1, 2. (a) Bika bibakalabelela baje banalyambata ololo? (b) Bihula muka bitusimutwiya muno mu capita?

 LINGENI ngwe mumona shombolwa na cambato ha litangwa libalyambata. Bakapu ba kubwahelela kushangumuka buyoye bwabuha na kusinganyeka byuma bibalikuwa mu bulo. Bakakulahela ngwabo bulo bwabo bwishwala na kupwa ba kujolela simbu yoshe.

² Banu babangi mu malo bakashangumuka mwamubwa, oloni kubesi kutwalelelaho kupwa ba kubwahelela. Nga banu bashaka ngwabo bapwe ba kubwahelela mu bulo, co banapande kutala kuli Njambi abatwamenene. Ngeci, tuwaneni muinakumbulwila Mbimbiliya bino bihula: Bulo bukanene bibezikiso muka? Mwasa bati kwangula mwamubwa munu wa kulyambata nendi? Mwasa bati kupwa munalume nambe munakazi wamubwa? Bika bilingisa bulo bwishwale?​—Tandeni Visimo 3:5, 6.

3. Kuma munu napande kukobela mu bulo asina abwahelele ndi? Lumbununeni.

³ Banu bamo bakasinganyeka ngwabo nga munu kambata nambe kushomboka, co kapu wa kubwahelela.  Omwo keti mukemwo. Yesu wendekele ngwendi buzike bwapwa bwana. (Mateo 19:10-12) Kapositolo Paulu nendi wendekele bubwa bwa kutumbama mu buzike (1 Kolinte 7:32-38) Munapande kulyangwila yeni babenya nga mushaka kwambata nambe kushomboka. Keti mutabe babusamba beni, babushoko bweni, nambe cisemwa ceni kumisindiya kukobela mu bulo.

4. Bulo bwabubwa bukanene bibezikiso muka?

⁴ Mbimbiliya yamwesa ngwayo bulo nabwo bwapwa bwana bwa kutunda kuli Njambi, co bukanene bibezikiso byabingi. Yehova wendekele hali Andama ngwendi: “Kesi mwamubwa munalume kukala endi lika. Njikamupangela mukwasi wa kulipanda nendi.” (Kushangumuka 2:18) Yehova watangele Eva apwe munakazi wa Andama, co bakebo bapwile naanga ya kulibanga. Nga munalume na munakazi bakita bana, bulo bwabo bunapande kubwaha mangana base kulelela hamo bana. Oloni kuli cuma cikwabo lalo cakeleleko Njambi bulo.​—Myaso 127:3; Efeso 6:1-4.

5, 6. Bulo bwafwa bati ngwe mukole wa kwosa na milindi itatu?

⁵ Mwene Solomoni wasonekele ngwendi: “Banu babali bapwa bababwa kutubakana munu umo, omwo mu bubali bwabo basa kupanga mwamubwa bipangi byabo. Nga umo wabo awila hasi, co mukwabo asa kumukwasa na kumwindula. Oloni nga munu endi lika awa, cinapu cacibi manene omwo kukwesi umo wa kumukwasa ngeci enduke. . . . Mukole wa kuzenga mutatu waukalu kuubatula.”​—Muka-kwambulula 4:9-12.

⁶ Banu baje banalyambata basa kulikwasa, kulizembeleka na kulinyunga. Oloni ngwabo balinge byoshe ebi, kubanga bulo bwabo bupwe bwabubwa. Cizemo casa kukanyamesa bene bulo, oloni nga munalume na  munakazi balombela Yehova, bulo bwabo bukanyama manene. Bupwa ngwe mukole wa kwosa na milindi itatu. Mukole wa milindi itatu wapwa wa kukola kutubakana wa milindi ibali. Nga mu bulo muli Yehova, co bupwa bwa kukanyama.

7, 8. Bika byendekele Paulu ha bulo?

⁷ Munima ya kulyambata, munalume na munakazi basa kulishubulwisa na kulikuwa cizemo ca mu bulo. (Visimo 5:18) Munu uje ashaka kushomboka nambe kwambatela lika kulilala, kasa kwangula mwamubwa munu wa kulyambata nendi. Mukemwo Mbimbiliya inendeka ngwayo munu napande kukobela mu bulo nga natubakana “ha ntwitwi ya bukwenje.” Eyi inapu myaka ije yakakala manene na lishungu lya kulilala. (1 Kolinte 7:36, NWT) Cibwaha nga abandamenako tahi atubakane ha myaka eyi. Oku kumukwasa asinganyeke mwamubwa na kwangula bwino munu wa kulyambata nendi.​—1 Kolinte 7:9; Yakomba 1:15.

⁸ Nga muli na kusinganyeka kukobela mu bulo, munapande kuzibuka ngweni mukaliwana na bukalu mu bulo. Paulu wendekele ngwendi boshe baje bakobela mu bulo bamona “tuyando ha litangwa na litangwa.” (1 Kolinte 7:28) Nameme baje bali mu malo amabwa bakalimono na bukalu. Nga mushaka kushomboka nambe kwambata, anguleni mwamubwa munu imulyambata nendi.

9, 10. Bukalu muka bwasa kutundamo nga tulyambata na munu uje kesi kulemesa Yehova?

⁹ Anukeni cinangulo cino ca seho omwo mwangula munu wa kulyambata nendi. Cinendeka ngwaco: “Keti mulikutiiye mukambo [njoko] umo lika na  baka-kujeneka kukulahela.” (2 Kolinte 6:14) Eci cakumwenako cemanene ha cipangi ca bundimi. Ndimi kesi kukutiiya tusitu babali ba kuliseza ku bukama na nzili ku njoko imo lika. Nga abakutiiya ku njoko imo lika, co bakala mu bukalu. Mu cifwa cimo lika, nga muka-kukulahela alyambata na munu uje kakulahelele, kunasa kunena bukalu bwabungi. Mukemwo Mbimbiliya inatunangula kulyambata lika na “muka-Yesu,” nambe kwambatela lika muli Mwene​—1 Kolinte 7:39.

¹⁰ Baka-Kilisitu bamo bakasinganyeka ngwabo kulyambata na munu wa kujeneka kukulahela kuli bwino kutubakana kutumbama mu buzike. Nga twombwanesa kunangula kwa mu Mbimbiliya, tukamona bukalu, co kutukapu ba kubwahelela. Kupangela Yehova kukekwo kwa seho manene mu buyoye bwetu. Kuma mubwahelela kulyambata na munu uje kashaka kusimutwiya nendi byuma bya bunjambi bimwazema yeni ndi? Baka-Kilisitu babangi banangula kukala mu buzike kutubakana kulyambata na munu uje kesi kulemesa Yehova.​—Tandeni Myaso 32:8.

11. Mwasa bati kwangula mwamubwa munu wa kulyambata nendi?

¹¹ Anukeni ngweni keti boshe bangamba ba Yehova basa kupwa banu bababwa kulyambata nabo. Nga mushaka munu wa kulyambata nendi, seteleni munu uje imwazema, imwasa kulizibasana nendi mwamubwa. Keti mushatukile mu bulo, waneni munu uje ashaka kulinga byuma bimwashaka neni, munu uje washaka kupangela Njambi. Ndungo wa kulongwa nasoneka mizimbu yaingi ije inendeka ha bulo. Itandeni na kuisinganyekesa mangana imikwase.​—Tandeni Myaso 119:105.

12. Bika bitulilongesa ku malo abalingile mu bisimbu bya kusañulu?

 ¹² Mu bisemwa bimo, bisemi bakebo bakangwila bana babo munu wa kulyambata nendi. Bakamono ngwabo bisemi bazibuka munu uje afwila munabo. Eci cisemwa cikeco cibakabangeyeye banu ba mu bisimbu bya kusañulu. Nga bisemi beni bashaka kukabangeya eci cisemwa, co Mbimbiliya ibakwasa bazibuke bifwa bibanapande kumona muli munu. Cakumwenako, Abilahama mwatondelelele munendi Isake munakazi, kangwile munu wa bimbongo na lutsimo embwe. Oloni wangwile munu uje wazemene Yehova. ​—Kushangumuka 24:3, 67; taleni Biñanda bya Kushongo ha 25.

13-15. (a) Bika byanapande kulinga munalume mu kulibwahesela bya bulo? (b) Bika byanapande kulinga munakazi mu kulibwahesela bya bulo?

¹³ Nga mushaka kukobela mu bulo, munapande kumona ngweni munalibwahesela mwamubwa. Munasa kusinganyeka ngweni munalibwahesela, oloni tusimutwiyeni tahi bikulumbununa kulibwahesela bya bulo. Byuma bitusimutwiya byasa kumikomokesa.

¹⁴ Mbimbiliya yamwesa ngwayo banalume na banakazi bakala na bipangi byabo mu bulo. Ngeci, kulibwahesela bya bulo kulumbununa ngwabo munalume napande kuzibuka bipangi byendi, co munakazi lalo napande kuzibuka bipangi byendi. Nga munalume ashaka kwambata, napande kulilula indi asa kupwa mutwe wa naanga. Yehova ashaka ngwendi munalume anyunge mwamubwa munakazi wendi na bana bendi ku mubila na mu bisinganyeka. Cakamani munalume napande kutwamenena naanga yendi mu kulemesa Njambi. Mbimbiliya yamwesa ngwayo munalume uje onwo kunyunga naanga yendi “nabihya kutubakana uje kesi muka-kukulahela.” (1 Timateo 5:8) Nga mushaka kwambata munakazi, singanyekeni ha cinangulo cino ca mu Mbimbiliya ca kwendeka ngwaco: “Ha kulibanga bwahesa mahya obe, asinoni utunge njubo yobe.” Awa majwi alumbununa bika? Simbu kanda mwambate, munapande kumona ngweni munapu munalume uje ashulisilila cipangi canamyana Yehova.​—Visimo 24:27.

¹⁵ Munakazi uje ashaka kushomboka, napande kulilula indi asa kushulisilila bipangi byanapande  kupanga munu wa kushomboka, nambe cisemi wa munakazi. Mbimbiliya inatumbula bipangi bimo byanasa kulinga munakazi mu kunyunga munalume wendi na bana bendi. (Visimo 31:10-31) Ano matangwa, baka-kulyambata babangi bakasinganyeka lika byuma bibashaka kubalingila kuli muka-limbo lyabo. Oloni Yehova ashaka tusinganyeke byuma bika bitwasa kulingila muka-limbo lyetu.

16, 17. Bika bibanapande kusinganyekesesa baje bashaka kukobela mu bulo?

¹⁶ Simbu kanda mukobele mu bulo, singanyekeseseni ha byuma byanendeka Yehova hali banalume na banakazi. Munalume ikeye mutwe wa naanga. Co kupwa mutwe wa naanga kukwapandele kumulingisa ayandese bakwabo. Oloni napande kutembwinina Yesu, mwafwa wazema banu baje bali mwisi yendi na kubatetela. (Efeso 5:23) Co munakazi lalo napande kukundwiya matumbe a munalume wendi na kupangela hamo nendi. (Loma 7:2) Munakazi napande kulilula na kumona indi asa kulyaka kwisi ya munalume wendi. Nga amona ngwendi kasa kulinga ngoco, co cibwaha kukala mu buzike.

¹⁷ Banalume na banakazi banapande kulinga byuma bije bishubulwisa baka-limbo lyabo tahi. (Tandeni Filipu 2:4.) Paulu wasonekele ngwendi: Munalume woshe napande kuzema munakazi wendi ngwe mwalizema babenya. Co munakazi woshe napande kusingimika munalume wendi.” (Efeso 5:21-33) Banalume na banakazi boshe bakalizibi kubwaha nga muka-limbo lyabo abazema na kubasingimika. Oloni nga tushaka ngwetu bulo bukale mwamubwa, munalume napande kuliziba ngwendi munakazi wendi ali na kumusingimika. Co munakazi  nendi napande kuliziba ngwendi munalume wendi wamuzema.

18. Bika bibanapande kulinyungila baje babandamena kukalyambata?

¹⁸ Simbu imubandamena kulyambata inapu simbu yaibwa, ya kulitanekeya bwino. Inapu lalo simbu ya kuzibuka bifwa bya mukweni na kumona nga citaba kulyambata indi embwe. Ha simbu eyi, munalume na munakazi banapande kulilongesa mwakusimutwiiya mwamubwa na kuzibuka bili mu mbunge ya mukwabo. Omwo busamba bweni buya na kukanyama, na cizemo  ceni lalo cilibwezelela. Oloni simbu kanda mulyambate, munapande kunyanyama na ngila imulimweselamo cizemo mangana keti mulinge bupangala. Cizemo ca busunga cimilingisa mukale na mbunge ya kulibindika. Oku kumikwasa mujeneke kulinga byuma bije bibiisa busamba bumuli nabwo na kutsiya lalo busamba bweni na Yehova.​—1 Tesalonika 4:6.

19, 20. Baka-Kilisitu bamona bati bulo?

¹⁹ Banu babangi bakasinganyeka ngwabo kushomboka nambe kwambata, kubalingisa bayoye mwamubwa kwa kujeneka bukalu. Oloni keti mukemwo. Bulo bunapu lika mashangumukilo a buyoye bwa banu baje balyambata. Yehova washaka ngwendi bulo bwishwale.​—Kushangumuka 2:24.

²⁰ Oloni banu babangi ano matangwa bamona bulo kupwa bwa kasimbu kakandondo lika. Balyambata lelo, imene balikondola. Bamo bakasinganyeka ngwabo nga byuma kubyesi na kwenda bwino mu bulo, co banapande kutsiya bulo. Anukeni ngweni Mbimbiliya inesekesa bulo ku mukole wa kwosa na milindi itatu. Mukole wa cifwa eci, kuwesi kumbituka nameme baukoke bati. Nga tulomba bukwasi kuli Yehova, co bulo bwetu bwishwala. Yesu wendekele ngwendi: “Baje banapandakana Njambi, munu kesi abangunune.”​—Mateo 19:6.

21. Bika bilingisa munalume na munakazi wendi balizeme?

²¹ Munu na munu ali na bubwa bwendi na buzeye bwendi. Kwapwa kwakwasi kumona buzeye bwa bakwetu, maneneni bwa baka-limbo lyetu. Nga tutala lika ha buzeye, kutupu ba kubwahelela. Oloni nga tutala ha bubwa bwa baka-limbo lyetu, co tubwahelela mu bulo.  Kuma twasa kumona bubwa muli muka-limbo lyetu uje kapwile wa kulumbunuka ndi? Eyo, na Yehova akamono bifwa byetu byabibwa nameme kutwalumbunukile. Cifwa bati nga Yehova atala lika ha tupenga twetu? Muka-kwimba myaso wendekele ngwendi: “Nga yobe Shukulu Kalunga ukalaba milonga yetu, co iyajo akoboka?” (Myaso 130:3) Banalume na banakazi banapande kumona bubwa muli baka-limbo lyabo na kulikonekela bwasi bwasi.​—Tandeni Kolose 3:13.

22, 23. Abilahama na Sala banamwesa bati mwanja waubwa kuli baje bali mu malo?

 ²² Bulo bukai na kukanyama mu kwita kwa simbu. Bulo bwa Abilahama na Sala bweshwalele, co bayoyele mu kubwahelela. Sala hamo wakele na myaka 60 omwo Yehova walekele Abilahama ngwendi baseze njubo yabo mu nganda ya Ule. Kwapwile kwakukalu kuli Sala kuseza njubo yabo yaibwa na kuya mu kutumbama mu bimbalaka. Oloni Sala wapwile kabusamba wamubwa wa Abilahama, co wasingimikile munalume wendi na kumukwasa. Wakundwiiye matumbe a munalume wendi na kulikwasa mangana byuma bibendele mwamubwa.​—Kushangumuka 18:12; 1 Petulu 3:6.

²³ Kukala na bulo bwabubwa kukulumbununa ngwabo simbu yoshe munalume na munakazi balitabasana mu byoshe embwe. Litangwa limo, Abilahama walibyananganene na Sala, oloni Yehova wamulekele ngwendi: “Linga omu mwanakuleke Sala.” (Kushangumuka 21:9-13) Nga bisimbu bimo mulibyanangana na muka-limbo lyeni, keti muzeye embwe. Nameme mulibyanangana, oloni cuma cakama lizemeni na kulisingimika.

24. Bulo bwetu bwasa kusingimikisa bati Yehova?

²⁴ Mu cikungulukilo ca baka-Kilisitu, muli banu babangi baje banabwahelela mu malo abo. Nga mushaka kukobela mu bulo, anukeni ngwendi muli na cipangi cakama manene. Eci cipangi cinapu ca kwangula munu wa kulyambata nendi. Nga mushaka kuyoya mu kubwahelela mu bulo, co lombeleni kuli Yehova amitwamenene. Oku kumilingisa mwangule mwamubwa munu wa kulyambata nendi na kulibwahesela mwamubwa bya bulo bweni. Co lalo kulingisa bulo bweni bukanyame na kunena kasingimiko kuli Yehova.