1-3. (a) Bika bitulilongesa ku Visimo 13:20? (b) Bika bitunapande kwangwila mwamubwa babusamba betu?

 MUKAMONO mbututu nga atala bisemi bendi ndi? Akabatala shwii. Simbu kanda ashangumuke kwendeka, akabanga kumona bibakalingi bisemi bendi, nomwo mubakendekela. Omwo aya na kukola, akashangumuka kutembwinina bisemi bendi. Nameme bakulunu banasa kutembwinina endekesi na futisi ya banu babakasikama nabo manene.

² Ku Visimo 13:20 batuleka ngwabo: “Uje enda na baka-mana apwa muka-mana lalo.” Munu uje ‘enda na mukwabo,’ akakala na simbu yakama ya kusikama nendi, keti ngwe kukala nendi ha kasimbu kakandondo lika embwe. Munalume umo uje walilongesa bya Mbimbiliya wendekele ngwendi kwenda na munu kunambateselela kumuzema na kulikuta nendi busamba. Ngeci, tukatembwinina banu batukasikama nabo, maneneni baje batwamona ngwetu babusamba betu.

³ Babusamba betu basa kutulongesa byuma byabibwa nambe byabibi. Ku Visimo 13:20 batuleke lalo ngwabo: “Uje enda na bilema akanyonga.” Babusamba baje bazema Njambi, batukwasa tupwe ba kulongwa  kuli Yehova. Tubangeni tahi kusimutwiya ha cifwa ca banu bakangula Njambi kupwa babusamba bendi. Oku kutukwasa netu twangule babusamba bababwa.

4. Bika kwapwila kubezika kwakama kupwa kabusamba ka Njambi? Yehova wasanenene bika Abilahama ngwendi “kabusamba kange?”

⁴ Yehova, Mwene wa Mwilu na Hasi, natwana simbu ya kulikuta busamba nendi. Oku kunapu kubezika kwakama. Yehova akangula mwamubwa babusamba bendi. Akangula banu baje bamuzema na kumukulahela. Singanyekeni hali Abilahama. Walyanene kulingila Njambi byoshe byoshe. Mu bisimbu byabingi, Abilahama wamwesele ngwendi wakele na likulahelo, co lalo wapwile munu wa kwononoka. Abilahama washakele kwana munendi Isake kupwa ñombelo. Wakulahelele ngwendi “Njambi asa kusangula Isake ku batsi.” (Vahevelu 11:17-19; Kushangumuka 22:1, 2, 9-13) Abilahama wononokele Yehova na kumukulahela, mukemwo wamutumbwile ngwendi “kabusamba kange.”​—Isaya 41:8; Yakomba 2:21-23.

5. Yehova wamona bati baje bononoka kuli ikeye?

⁵ Yehova wamona babusamba bendi kupwa ba seho. Babusamba bendi bononoka kuli ikeye, keti ku munu weka embwe. (Tandeni 2 Samwele 22:26.) Bapwa ba kulongwa kuli ikeye na kumwononoka mwafwa bamuzema. Mbimbiliya ngwayo Njambi “akalikutu busamba na baka-busunga.” (Visimo 3:32, NWT) Yehova ali na kulanya babusamba bendi bakale mu “njubo” yendi. Ali na kubalanya mangana bamulemese na kulombela kuli ikeye ha simbu yoshe yoshe.​—Myaso 15:1-5.

6. Tumwesa bati ngwetu twazema Yesu?

 ⁶ Yesu wendekele ngwendi: “Woshe anjizema ononoke bilongesa byange. Co Tate akamuzema.” (Yowano 14:23) Nga tushaka kupwa babusamba ba Yehova, co tunapande lalo kuzema Yesu na kulinga byuma byatushikile. Cakumwenako, tunapande kwononoka lishiko lya Yesu lya kwambulula muzimbu waubwa na kupwisa banu kupwa bandongesi. (Mateo 28:19, 20; Yowano 14:15, 21) Tumwesa ngwetu twazema Yesu nga ‘tukabangeya mu myanja yendi.’ (1 Petulu 2:21) Yehova akalizibi kubwaha mwakatumono tulifwita kutembwinina Munendi mu byuma byoshe bitwendeka na kulinga.

7. Bika bitunapande kulikutila busamba na baje bali mu busamba na Yehova?

⁷ Babusamba ba Yehova bapwa ba kulongwa na kwononoka, co bazema Yesu. Netu tukangula babusamba ba cifwa eci ndi? Nga babusamba beni bakatembwinina Yesu na kuzezama mu cipangi ca kulongesa banu bya Bumwene bwa Njambi, co bamikwasa mupwe banu bababwa na kupwa ba kulongwa kuli Yehova.

8. Bika bitulilongesa ku busamba bwa Lute na Naumi?

⁸ Mu Mbimbiliya muli byakumwenako bya banu baje balikutile busamba bwabubwa. Yatuleka busamba bwa Lute na inamweno Naumi. Aba banakazi batundile ku mafuti na ku bisemwa bya kuliseza. Naumi wapwile mukulunu manene kutubakana Lute, oloni balikutile busamba mwafwa bazemene Yehova. Lute wakakateyeye Naumi uje washakele kutunda ku lifuti lya Mowabi na kwiluka ku Isalele. Walekele Naumi ngwendi: “Banu  bobe bakapwa banu bange, co Njambi yobe akapwa Njambi yange.” (Lute 1:14, 16) Lute wazibililile Naumi ngozi. Mubaketele mu Isalele, Lute wapangele na nzili mangana akwase kabusamba kendi. Naumi wazemene manene Lute, co wamunangwile. Lute watololilile mubamunangwile, co boshe bababezikisile manene.​—Lute 3:6.

9. Bika bitulilongesa ku busamba bwa Ndabiti na Yonatana?

⁹ Ndabiti na Yonatana batwana cakumwenako cacibwa mwafwa bapwile babusamba baje bamwesele kulongwa kwabo kuli Yehova. Yonatana wapwile mukulunu kuli Ndabiti, balisezele na myaka 30. Yonatana wapwile muhato wa kuswana ha bumwene mu Isalele. (1 Samwele 17:33; 31:2; 2 Samwele 5:4) Omwo Yonatana wanangukile ngwendi Yehova nangula Ndabiti kupwa mwene, kazibilile Ndabiti cipululu, nambe kumulwisa. Oloni walingile mwoshe mwaselele mangana akwase Ndabiti. Cakumwenako, omwo Ndabiti wakele mu bukalu, Yonatana ‘wasimpisile Ndabiti akulahele Yehova.’ Yonatana wakele kuyoya kwendi mu bushonde mwafwa washakele kukwasa Ndabiti. (1 Samwele 23:16, 17) Ndabiti nendi wapwile wa kulongwa kuli Yonatana. Wakulahesele kukanyunga naanga ya Yonatana, co walingile bene ngoco na munima ya kutsa kwa Yonatana.​—1 Samwele 18:1; 20:15-17, 30-34; 2 Samwele 9:1-7.

10. Bika bitulilongesa ku busamba bwa baje Bahebelu batatu?

¹⁰ Shandelaki, Meshake na Ambendenengo bapwile banike ba Bahebelu baje balikutile busamba, co babakwatele na kubatwala ku Mbambilone. Nameme bisemi babo bakele kulako, oloni balikwasele umo na mukwabo mu kupwa ba kulongwa kuli Yehova. Mumwetile myaka, te banakolo, Mwene Nebukataneza wesekele  likulahelo lyabo mwabalekele ngwendi balemese kamponya ka ngolinde. Oloni Shandelaki, Meshake na Ambendenengo babyanene kulemesa uje kamponya. Balekele mwene ngwabo: “Yetu kutwasa kulemesa njambi yobe, co lalo kutwasa kukulama na kulemesa kamponya ka ngolinde kaje kaunemika.” Aba Bahebelu batatu bamwesele kulongwa kwabo kuli Njambi omo bakele mu ceseko.​—Ndanyele 1:1-17; 3:12, 16-28.

11. Paulu na Timateo balikutile bati busamba?

¹¹ Kapositolo Paulu mwaliwanene na Timateo, wamwene ngwendi Timateo wazemene Yehova, co washakele kukwasa cikungulukilo. Ngeci, Paulu walongesele Timateo akwase bandolome na bandokazi ku mitambela ya kulisezaseza. (Vilinga 16:1-8; 17:10-14) Timateo wapangele na nzili mukemwo Paulu wendekele ngwendi: “Ali na kupanga hamo [nange] ha muzimbu waubwa.” Paulu wazibukile ngwendi Timateo akakala “na cishota-mbunge” hali bandolome na bandokazi. Omwo Paulu na Timateo bapangelele hamo cipangi ca Yehova, kwabalingisile bakale na busamba bwabuwa.​—Filipu 2:20-22; 1 Kolinte 4:17.

12, 13. (a) Bika bitunapande kwangwila mwamubwa babusamba betu mu cikungulukilo? (b) Kapositolo Paulu wendekelele bika majwi ali ku 1 Kolinde 15:33?

¹² Tulilongesa byabingi kuli bandolome na bandokazi betu mu cikungulukilo na kulikwasa mangana tupwe ba kulongwa (Tandeni Loma 1:11, 12.) Oloni tunapande kunyanyama na banu baje batwangula kupwa babusamba betu mu cikungulukilo. Tuli na bandolome na bandokazi babangi ba kutunda  ku bisemwa bya kulisezaseza na buyoye bwa kulisezaseza. Bamo babaha mu cikungulukilo, beka banapangela Yehova ha myaka yaingi. Banu bakeshwala kukanyamesa busamba bwabo na Yehova, ngwe mubukeshwalela kuhya bushuka. Ngeci, tunapande kubana simbu na kulizema umo na mukwabo na kwangula mwamubwa babusamba betu.​—Loma 14:1; 15:1; Vahevelu 5:12–6:3.

¹³ Bisimbu bimo, mu cikungulukilo munasa kukala bukalu, co tunapande kunyanyama. Ndolome nambe  ndokazi nasa kulinga byuma biyabindika Mbimbiliya. Indi hamo munu nasa kukala na mbunge ya kuyayabala ije yasa kushambukila ku bakwabo mu cikungulukilo. Eci kucapandele kutukomokesa mwafwa na mu simbu ya tupositolo, bisimbu bimo mu cikungulukilo mwakele bukalu. Kapositolo Paulu wabanangwile ngwendi: ‘Keti bamikwise, builanyo bwabubi bubiisa bilinga byabibwa.’ (1 Kolinde 15:12, 33) Paulu wanangile lalo Timateo angule mwamubwa banu balikuta nabo busamba. Netu ano matangwa tunapande kwangulula mwamubwa babusamba betu.​—Tandeni 2 Timateo 2:20-22.

14. Babusamba batwangula basa kutsiya bati busamba bwetu na Yehova?

¹⁴ Tunapande kunyungilila busamba bwetu na Yehova mwafwa bunapu bwa seho manene kuli yetu. Ngeci, tubyaneni kulikuta busamba na banu baje bazeyesa likulahelo lyetu na kutsiisa busamba bwetu na Yehova. Nga tukamuna ciponci citunambwitika mu mema a mazilo, kukwasa kutunda mema a kujela embwe. Mu cifwa cimo lika, kutwasa kukala na bifwa byabibwa nga tulikuta busamba na banu bababi. Ngeci, tunapande kwangula mwamubwa babusamba betu.​—1 Kolinte 5:6; 2 Tesalonika 3:6, 7, 14.

15. Bika bimunapande kulinga mangana mukale na babusamba bababwa mu cikungulukilo?

¹⁵ Mu cikungulukilo, muli banu baje bazema Yehova. Ngeci, basa kupwa babusamba beni. (Myaso 133:1) Anguleni banu ba kulisezaseza, keti bakweni ba myaka imo, nambe banu ba ku muyati weni lika embwe. Anukeni ngwendi Yonatana wapwile mukulunu manene kuli Ndabiti, co Lute lalo wapwile mwanike  manene kuli Naumi. Tulingeni muinatunangula Mbimbiliya ngwayo: “Bimbunge byeni bishokoloke [nambe bizituke] manene.” (2 Kolinte 6:13; tandeni 1 Petulu 2:17.) Kutembwinina Yehova, kulingisa bakwetu balikute busamba netu.

16, 17. Bika bitunapande kulinga nga kuli umo natuzibisa kubihya mu cikungulukilo?

¹⁶ Munu na munu mu naanga wakala na futisi yendi, nomwo mwakasinganyekela, nomwo mwakalingilamo byuma. Omu mukemwo mubafwa na banu ba mu cikungulukilo. Kulisezaseza kwa banu, kukalingisa buyoye bubwahe, co tukalilongesa byabingi kuli umo na mukwabo. Oloni bisimbu bimo, tukalubalela bandolome na bandokazi betu mwafwa ya kwonwa kubazibisisa. Bisimbu bikwabo lalo, byuma bibakalingi bakwetu bikatuzibisa kubabala ku mbunge nambe kututanwisa. (Visimo 12:18) Kutwapandele kwecelela bukalu bwa cifwa eci butuzeyese, nambe kutwangununa ku cikungulukilo embwe.

¹⁷ Nga mukwetu muka-Kilisitu natulingi mwamubi, kutwapandele kuseza cikungulukilo. Keti Yehova ikeye natulingi mwamubi embwe. Yehova natwana kuyoya na byuma byoshe. Ngeci, tunapande kumuzema na kupwa ba kulongwa kuli ikeye. (Kujombolola 4:11) Yehova natwana cikungulukilo mangana citukwase kukanyamesa likulahelo lyetu. (Vahevelu 13:17) Keti tuseze cikungulukilo mwafwa ngwetu kuli umo natulingi mwamubi embwe.​—Tandeni Myaso 119:165.

18. (a) Bika bitukwasa tutumbame mwamubwa na bandolome na bandokazi betu? (b) Bika bitunapande kusambesela bakwetu?

 ¹⁸ Twazema bandolome na bandokazi betu, co tushaka kutumbama nabo mwamubwa. Yehova azibuka ngwendi kutwalumbunukile. Netu tunapande kuzibuka ngoco. (Visimo 17:9; 1 Petulu 4:8) Tubaboshe tukasebuka, oloni cizemo citukwasa tutwaleleleho ‘kulisambesa umo na mukwabo.’ (Kolose 3:13) Cizemo citukwasa tujeneke kwamesa tumilonga twatundondo tubanalingi bakwetu. Cili bene, kwapwa kwakukalu kwibala byuma byabibi byanatulingi mukwetu. Tunasa kulubala na kukala na nkulundundu nendi. Nga tulinga ngoco, kutupu ba kubwahelela. Oloni nga tukonekela munu uje natubiisila, tutumbama mu kwoloka na kukala na lizibasano mu cikungulukilo. Maneneni, tukala na busamba bwabubwa na Yehova.​—Mateo 6:14, 15; Luka 17:3, 4; Loma 14:19.

19. Bika bilingisa tulikele kulikwatasana na munu mu cikungulukilo?

¹⁹ Munu na munu mu naanga napande kushakezeka bingila bya kuzibisilamo bakwabo kubwaha. Acisinganyekeni ha munu uje nabyana kulikwatasana na bakwabo mu naanga. Bakwabo mu naanga beseka kumukwasa bisimbu byabingi, oloni ikeye kabatolilila. Ou munu nasa kumona ngwendi napande kutunda ha njubo, indi hamo baishe banasa kumusheka ha njubo. Eci cakumwenako cinasa kusholoka na mu cikungulukilo. Munu nasa kutwalelelaho kulinga byuma byazinda Yehova bije bikobelesa cikungulukilo mu bukalu. Nameme bamukwasa, oloni ikeye abyana bukwasi  na kumwesa mu bilinga byendi ngwendi kashaka kulikwatasana na cikungulukilo. Nasa kumona ngwendi napande kuseza cikungulukilo, indi hamo banasa kumutundisa mu cikungulukilo. Nga munu natundu mu cikungulukilo, Mbimbiliya yatuleka ngwayo ‘keti tulipandakane’ nendi. (Tandeni 1 Kolinte 5:11-13; 2 Yowano 9-11) Eli lishiko linasa kupwa lyalikalu nga ou munu wapwa kabusamba, nambe kabushoko ketu. Nameme ngoco, tumweseni ngwetu tushaka kupwa ba kulongwa kuli Yehova, keti kuli munu embwe.​—Taleni Biñanda bya Kushongo ha 8.

20, 21. (a) Bika twendekela ngwetu kutundisa munu mu cikungulukilo inapu ngila ya kumumweselamo cizemo? (b) Bika kwapwila kwa seho kwangula mwamubwa babusamba betu?

²⁰ Kutundisa munu mu cikungulukilo inapu ngila yaibwa yanaka Yehova. Kulingisa cikungulukilo bacinyungilile ku banu baje kubesi kukabangeya mashiko a Yehova. (1 Kolinte 5:7; Vahevelu 12:15, 16) Kutulingisa tumwese ngwetu twazema Yehova na mashiko endi na lizina lyendi lya kujela. (1 Petulu 1:15, 16) Kutundisa munu mu cikungulukilo inapu ngila ya kumumweselamo cizemo. Kunyanyamesa munu mu cifwa eci, kumukwasa amone ngwendi ngila yanangula yaibi, co napande kutenguluka. Banu babangi babatundisile mu cikungulukilo, belukile lalo kuli Yehova, co babatambwile bwino mu cikungulukilo.​—Vahevelu 12:11.

²¹ Babusamba betu basa kutulongesa byuma byabibwa nambe byabibi. Ngeci, tunapande kwangula mwamubwa babusamba betu. Nga tuzema banu baje bazema Yehova, co tukala na mbunga ya banu baje batukwasa tupwe ba kulongwa kuli Yehova mu bisimbu byoshe.