutsa. Bali na kulongesa ngwabo nga munu natsi, kuli ikeye kutunda cuma cimo cije citwalelelaho kuyoya. Mukemwo ndi?

5, 6. Bika bikalingiwa ku munu nga tunatsi?

⁵ Yehova azibuka byuma bikalingiwa ku munu nga natsi. Natuleka ngwendi nga munu natsi, kuyoya kwendi kukahu. Munu wa kutsa kesi kuyoya. Nga munu natsi kesi kuliziba mumo nambe kwanuka byuma. * Nga tunatsi kutwasa kumona, kuziba, nambe kusinganyeka.

⁶ Mwene Solomoni wasonekele ngwendi “batsi neci bene bazibuka cahi.” Batsi kubasa kuzema, nambe kuzinda, co mu mbumbo kumwesi ‘bipangi lalo byahi, kumwesi kuyongola, kumwesi kuzibuka, kumwesi mana.’ (Tandeni Muka-kwambulula 9:5, 6, 10.) Ku Myaso 146:4 ngwabo nga munu natsi, “matumbe” endi nawo akatsi.

7. Yesu walumbunwine bati kutsa?

⁷ Mwatsile Lazalu, kabusamba ka Yesu, Yesu walekele bandongesi bendi ngwendi: ‘Kabusamba ketu Lazalu nalala tulo.’ Oloni Yesu kalumbunwine ngwendi Lazalu washulubalele lika embwe. Yesu wendekele lalo ngwendi: “Lazalu natsi.” (Yowano 11:11-14) Ngeci, Yesu wesekesele kutsa ku kulala tulo. Kendekele ngwendi Lazalu ali mwilu nambe ngwendi ali na babushoko bwendi baje batsile laja embwe. Kendekele lalo ngwendi Lazalu ali na kuyanda mu litende lya tuhya, nambe ngwendi nasemuka lalo kupwa munu weka, nambe kupwa kasitu embwe. Lazalu wafwile ngwe munu uje nalala tulo twakama. Kuli bisoneka bikwabo bije binesekesa kutsa ku kulala tulo twakama.  Ha simbu ikwabo lalo, Yesu wesekesele kutsa ku kulala tulo. Yesu mwasangwile muna Njailosi, wendekele ngwendi: “Ou mwanike katsile embwe, oloni nalala lika tulo.”—Luka 8:52, 53.

8. Tuzibuka bati ngwetu Njambi watangele banu ngwendi bayoye myaka yoshe?

⁸ Kuma Njambi watangele Adama na Eva mangana ngwendi batse ndi? Embwe. Yehova wabatangele mangana bayoye myaka yoshe na kupwa ba kulikangula. Yehova mwatangele banu, wabanene lishungu lya kuyoya myaka yoshe. (Muka-kwambulula 3:11) Bisemi kubashakele kumona bana babo bakulubala na kutsa, co na Yehova  mukemwo mwakalizibi hali yetu. Oloni nga Njambi watutangele ngwendi tuyoye myaka yoshe, co bika bituli na kutsila?

9. Bika twendekela ngwetu lishiko lije Yehova wanene Adama lyapwile lyalibwa?

⁹ Yehova walekele Adama mu citungu ca Edeni ngwendi: “Ukalya ku bushuka bwoshe bwa miti ya mu lihya, oloni ku bushuka bwa muti wa mana a kuzibuka bubwa na bubi, keti ukalyeko. Omwo nga ukalyako, co ukatsa ku litangwa lije bene.” (Kushangumuka 2:9, 16, 17) Adama na Eva bapandele kwononoka lije lishiko mwafwa kulyapwile lyalikalu. Yehova wakele na nzili ya kubaleka byuma byabibwa nebi byabibi. Ngwe bononokele Yehova, ngwe bamwesele ngwabo basingimika ciyulo cendi. Ngwe bamwesele lalo kukandelela ku byuma byoshe byabanene.

10, 11. (a) Satana wongumwine bati Adama na Eva? (b) Bika Adama na Eva kubapandele kubasambesa ha cuma cibalingile?

¹⁰ Oloni calubinda, Adama na Eva kubononokele Yehova. Satana wehwile Eva ngwendi: “Kuma mwa busunga bene Njambi namileka ngwendi keti mulye ku bushuka bwa ku muti woshe woshe wa muno mu lihya ndi?” Eva wamukumbulwile ngwendi: “Tunasa kulya ku bushuka bwa muti woshe woshe wa mu lihya. Oloni ku bushuka bwa muti wa mukati ka lihya, Njambi watulekele ngwendi keti tukalyeko, nameme kukwatako lika, nga tulingamo, co tutsa.”—Kushangumuka 3:1-3.

¹¹ Co Satana wendekele ngwendi: “Omwo keti mwa busunga, kumukatsi embwe. Njambi nendeka ngacije omwo nazibuka ngeci ku litangwa lije mukalyako mesho eni akatona, co mukalifwa na Njambi, mukazibuka bubwa na bubi.” (Kushangumuka 3:4-6) Satana washakele  Eva asinganyeke ngwendi asa kulyangwila babenya byuma byabibwa nebi byabibi. Wakwisile lalo Eva ngwendi byahi bitundamo nga kononoka Njambi. Satana walekele Eva ngwendi katsi. Ngeci Eva walile buje bushuka, co waneneko bumo munalume wendi. Adama na Eva bazibukile ngwabo Yehova wababindikile kulya buje bushuka. Oloni omwo balile buje bushuka, babyanene kwononoka lishiko lyalibwa lyabalekele Njambi. Bamwesele lalo ngwabo kubasingimikile Ishabo wamubwa. Ngeci kubapandele kubasambesa ha cuma cibalingile.

12. Bika twendekela ngwetu Adama na Eva babiisile manene ha kutengulukila Yehova?

¹² Baje bisemi betu babiisile manene ha kwonowa kusingimika Ishamatanga yabo. Muliziba bati nga muneni wa kulilelela amitengulukila na kulinga byuma bimunamubindika? Oku kumizibisa ku mbunge kubabala.

13. Yehova walumbunwine bika mwendekele ngwendi “ukeluka lalo ku libu”?

¹³ Adama na Eva kubayoyele myaka yoshe mwafwa kubononokele. Yehova walekele Adama ngwendi: “Omwo yobe watundile ku libu, co ukeluka lalo ku libu.” (Tandeni Kushangumuka 3:19.) Oku kwalumbunwine ngwabo Adama akapwa lalo likungu, kakakalako ngwe muje kakeleko simbu kanda bamutange. (Kushangumuka 2:7) Adama watsile mwafwa walingile bubi, co kakeleko lalo.

14. Bika bituli na kutsila?

 ¹⁴ Ngwe Adama na Eva bononokele Njambi, ngwe na lelo lino kubali. Oloni balingile bubi mwafwa kubamwononokele, ngeci batsile. Bubi bunapu ngwe mushongo waubi utunatambula ku bisemi betu ba kulibanga. Tubaboshe tunasemuka na bubi, mukemwo tuli na kutsa. (Loma 5:12) Oloni keti mukemwo mwashakele Njambi. Njambi kashakele ngwendi banu batse. Ngeci Mbimbiliya inatumbula kutsa ngwayo “citozi.”—1 Kolinte 15:26.

15. Kuzibuka mukwapwa kutsa kutupatula bati?

¹⁵ Kuzibuka mukwapwa kutsa kutupatula ku bisinganyeka byoshe byabibi. Mbimbiliya itulongesa ngwayo batsi kubesi kuziba kubabala nambe kukala na busiwa. Kutwasa kwendeka nabo, co nabo kubasa kwendeka netu. Kutwasa kukwasa batsi, co nabo kubasa kutukwasa. Kutwapandele kubatewa mwafwa kubasa kutubulumuna. Oloni mu bulombelo bwabungi bali na kulongesa ngwabo kuli kumo kubali na kuyoya batsi. Co lalo ngwabo twasa kubakwasa nga tulambula bimbongo byabingi ku tupilisitu, nambe bakulunu ba bulombelo. Oloni nga tuzibuka mukwapwa kutsa, co kubasa kutungumwisa.

16. Byuma muka bya makuli bibali na kulongesa mu bulombelo bwabungi?

¹⁶ Satana ali na kupangesa bulombelo bwa makuli mangana atukwise tukulahele ngwetu batsi bali na kuyoya. Cakumwenako, mu bulombelo bumo bali na kulongesa ngwabo nga tunatsi, kuli yetu kutunda cuma cimo cije ciya kweka na kuyoyako. Neni mukemwo mubali na kumilongesa ku bulombelo bweni, indi bali na kumilongesa biinendeka Mbimbiliya ha batsi? Satana ali na kukwisa banu mangana abatundise kuli Yehova.

17. Bika twendekela ngwetu baka-bulombelo bali na kushaula Yehova ha kulongesa ngwabo akenyeka banu mu litende lya tuhya?

 ¹⁷ Byuma bibali na kulongesa mu bulombelo bwabungi bikomokesa. Cakumwenako, bamo bali na kulongesa ngwabo banu bababi bakenya mu litende lya tuhya myaka yoshe. Oku kunapu kushaula Yehova. Njambi kasa kuyandesa banu ngeci. (Tandeni 1 Yowano 4:8.) Muliziba bati nga mumona munu ana munendi kashitiko ha kukobelesa maboko endi mu tuhya? Musinganyeka ngweni napu cikenya. Kumushaka kumuzibuka nambe kamandondo. Satana ashaka ngwendi tumone Yehova kupwa cikenya.

18. Bika kutwapandele kutewa batsi?

¹⁸ Mu bulombelo bumo lalo bali na kulongesa ngwabo nga banu banatsi, bakapu bakulu. Bali na kulongesa ngwabo tunapande kusingimika na kutewa aba bakulu, mwafwa basa kupwa babusamba betu, nambe kupwa bitozi betu bakama. Banu babangi banataba kubakwisa ngoco. Bakatewe batsi, ngeci bali na kubalemesa kuhyana kulemesa Yehova. Anukeni ngweni kutwapandele kutewa batsi, mwafwa kubesi kuziba, nambe kumona. Yehova ikeye watutangele. Wapwa Njambi wa busunga, co ikeye lika itunapande kulemesa.—Kujombolola 4:11.

19. Kuzibuka mukwapwa kutsa kutukwasa bati?

¹⁹ Nga tuzibuka mukwapwa kutsa, co tupatuka ku bilongesa bya makuli bya mu bulombelo. Obu busunga butukwasa tuzibuke byuma byabibwa byanatukulahesa Yehova ha buyoye bwetu bwa kulutwe.

20. Bika bitulilongesa mu capita inatako?

²⁰ Yombi, ngamba ya Njambi wa kusañulu, wehwile ngwendi: “Nga munu atsa, kuma asa kuyoya lalo ndi?” (Yombi 14:14) Kuma munu uje natsi asa kuyoya lalo ndi?Byuma byatuleka Njambi mu Mbimbiliya binapu byabibwa manene. Tulilongesa ebi byuma mu capita inako.