1, 2. Bika bitunapande kwangwila mwamubwa byuma bya senga?

 MULINGA bati nga mushaka kulya bushuka bumo bwa kutobala, oloni mumona ngweni mbazubwila imo inabolo? Mulya bushuka bwoshe kumo lika na ije mbazubwila ya kubola ndi? Mumbila kuti bushuka bwoshe ndi? Indi mushemuna mbazubwila ije inabolo na kulya ije ili mwamubwa?

² Byuma bya senga binapu ngwe buje bushuka. Byuma bimo bya senga binasa kupwa byabibwa, oloni  byabingi binabolo, nambe ngwetu binabihya mwafwa bili na kumwesa bilinga bya bukwizi, lwozi na bundemone. Bamo bakalingi byuma bya senga byoshe byoshe bibashaka. Bakwabo bamona byuma bya senga byoshe kupwa byabibi. Beka bakangula mwamubwa byuma bya senga, bakatewe bije byabibi na kulikuwa bije byabibwa. Indi yeni mukangula bati byuma bya senga?

3. Bika bitunapande kusinganyeka omwo twangula byuma bya senga?

³ Tubaboshe tushaka kulingako byuma bya senga, nambe byuma bya kulizima nabyo buli. Ngeci omwo twangula byuma bya senga, tunapande kusinganyeka na kumona ngwetu bitukwasa kulemesa Yehova indi embwe.

4. Cinangulo muka ca mu Mbimbiliya citukwasa twangule mwamubwa byuma bya senga?

⁴ Mutwalikundikile kuli Yehova, twamukulahesele ngwetu tukamupangela mu kuyoya kwetu kwoshe. (Muka-kwambulula 5:4.) Twakulahesele ngwetu ‘tulinga byuma byoshe mu kwana Njambi bumpau.’ (1 Kolinte 10:31) Oku kulumbununa ngwabo kutwapandele lika kwana Njambi bumpau nga tuli ku biwano, nambe mu lihya embwe. Oloni tunapande kumwana bumpau nameme tuli na kuhwima, nambe kulinga byuma bya senga.

5. Tunapande kulemesa bati Yehova?

⁵ Byoshe bitulinga mu buyoye binakundama ku  kulemesa Yehova. Paulu wamwesele eyi simpi omwo wendekele ngwendi: “Aneni mibila yeni kupwa ngwe ñombelo ya kuyoya, ya kujela, ije ibataba kuli Njambi.” (Loma 12:1, NWT) Yesu wendekele ngwendi: “Munapande kuzema Shukulu Kalunga Njambi yeni na mbunge yeni yoshe na mwonyo weni woshe na mana eni oshe na nzili yeni yoshe.” (Mako 12:30) Tushaka kulemesa Yehova kutundilila kwisi ya bimbunge byetu. Omwo Baisalele banene milambu ya bimuna kuli Yehova, bapandele kwana bimuna ba kujeneka tupenga. Bimuna boshe baje bakele na tupenga, Njambi kabatambwile. (Valevi 22:18-20) Mu cifwa cimo lika, Yehova asa kubyana kulemesa kwetu. Mwafwa bika?

6, 7. Byuma bya senga bitwangula byasa kubiisa bati kulemesa kwetu?

⁶ Yehova natuleke ngwendi: “Pweni ba kujela omwo yange njapwa wa kujela.” (1 Petulu 1:14-16; 2 Petulu 3:11) Yehova aliziba kubwaha nga kulemesa kwetu kupwa kwa kujela. (Kwituluka mu Mashiko 15:21) Nga tulinga byuma byazinda Yehova, bya kufwa ngwe bilinga bya bukwizi, bundemone na lwozi, co kulemesa kwetu kukupu kwa kujela. (Loma 6:12-14; 8:13) Yehova aliziba lalo kubihya nga tulizima buli na byuma bya cifwa eci. Ebi byuma byabibi, bilingisa Yehova amone kulemesa kwetu kupwa kwa mazilo, co binasa kutsiya busamba bwetu nendi.

⁷ Twasa bati kwangula mwamubwa byuma bya senga? Binangulo muka bitukwasa tunongonone byuma bya senga byabibwa nebi byabibi?

8, 9. Byuma muka bya senga bitunapande kubyana? Mwafwa bika?

⁸ Ano matangwa, kuli byuma bya senga bya kulisezaseza. Bimo baka-Kilisitu banasa kubilinga, oloni byabingi keti byabibwa. Tubangeni kusimutwiya ha byuma bya senga bije kubapandele kulinga baka-Kulisitu.

⁹ Mafilimu, mawebusaiti, bweho bwa ha kompyuta, myaso na biñanda bya ha TV, bili na kumwesa manene bilinga bya bukwizi, bundemone na lwozi. Banu babangi bali na kutala ebi byuma byabibi na kubimona ngwe byabibwa. Oloni baka-Kilisitu banapande kubyana byuma bya senga bije kubilitombola na mashiko a Yehova. (Vilinga 15:28, 29; 1 Kolinte 6:9, 10) Nga tubyana byuma bya cifwa eci, co tumwesa Yehova ngwetu twazinda byuma byabibi.​—Myaso 34:14; Loma 12:9.

10. Bukalu muka bwasa kutunda mu kwangula byuma byabibi bya senga?

¹⁰ Bamo bakasinganyeka ngwabo kutala bikupulo bya bukwizi, bundemone na lwozi kukwabihile. Bakasinganyeka ngwabo basa kubitala, oloni kubabilingi. Bisinganyeka bya cifwa eci byasa kutukobelesa mu bukalu. Mbimbiliya ngwayo: “Mbunge ya munu yapwa ya makuli kutubakana byuma byoshe.” (Njelemiya 17:9) Nga tulizima buli na byuma bije byazinda Yehova, co kutwasa kwendeka ngwetu twazinda byuma byabibi. Kutala byuma byabibi, kutulingisa tushangumuke kubizema. Mu kwita kwa simbu, citakutaku cetu cizeya, co cilikela kutunangula nga tushaka kulinga byuma byabibi.​—Myaso 119:70; 1 Timateo 4:1, 2.

11. Mukanda wa Ngalatiya 6:7 utukwasa bati twangule bwino byuma bya senga?

 ¹¹ Lijwi lya Njambi ngwalyo: ‘Byoshe byakuba munu, bikebyo byakateja.’ (Ngalatiya 6:7) Nga tulizimazima buli na byuma byabibi, litangwa limo tukabilinga. Cakumwenako, bamo banalingi bupangala mwafwa ya kutala bikupulo bya bukwizi. Oloni Yehova ali na kutukwasa mangana twangule mwamubwa byuma bya senga.

12. Bika bitukwasa twangule mwamubwa byuma bya senga?

¹² Kuli byuma bya senga bije bituzibuka mwamubwa ngwetu Yehova kabishakele, co netu tunapande kubibyana. Oloni kuli bimo bije kutwasa kuzibuka mwamubwa. Yehova katwanene mashiko a kutuleka byuma bitunapande kutala, kutolilila, nambe kutanda. Oloni ashaka tupangese citakutaku cetu cibanalongesa ku Mbimbiliya. (Tandeni Ngalatiya 6:5.) Yehova natwana binangulo bije bitulongesa tuzibuke omwo Yehova mwamwena byuma bitushaka kulinga. Ebi binangulo bilongesa citakutaku cetu. Bitukwasa tuzibuke ‘byuma byashaka Yehova’ mangana twase kwangula byuma bije bimuzibisa kubwaha.​—Efeso 5:17.

13. Bika baka-Kilisitu balisezaseza mu kwangula byuma bya senga? Oloni bika bibanapande kulinga baka-Kilisitu boshe?

¹³ Baka-Kilisitu balisezaseza mu kwangula byuma bya senga. Mwafwa bika? Mwafwa byuma bya senga bibazema baka-Kilisitu bamo, keti bikebyo bibazema bakwabo. Nameme ngoco, baka-Kilisitu boshe banapande kupangesa binangulo bya mu Mbimbiliya mangana bangule mwamubwa byuma bya senga.  (Filipu 1:9) Ebi binangulo bitukwasa twangule byuma bya senga bije kubizibisa Njambi kubihya.​—Myaso 119:11, 129; 1 Petulu 2:16.

14. (a) Twasa bati kupangesa mwamubwa simbu yetu? (b) Paulu wanangwile bika baka-Kilisitu?

¹⁴ Tunapande lalo kusinganyeka ha simbu itwambata mu kulinga byuma bya senga. Simbu itwambata imwesa indi twamona byuma bya senga kupwa bya seho. Kupangela Yehova kukekwo kwa seho manene kuli yetu baka-Kilisitu. (Tandeni Mateo 6:33.) Oloni nga kutunyanyama, twasa kubiisila simbu yetu ku byuma bya senga. Paulu wanangwile baka-Kilisitu ngwendi: “Nyanyameni mumuli na kuyoya. Kesi muyoye  ngwe baka-kwonwa mana, oloni ngwe baka-mana. Pangeseni mwamubwa bisimbu bimuli nabyo.” (Efeso 5:15, 16) Ngeci, tunapande kukehesa ku simbu itumbila mu kulinga byuma bya senga. Tumoneni ngwetu tunaka kulutwe kupangela Yehova mu kuyoya kwetu.​—Filipu 1:10.

15. Twasa kulinyungilila bati ku byuma bya senga bije bitsiya busamba bwetu na Yehova?

¹⁵ Tunalilongesa ngwetu tunapande kubyana byuma bya senga bije byazinda Yehova. Oloni bati ha byuma bya senga bije kubisholoka ngwe byabibi? Nabyo tunapande kubibyana ndi? Singanyekeni ha cakumwenako cino. Nga muli na kwita kuyehi na cimbongo ca kuloba, mwasa kuya na kukemana ku ngenge ndi? Embwe. Mutewa mwafwa kumushaka kwaka mwonyo weni mu bushonde. Mukemwo mukunapu na kwangula byuma bya senga. Lijwi lya Njambi ngwalyo: “Tunda ku bubi.” (Visimo 4:25-27) Tubyaneni byuma bya senga bije bituzibuka ngwetu byabibi. Co lalo tubyaneni byuma bya senga bije kubisholoka ngwe byabibi, oloni bitsiya busamba bwetu na Yehova.

16. (a) Byuma muka bimo byazinda Yehova? (b) Tumwesa bati ngwetu twazinda byuma byazinda Yehova?

¹⁶ Muka-kwimba wasonekele ngwendi: ‘Yeni mwazema Yehova munapande kuzinda byuma byabibi.’ (Myaso 97:10) Mbimbiliya ikatuleke mwakasinganyekela Yehova, nomu mwakalizibila. Lihuleni indi binangulo bimunalilongesa binamikwasa mumone byuma ngwe mwabimwena Yehova. Cakumwenako, twalilongesa ngwetu Yehova wazinda ‘kwendeka makuli, kutsiya  banu, mana a kuyongwela bakweni matumbe amabi na banu baje bazambula mu kulinga bubi.’ (Visimo 6:16-19) Twalilongesa ngwetu tunapande kubyana bifwa bya kufwa ngwe ‘bilinga bya bukwizi, kulemesa tuponya, kupanda, lifuwa, matoto, cipululu, kupenda, bilika bya miyoyo na byuma byeka bya kufwa ngwe ebi.’ (Ngalatiya 5:19-21) Ebi binangulo bya mu Mbimbiliya bitukwasa twangule mwamubwa byuma bya senga. Tushaka kukabangeya mashiko a Yehova mu byuma byoshe bitulinga mu buyoye, ipwe kwa likalyetu, nameme ku bakwetu. (2 Kolinte 3:18) Anukeni ngweni byuma bitwangula kulinga ku bushweke, bimwesa cifwa cetu.​—Myaso 11:4; 16:8.

17. Bihula muka bitunapande kulihula simbu kanda twangule byuma bya senga?

¹⁷ Omwo mwangula byuma bya senga, lihuleni ngweni: ‘Byuma binjishaka kwangula bitsiisa busamba bwange na Yehova indi embwe? Citakutaku cange cifwa bati munima ya kulinga ebi byuma?’ Tusimutwiyeni binangulo bikwabo lalo bije bitukwasa kwangula mwamubwa byuma bya senga.

18, 19. (a) Paulu wanangwile bika baka-Kilisitu? (b) Binangulo muka bitukwasa twangule mwamubwa byuma bya senga?

¹⁸ Byuma bya senga bitwangula, bikebyo bitusinganyeka simbu yoshe. Paulu wasonekele ngwendi: “Shuliseni biyongola byeni na byuma bije byabibwa bije basa kushangala, byuma bije binapu bya busunga na kalemeso na kubwaha na kujela na bubwa na kasingimiko.” (Filipu 4:8) Nga tusinganyeka ha byuma ebi byabibwa, co twendeka ngwe mwendekelele muka-kwimba myaso ngwendi: “Majwi ange na biyongola byange, bipwe byabibwa ku mesho obe Shukulu Kalunga.”​—Myaso 19:14.

 ¹⁹ Lihuleni ngweni: ‘Byuma muka bya senga binjikatala? Munina ya kutala filimu, njikalizibi kupwa wa kushubuluka ndi? Citakutaku cange kucesi kunjiyandesa ndi? (Efeso 5:5; 1 Timateo 1:5, 19) Njikalizibi kupwa wa kuzituka kulombela kuli Yehova indi njikalizibi kubihya? Byuma bya senga bikanjilingisa njipwe nji munu wa bukenya, nambe kusinganyeka byuma byabibi ndi? (Mateo 12:33; Mako 7:20-23) Byuma bya senga binjikalingi, “bili na kunjipwisa ngwe baka-kaye ndi”?’ (Loma 12:2) Ebi bihula bitukwasa tumone buzeye bwetu na kwasa kupangelaho mangana busamba bwetu na Yehova bukanyame. Lombeleni kuli Yehova ngwe mwalombelele muka-kwimba myaso ngwendi: “Tengulwila mesho ange kweka ngeci kesi njimone byuma byangoco.” *​—Myaso 119:37.

20, 21. Bika bitunapande kwakela bakwetu mu bisinganyeka omwo twangula byuma bya senga?

²⁰ Kuli cinangulo cikwabo lalo citunapande kwanuka, ngwaco: “Banatutabesa kulinga byoshe, oloni kesi byuma byoshe bikwasa bakwetu embwe. Naumo wahi napande kulishakezekela bubwa bwendi ikeye babenya, oloni napande kushakezeka bubwa bwa bakwabo.” (1 Kolinte 10:23, 24) Kukala na lisesa lya kulinga byuma, kukulumbununa ngwabo tunapande kubilinga embwe. Tunapande kusinganyeka mubasa kulizibila bandolome na bandokazi betu ha byuma bitwangula kulinga.

 ²¹ Bitakutaku bya banu byalisezaseza. Cakumwenako, citakutaku ceni casa kumitabesa kutala byuma bimo ha TV. Oloni mulinga bati nga munanguka ngweni byuma bimuli na kutala bili na kutanwisa bandolome na bandokazi beni? Nameme muli na lisesa lya kubitala, oloni munasa kulikela. Mwafwa bika? Mwafwa kumushaka ‘kulinga bubi ku bakweni baka-kukulahela,’ nameme “kulinga bubi kuli Kilisitu.” (1 Kolinte 8:12) Kutushaka kulinga byuma bije bitanwisa bakwetu baka-Kilisitu.​—Loma 14:1; 15:1; 1 Kolinte 10:32.

22. Tumwesa bati ngwetu twasingimika bakwetu baka-Kilisitu ha byuma bibangula kulinga?

²² Batico nga citakutaku ceni cimibindika kutala, kutanda, nambe kulinga byuma bije bibamona bakweni ngwabo bili mwamubwa? Nga mwazema bakweni na kubasingimika, kumwasa kubasindiya bakabe bisinganyeka byeni. Cakumwenako, muka-kwendesa mota azibuka ngwendi bakwabo ha tapalo basa kwendesa mota yabo ha lumbisi lubashaka. Mu cifwa cimo lika, yeni na bakweni baka-Kilisitu muli na kukabangeya binangulo bya mu Mbimbiliya, oloni muliseza kamandondo mu byuma bya senga bimwangula.​—Muka-kwambulula 7:16; Filipu 4:5.

23. Bika bitukwasa twangule mwamubwa byuma bya senga?

²³ Bikoni bitukwasa twangule mwamubwa byuma bya senga? Twasa kwangula mwamubwa byuma bya senga nga tupangesa citakutaku cetu cibanalongesa ku Mbimbiliya na kusinganyeka hali bandolome na bandokazi betu. Co tupwa ba kubwahelela mwafwa tuzibuka ngwetu tuli na kulinga “byuma byoshe mu kwana Njambi bumpau.”