Mashiko a Yehova anemana ha binangulo byendi. Ebi binangulo binapu bilongesa bya busunga bije bituwana mu Mbimbiliya. Bitukwasa tuzibuke mwamwenamo byuma Yehova, nomwo mwakasinganyekela. Binangulo bitukwasa twangule mwamubwa byakulinga mu buyoye. Bitukwasa mu bukalu buje kubwesi na lishiko litunapande kukabangeya mu Mbimbiliya.

▸ Capita 1, palagilafu 8

Kwononoka Yehova kunapu kulinga byuma byatuleka na mbunge yetu yoshe. Yehova ashaka ngwendi tumwononoke mwafwa twamuzema. (1 Yowano 5:3) Nga tuzema Njambi na kumukulahela, co tulinga byuma byatuleka mu kuyoya kwetu kwoshe. Tumwononoka nameme kutukaluwila kulinga ngoco. Kwakubwa kwononoka Yehova mwafwa ali na kutulongesa mwakuyoyela bwino, co lalo natukulahesa ngwendi tukalikuwa bibezikiso byabingi kulutwe.​—Isaya 48:17.

▸ Capita 1, palagilafu 10

Yehova nana munu na munu nzili ya kulyangwila byakulinga. Njambi katutangele ngeci mwa malomboti embwe. (Kwituluka mu Mashiko 30:19; Yoshwa 24:15) Twasa kupangesa kupatuka kwetu mu kwangula mwamubwa byakulinga. Oloni nga kutunyanyama, twasa kwangula mwamubi byakulinga. Ngeci, munu na munu napande kulyangwila babenya kupwa wa kulongwa kuli Yehova mangana amwese ngwendi wamuzema.

▸ Capita 1, palagilafu 12

Yehova natwana mashiko aje anendeka ha yoyesi ya kujela mangana tuzibuke bitunapande kulinga. Awa mashiko tuwawana mu Mbimbiliya, co atukwasa kukala na buyoye bwabubwa. (Visimo 6:16-19; 1 Kolinte 6:9-11) Atukwasa tuzibuke byuma byabibwa nebi byabibi ku mesho a Yehova. Atukwasa lalo tupwe tu banu bababwa, twangule mwamubwa  byakulinga na kutetela bakwetu. Nameme yoyesi ya kujela ili na kuhwa mu kaye, oloni mashiko a Yehova aje anendeka ha yoyesi ya kujela kuwatengulukile. (Kwituluka mu Mashiko 32:4-6; Malakiya 3:6) Nga tuwakabangeya, co atunyungilila ku mubila na mu bisinganyeka.

▸ Capita 1, palagilafu 17

Citakutaku cinapu mana a mukati a kunongonona byuma byabibwa ku byabibi. Tubaboshe Yehova natwana citakutaku. (Loma 2:14, 15) Nga tushaka ngwetu citakutaku cetu cipange mwamubwa, co tunapande kucilongesa kwesekesa na mashiko a Yehova aje anendeka ha yoyesi ya kujela. Oku kulingisa citakutaku cetu citukwase kwangula mwamubwa byuma bije bizibisa Njambi kubwaha. (1 Petulu 3:16) Citakutaku cetu casa kutunangula nga tushaka kulinga byuma byabibi, nambe kutwana mulonga munima ya kulinga byuma byabibi. Citakutaku cetu casa kuzeya, oloni Yehova asa kutukwasa mangana cipange lalo mwamubwa. Citakutaku cacibwa citulingisa tukale mu kwoloka na kuliziba kupwa ba seho.

▸ Capita 2, palagilafu 3

Kuzibila Njambi lyoba kunapu kumuzema, kumusingimika na kubyana kulinga byuma bije bimuzibisa kubihya. Kuzibila Njambi lyoba kutukwasa tulinge byuma byabibwa na kubyana byuma byabibi. (Myaso 111:10) Kutukwasa tukabangeye byuma byoshe byatuleka Yehova. Kutukwasa lalo tushulisilile byuma bitunamukulahesa mwafwa twamusingimika. Kuzibila Njambi lyoba kwendesa bisinganyeka byetu na byuma bitulinga ku bakwetu na byuma bitwangula kulinga mu litangwa na litangwa.

▸ Capita 2, palagilafu 9

Kutenguluka kunambateselela na kuliziba kubihya ku mbunge mwafwa  ya kulinga byuma byabibi. Baje bazema Yehova bakalizibi kubihya nga bananguka ngwabo banalingi byuma bibanabyanesa mu mashiko endi. Nga tulinga byuma byabibi, tunapande kulambelela Yehova atusambese kwitila mu ndando ya kupatula ya Yesu. (Mateo 26:28; 1 Yowano 2:1, 2) Nga tutenguluka na kulikela kulinga byuma byabibi, Yehova atusambesa. Co keti tulizibe kukala na mulonga lalo ha bubi butwalingile kunima. (Myaso 103:10-14; 1 Yowano 1:9; 3:19-22) Tunapande kulilongesako bimo ku bubi bwetu. Tumbileni kuti bisinganyeka byetu byabibi na kuyoya mu kulitombola na mashiko a Yehova.

▸ Capita 2, palagilafu 18

Nga munu uje nalingi bubi bwakama shendi kutenguluka na kukabangeya mashiko a Yehova, kapandele kulikwatasana na cikungulukilo. Banapande kumutundisa mu cikungulukilo. Nga munu banamutundisa mu cikungulukilo, kutwapandele kulikwatasana nendi, co lalo kutwapandele kumwendekesa. (1 Kolinte 5:11; 2 Yowano 9-11) Kutundisa munu mu cikungulukilo kunyungilila lizina lya Yehova na cikungulukilo. (1 Kolinte 5:6) Co lalo inapu ngila ya kumunyanyameselamo mangana atenguluke na kwiluka kuli Yehova.​—Luka 15:17.

▸ Capita 3, palagilafu 19

Yehova watuzema, co ashaka kutukwasa. Mukemwo ali na kutunangula na kutuleka byakulinga kwitila mu Mbimbiliya na banu baje bazema Njambi. Tushaka Njambi atukwase mwafwa kutwalumbunukile. (Njelemiya 17:9) Nga tutolilila ku banu bali na kupangesa Njambi mu kututwamenena, co tumwesa ngwetu twamusingimika na kumuzema.​—Vahevelu 13:7.

▸ Capita 4, palagilafu 2

Kunapu kwakwasi kukala na mbunge ya kulyalesa na cipululu mwafwa kutwalumbunukile. Oloni Yehova ashaka ngwendi tupwe ba kulikehesa. Nga tulyesekesa kuli Yehova, tulimona ngwetu tubabandondo ku mesho endi. Co oku kunapande kutulingisa mangana tulikehese. (Yombi 38:1-4) Kulikehesa kulingisa munu ake bakwabo kulutwe na kushaka kubalinga mwamubwa. Oloni kulyalesa kulingisa munu alimone kupwa wa seho kutubakana bakwabo. Munu wa kulikehesa alizibuka mwamubwa, co atanekeya buzeye bwendi, noho hayalenga nzili yendi. Akalitabela tupenga twendi, kulomba likonekelo na kutaba nga bamunangula. Co lalo wakulahela Yehova na kukabangeya bibamuleka.​—1 Petulu 5:5

▸ Capita 4, palagilafu 4

Kukala na moko ya kushika kulumbununa kukala na lisesa lya kwana mashiko na kwakula byuma. Yehova ikeye lika wakala na moko yakama ya kushika mwilu na hasi. Wakala na nzili mwilu na hasi mwafwa ikeye watangele byuma byoshe. Akapangesa mwamubwa moko yendi ya kushika mu kubezikisa banu. Yehova nana banu bamo cipangi ca kutunyungilila. Cakumwenako, nana moko ku bisemi, bakulunu ba cikungulukilo na bantwama ba fulumende. Yehova ashaka ngwendi tulikwatasane hamo nabo. (Loma 13:1-5; 1 Timateo 5:17) Oloni nga banu batwana mashiko aje atulingisa tupokole mashiko a Njambi, co tunapande kwononoka Njambi kutubakana kwononoka banu. (Vilinga 5:29) Nga tukabangeya bibatuleka baje banangula Yehova, co tumwesa ngwetu tuli na kusingimika byuma byanabwahesa.

▸ Capita 4, palagilafu 7

Yehova ali na kupangesa bakulunu, baje banapu bandolome ba kuhya ku sipilitu mu kunyunga cikungulukilo. (Kwituluka mu Mashiko 1:13; Vilinga 20:28) Aba bandolome bali na kutukwasa mangana tukanyamese busamba bwetu na Yehova na kumulemesa mu ngila yaibwa. (1 Kolinte 14:33, 40) Bakulunu bakabangula na sipilitu ya kujela, ngeci banapande kupwisamo  byuma bibasoneka mu Mbimbiliya. (1 Timateo 3:1-7; Tito 1:5-9; 1 Petulu 5:2, 3) Twakulahela munga ya Njambi na kuikundwiya, ngeci tunapande kupangela hamo na bakulunu.​—Myaso 138:6; Vahevelu 13:17.

▸ Capita 4, palagilafu 8

Yehova nana bisemi cipangi ca kulela bana babo. Nameme ngoco, Mbimbiliya inamwesa ngwayo munalume ikeye mutwe wa naanga. Nga naanga kuyesi na cisemi wa munalume, co cisemi wa munakazi ikeye apwa mutwe wa naanga. Mutwe wa naanga akala na cipangi ca kuwanena naanga yendi byakulya, buzalo na njubo. Mutwe wa naanga napande kukwasa banu ba mu naanga yendi balemese Yehova. Cakumwenako, napande kumona ngwendi bali na kuya ku biwano bya cikungulukilo simbu yoshe, bali na kuya mu lihya na kulilongesa nabo Mbimbiliya. Mutwe wa naanga akangwila naanga yendi byakulinga. Napande kutembwinina Yesu mu kumwesa ngozi. Co kapandele kupwa cikenya, nambe wa kukaluwa mbunge. Oku kulingisa boshe mu naanga yendi balizibe mwamubwa na kwasa kukanyamesa busamba bwabo na Yehova.

▸ Capita 4, palagilafu 12

Cibunga ca Kutwamenena cinapu cibunga ca banalume baje bali na kupangesa Njambi mu kutwamenena banu bendi. Aba banalume bakala lilabelelo lya kukayoya mwilu. Mu cita ca myaka ca kulibanga, Yehova wapangesele cibunga ca kutwamenena mu kwendesa cikungulukilo ca baka-Kilisitu ba kulibanga. (Vilinga 15:2) Bandolome baje bali mu Cibunga ca Kutwamenena bakebo bali na kunyungilila na kutwamenena banu ba Njambi ano matangwa. Aba bandolome bakatabesa Lijwi lya Njambi na sipilitu yendi ya kujela bibatwamenene mu kutumba matumbe. Yesu watumbwile eci cibunga ca bandolome ba kubwabesa ngwendi bakebo banapu “ndungo wa kulongwa na kunyanyama.”​—Mateo 24:45-47.

▸ Capita 4, palagilafu 15

Bisimbu bimo, ndokazi banasa kumuleka alinge byuma bimo mu cikungulukilo bije bibakalingi bandolome lika. Omwo alinga ebi byuma, napande kufwika ku mutwe wendi mangana amwese ngwendi nasingimika byuma byanabwahesa Yehova. Cakumwenako, ndokazi napande kulifwika ku mutwe omwo endesa cilongesa ca Mbimbiliya nga ali hamo na munalume wendi, nambe na ndolome wa kumbwitika.​—1 Kolinte 11:11-15.

▸ Capita 4, palagilafu 17

Nga kutulikobelesa mu biñanda bya lifuti, kutukwasa tubyane kukundwiya bibunga bya bupolitiki. (Yowano 17:16) Banu ba Yehova banapande kukundwiya lika Bumwene bwendi. Kutwesi kulikobelesa mu biñanda bya kaye ngwe mwalingile Yesu.

Yehova natwana lishiko lya kwononoka bifulumende na baje bali na moko ya kushika. (Tito 3:1, 2; Loma 13:1-7) Natwana lalo lishiko lije linatubyanesa kutsiya banu. Ngeci, citakutaku ca muka-Kilisitu kucimutabesa kuya ku nzita nambe kulisonekesa buswalale. Mu mafuti amo mwakala lishiko lya kukobelesa banu buswalale. Muka-Kilisitu basa kumuleka ngwabo apange cipangi ceka cije kucakundamene ku buswalale. Basa kumwana cipangi ca kufwa ngwe kubwahesa masikola, kujelesa ku bipatela nambe kulima. Nga eci cipangi kubacendesa ku maswalale, co lalo kubamuleke ngwabo azale buzalo bwa maswalele ha kulinga oco cipangi, co napande kumona indi citakutaku cendi cimutabesa.

Tunapande kulemesa lika Yehova mwafwa ikeye watutangele. Kutwesi kulemesa pandelo nambe kwimba mwaso wa lifuti, oloni tukamwesa lika kasingimiko. (Isaya 43:11; Ndanyele 3:1-30; 1 Kolinte 10:14) Co lalo banu ba Yehova bakalyangwila babenya kubyana kuvotela munu nambe cibunga cimo ca bupolitiki. Tukabyana kuvota mwafwa tunangula laja kukundwiya fulumende ya Njambi.​—Mateo 22:21; Yowano 15:19; 18:36.

▸ Capita 5, palagilafu 2

Kaye kali na kukundwiya bisinganyeka bya Satana. Bisinganyeka bya Satana bili na kwendesa banu baje kubazemene Yehova na kukabangeya mashiko  endi. (1 Yowano 5:19) Sipilitu ya kaye inapu futisi na bisinganyeka bibali na kumwesa banu. (Efeso 2:2) Banu ba Yehova banapande kumona ngwabo eyi sipilitu kuyabakobelele. (Efeso 6:10-18) Tunapande kuzema bingila bya Yehova na kulifwita mangana tusinganyeke ngwe mwakasinganyekela Yehova.

▸ Capita 5, palagilafu 7

Kutengulukila Njambi kulumbununa kubyana busunga bwa mu Mbimbiliya. Baka-kutengulukila bakabyana Yehova na Yesu uje ibanangula kupwa Mwene wa Bumwene bwa Njambi. Co lalo bakashongangeya bakwabo batengulukile Njambi. (Loma 1:25) Bakendeka byuma bije bilingisa baka-kulemesa Yehova bashangumuke kuuwasana. Baka-Kilisitu bamo ba mu cita ca myaka ca kulibanga, batengulukilile Njambi. Nameme ano matangwa, kuli banu baje bali na kutengulukila Njambi. (2 Tesalonika 2:3) Baje banalongwa kuli Yehova kubesi kulikwatasana na baka-kutengulukila Njambi. Ngeci, keti tutabese mashungu etu nambe bakwetu batushongangeye kutanda mizimbu ya baka-kutengulukila Njambi nameme kubatolilila embwe. Tunapande kulongwa kuli Yehova na kumulemesa.

▸ Capita 5, palagilafu 9

Mu Mashiko a Mosesa, Baisalele balombele Yehova ngwabo abakonekele ku bubi bwabo. Banenele bwana bwa binona, mazi na bimuna ku tembele mangana babakonekele ku bubi bwabo. Oku kwanukisile Baisalele ngwabo Yehova watabele kubasambesa ku bubi bwabo. Omwo mwetile myaka, Yesu wanene kuyoya kwendi mangana batukonekele ku bubi bwetu. Ngeci, banu kubapandele lalo kwana bwana bwa kubakonekela ku bubi bwabo. Yesu wanene bwana bwa kulumbunuka “lumo lika.”​—Vahevelu 10:1, 4, 10.

▸ Capita 7, palagilafu 6

Mu Mashiko a Mosesa, banu babatabesele kulya tusitu. Co lalo  babalekele kwana bimuna kupwa ñombelo. (Valevi 1:5, 6) Oloni Yehova katabesele banu bayandese bimuna babo. (Visimo 12:10) Mu Mashiko a Mosesa mwakele lishiko lije lyanyungililile tusitu. Baisalele babalekele kunyunga mwamubwa bimuna babo.​—Kwituluka mu Mashiko 22:6, 7.

▸ Capita 7, palagilafu 6

Tuma twatundondo twa mu maninga (Blood fractions). Kuli byuma byakama biwana bije byatunga maninga. Ebi byuma biwana bikebyo, red cells (maselusi aje akatwala mpunzi ya kuhwima ku bilyo byoshe bya mubila), white cells (maselusi aje akalwisa mishongo mu mubila), platelets (byuma bije bikakondesa maninga) na plasma (mema a mu maninga). Ha byuma ebi byakama biwana basa kutundisaho lalo tuma twatundondo twa mu maninga (blood fractions). *

Baka-Kilisitu banapande kubyana kubaka maninga, nambe byuma byakama biwana bije byatunga maninga. Batico tuma twatundondo twa mu maninga, basa kutaba kubakatwo ndi? Mbimbiliya kuyatulekele mwakulingila? Ngeci, muka-Kilisitu woshe napande kulyangwila babenya kwesekesa na citakutaku cendi cibanalongesa na Mbimbiliya.

Baka-Kilisitu bamo basa kubyana kubaka tuma twatundondo twa mu maninga twoshe. Basa kubyana mwafwa ngwabo Njambi washikile Baisalele ngwendi maninga abanatundisa ku kasitu banapande ‘kuwetila hasi.’ (Kwituluka mu Mashiko 12:22-24)

Oloni beka citakutaku cabo casa kubatabesa kubaka tuma twatundondo twa mu maninga. Banasa kumona ngwabo otu tuma twatundondo tubanatundisa ku maninga, kutwapwilemo kwimanena kuyoya kwa babenya maninga.

Simbu kanda tutabe nambe kubyana kutwaka tuma twatundondo twa mu maninga, tulihuleni bino bihula:

• Njazibuka ngwange kubyana tuma twatundondo twa mu maninga kulumbununa  ngwabo njinabyana bumbanda buje bulwisa mishongo mu mubila, nambe buje bukwasa kwimika maninga kutewa aita ndi?

• Njasa bati kulumbunwina ndotolo binjinabyanena, nambe binjitabela kunjisaka na tuma twatundondo twa mu maninga?

Bingila bya kusakelamo. Yetu baka-Kilisitu kutwapandele kwana maninga etu ku banu beka, nambe kutulika maninga etu babenya mangana ngwetu batwakewo lalo mubatutabula. Oloni kuli bingila bimo bya kusakelamo bibasa kupangesa maninga endi mubezi. Muka-Kilisitu woshe napande kulyangwila babenya mubanapande kupangesela maninga endi mu simbu ibamutabula, mu kupima maninga endi, nambe mu bingila byabiha bya kusakelamo. Ha simbu ibapangesa ebi bingila bya kusakelamo, banasa kutundisa maninga mu mubila wa mubezi na kuwatulika ha simbu yaindondo.​—Mizimbu ikwabo muiwana mu Kaposhi ka Kukengela ka Silozi ka November 1, 2000, liputa 30-31.

Cakumwenako, kuli ngila ya kusakelamo ibatumbula ngwabo hemodilution. Ha kupangesa eyi ngila, batundisa maninga amo mu mubila wa mubezi na kwingisamo mema (volume expander). Co munima ya kumutabula, nambe ha simbu ibamutabula, aje maninga endi bawelwisa lalo mu mubila.

 Kuli ngila ikwabo lalo ibatumbula ngwabo cell salvage. Maninga a mubezi aje ali na kwita ha simbu ya kumutabula, bawatsemba na kuwajelesa, co bawelwisa lalo mu mubila wendi munima ya kumutabula, nambe ha simbu ibamutabula.

Bandotolo baliseze mu ngila ibakapangeselamo ebi bingila bya kusakelamo. Muka-Kilisitu woshe napande kwihula ndotolo amulumbunwine mwamubwa mubapangesela maninga endi simbu kanda atabe kumutabula, kupima maninga endi, nambe kumusakesa bingila byeka byabiha.

Nga tushaka kwangula ngila ya kutusakelamo ije ibapangesa maninga etu babenya, co tulihuleni ngwetu:

• Nga maninga ange amo bawatundisa mu mubila na kuwatulika kweka, citakutaku cange cinjitabesa kumona awa maninga kupwa ange, ngeci kubapandele ‘kuwetila hasi’ ndi? (Kwituluka mu Mashiko 12:23, 24)

• Citakutaku cange cibanalongesa na Mbimbiliya cinjipaya nga ha simbu ya kunjitabula, maninga ange amo bawatundisa mu mubila, co bawajelesa na kuwelwisa lalo mu mubila wange ndi?

• Njazibuka ngwange kubyana bingila byoshe bya kunjisakelamo kupangesa maninga ange kulumbununa ngwabo njinabyana kunjitundisa maninga mangana bawapime, nambe kupangesa sakesi ya hemodialysis, nambe kuwetisa mu likina lya heart-lung machine ndi?

Simbu kanda tutabe kutwaka tuma twatundondo twa mu maninga, nambe kutaba sakesi ije itondeka kupangesa maninga etu, tunapande kulombela kuli Yehova atutwamenene, co tutondeseseni muikapengela sakesi yaco. (Yakomba 1:5, 6) Kutundaho, tupangeseni citakutaku cetu cibanalongesa na Mbimbiliya mu kwangula byakulinga. Kutwapandele kutabesa  bakwetu batuleke byakulinga embwe. Co lalo kutwapandele kubehula batuleke mubanesi kulinga bakebo nga banakele mu bukalu butuli nabwo yetu embwe.​—Loma 14:12; Ngalatiya 6:5.

▸ Capita 7, palagilafu 11

Kupwa ba kujela mu bilinga kulumbununa ngwabo futisi yetu na bilinga byetu binapande kupwa bya kujela ku mesho a Njambi. Kupwa ba kujela mu bilinga kunambateselela na byuma bitusinganyeka, bitwendeka na kulinga. Yehova natuleke ngwendi tubyane bilinga byoshe bya mazilo nambe bya bukwizi. (Visimo 1:10; 3:1) Tunapande kulikumiiya cimweja ngwetu tukabangeya mashiko a Yehova a yoyesi ya kujela simbu kanda tuliwane mu ceseko ca kulinga bubi. Tunapande kulombela kuli Njambi simbu yoshe mangana atukwase tukale na bisinganyeka bya kujela. Co tunapande kubyana byuma bije bitushongangeya tulinge byuma byabibi.​—1 Kolinte 6:9, 10, 18; Efeso 5:5.

▸ Capita 8, palagilafu 11

Bilinga bya kukezima binambateselela kwendeka nambe kulinga byuma mu ngila ije imwesa ngwayo munu na pokola mashiko a Njambi, co lalo kesi na shwamwa. Munu uje alinga ngoco, amwesa ngwendi kesi kusingimika mashiko a Njambi. Nga mumona ngweni munu umo nalingi mulonga wa bilinga bya kukezima, co bakulunu bangule komiti ya kusompa itale ha ñanda yendi. Bilinga bya kujwala, bikebyo binambateselela kulinga bubi bwa kulisezaseza. Milonga imo ya bilinga bya kujwala banapande kuitala ku komiti ya kusompa nga inapu yakama manene.​—Ngalatiya 5:19-21; Efeso 4:19; nga mushaka mizimbu ikwabo, taleni “Bihula bya Baka-kutanda” mu Kaposhi ka Kukengela ka Silozi ka July 15, 2006.

▸ Capita 9, palagilafu 7; Capita 12, palagilafu 10

Yehova wakeleko lishungu lya kulilala kupwa ngila ya kulimweselelamo cizemo mukati ka munalume na munakazi wendi. Oloni nga munu alyesesa ku bushwamwa bwendi mangana alizibise kubwaha, co ali na kupangesa lishungu lya kulilala mu ngila yaibi. Eyi futisi yasa kutsiya busamba bwendi na Yehova. Yasa kwindula mashungu amabi na kulingisa munu amone kulilala mu ngila ya kuhenga. (Kolose 3:5) Boshe baje bali nei futisi ya kujwala, banapande kulifwita mangana bayumbile. (Myaso 86:5; 1 Yowano 3:20) Nga neni muli nobu bukalu, co lombeni kuli Yehova mangana amikwase. Likeleni kutala bikupulo bya bukwizi mwafwa bimilingisa mukale na bisinganyeka bya kujwala. Lekeniko bisemi beni baka-kutaba nambe kabusamba keni wa kuhya ku sipilitu uje akasingimika mashiko a Yehova. (Visimo 1:8, 9; 1 Tesalonika 5:14; Tito 2:3-5) Yehova ali na kumona mumuli na kulifwita mangana mukale na bilinga bya kujela, co ali na kukandelela manene.​—Myaso 51:17; Isaya 1:18.

▸ Capita 9, palagilafu 9

Lwale lunapu kwambata banakazi babali na kutubakanesa. Oloni Yehova wabwahesele ngwendi bulo bunapande munalume umo na munakazi umo. Kusañulu Njambi watabesele banalume bambate banakazi ba kutubakana umo, oloni keti mukemwo mwayongwele Njambi. Ano matangwa, Yehova katabesele banu bendi bambate lwale embwe. Munalume napande kwambata lika munakazi umo. Co munakazi lalo napande kushomboka lika ku munalume umo.​—Mateo 19:9; 1 Timateo 3:2.

▸ Capita 10, palagilafu 12

Yehova washakele ngwendi munalume na munakazi wendi bakale hamo ku myaka yoshe. (Kushangumuka 2:24; Malakiya 2:15, 16; Mateo 19:3-6; 1 Kolinte 7:39) Yehova natabesa kutsiya bulo nga umo mu bulo nalingi bukoi. Mu bukalu bwa cifwa eci, Yehova nana  lisesa kuli uje kesi na mulonga mu bulo angule nga ashaka kutsiya bulo indi embwe.​—Mateo 19:9.

Bisimbu bimo, baka-Kilisitu bamo banangula kulitepa na baka-limbo lyabo nameme kuhesi mulonga wa bukoi. (1 Kolinte 7:11) Muka-Kilisitu asa kwangula kulitepa na muka-limbo lyendi nga kuli bukalu bwa cifwa cino.

• Kubyana kukwasa naanga: Munalume abyana kuwanena naanga yendi byuma bya ku mubila na kulingisa naanga yendi itumbame kwa kujeneka bimbongo nambe byakulya.​—1 Timateo 5:8.

• Munu apupa muka-limbo lyendi: Munu akapupu muka-limbo lyendi, co muka-limbo lyendi amona ngwendi buyoye bwendi buli mu bushonde.​—Ngalatiya 5:19-21.

• Munu abindika muka-limbo lyendi kulemesa Yehova: Munalume nambe munakazi akaluwisa byuma mangana muka-limbo lyendi alikele kupangela Yehova.​—Vilinga 5:29.

▸ Capita 11, palagilafu 19

Tubaboshe tushaka kutushangazala na kutushongangeya. (Visimo 12:25; 16:24) Twasa kutakamesa bakwetu na kubazembeleka nga tubendeka majwi amabwa. Majwi amabwa akwasa bandolome na bandokazi betu bakolese na kutwalelelaho kupangela Yehova nameme baliwana na bukalu. (Visimo 12:18; Filipu 2:1-4) Nga kuli umo ali na kuliziba kuzeya, co tunapande kumutolilila mwamubwa na kuzibisisa mwali na kulizibila. Oku kutukwasa tuzibuke bitunapande kwendeka nambe kulinga mangana tumukwase. (Yakomba 1:19) Tuzibukeni mwamubwa bandolome na bandokazi betu mangana tunanguke byuma bibatonda. Co tubakwaseni batale kuli Njambi uje akatuzembeleka na kutushongangeya mangana abahwimise.​—2 Kolinte 1:3, 4; 1 Tesalonika 5:11.

▸ Capita 12, palagilafu 16

Mbimbiliya kuyatwanene mashiko a kulingilamo bilika bya bulo. Banu  bakakabangeya bisemwa byabo na mashiko a fulumende a mu lifuti lyabo. (Kushangumuka 24:67; Mateo 1:24; 25:10; Luka 14:8) Ha cilika ca bulo, baje balyambata bakalingi cuma cimo seho. Bakalikumiiya ku mesho a Yehova. Cambato na shombolwa bakasana babushoko na babusamba babo bakaleko omwo balikumiiya kulyambata na kutolilila lalo ku ñanda ya bulo ibendeka ku mukulunu wa cikungulukilo. Shombolwa na cambato bakebo bangula indi bashaka kukala na ciwano ca kulya munima ya cilika ca bulo. (Luka 14:28; Yowano 2:1-11) Yoshe yoshe ngila ibabwaheselamo cilika cabo ca bulo, banapande kumona ngwabo banena kasingimiko kuli Yehova. (Kushangumuka 2:18-24; Mateo 19:5, 6) Binangulo bya mu Mbimbiliya bibakwasa bangule mwamubwa byakulinga. (1 Yowano 2:16, 17) Nga cambato na shombolwa banangula ngwabo ku ciwano ca kulya kukala bwala, banapande kumona ngwabo banu kubanene mbundunwina. (Visimo 20:1; Efeso 5:18) Nga banangula lalo ngwabo kukala myaso na kukina, banapande kumona ngwabo ebi byuma binena kasingimiko kuli Yehova. Cambato na shombolwa banapande kwaka mbunge ku busamba bwabo na Yehova na ku busamba bwabo babali, kutubakana kwaka lika mbunge ku cilika ca bulo.​—Visimo 18:22; nga mushaka mizimbu ikwabo, taleni Kaposhi ka Kukengela ka Silozi ka October 15, 2006, liputa 18, 23 na 28.

▸ Capita 13, palagilafu 18

Tushaka kwangula mwamubwa byuma bije binemana ha binangulo bya mu Lijwi lya Njambi. Cakumwenako, ndolome nambe ndokazi basa kumulanya kuli muka-limbo lyendi uje keti Mukaleho wa Yehova mangana bakalile hamo byakulya na babushoko ha litangwa lya kuhwima lya baka-kaye. Mulinga bati nga muliwana mu cifwa eci? Nga citakutaku ceni cimitabesa kuya, mwasa kuleka muka-limbo lyeni ngweni nga ku ciwano ca kulya kukala futisi imo ya ku kaye, kumukalikwatasana nabo. Munapande lalo kusinganyeka indi kuya okwo ku ciwano ca kulya kutanwisa bakweni baka-Kilisitu.​—1 Kolinte 8:9; 10:23, 24.

 Hamo munu uje namikobelesa bipangi asa kumyana bwana ha litangwa lya kuhwima. Munapande kubyana buje bwana ndi? Embwe. Ca kulibanga, nangukeni byanamyanena buje bwana. Oku kumikwasa mumone indi mutambula buje bwana nambe embwe. Hamo kasinganyekele ngwendi woshe atambule buje bwana ali na kulinga oco cilika embwe. Hamo ashaka kumwesa lika kukandelela ku banu banakobelesa bipangi. Kusinganyeka mu ngila ya cifwa eci, kumikwasa mumone indi munapande kutambula buje bwana nambe embwe.

Bisimbu bimo, munu asa kumyana bwana ha litangwa lya kuhwima na kwendeka ngwendi: “Njizubuka ngwange kumwesi kulinga eci cilika, oloni njishaka lika kumyana obu bwana.” Ou munu hamo ali lika na mbunge ya kwana. Oloni lalo munapande kunanguka indi ashaka kweseka lika likulahelo lyeni, nambe kumikobelesa mu kulinga oco cilika ca litangwa lya kuhwima. Munima ya kwilula byoshe ebi, cili kuli yeni kutambula obwo bwana nambe kubyana. Mu byuma byoshe bitwangula kulinga, tushaka kukala na citakutaku cacibwa na kupwa ba kulongwa kuli Yehova.​—Vilinga 23:1.

▸ Capita 13, palagilafu 22

Nga musimutwiya bwasi bwasi bimata bili mukati keni, kakangi kubyesi kunena biñanda byakama. (Mateo 5:23-26) Baka-Kilisitu boshe banapande kumona ngwabo banena bumpau kuli Yehova na kunena kwoloka mu cikungulukilo.​—Yowano 13:34, 35; 1 Kolinte 13:4, 5.

Nga baka-Kilisitu balinga bimata mu biñanda bya mingoso, kubapandele kuya ku nkuta, oloni bamanese biñanda byabo. Ku 1 Kolinte 6:1-8, kapositolo Paulu wanangwile baka-Kilisitu baje batwalele bakwabo ku nkuta. Kutwala bandolome betu ku nkuta kushawisa lizina lya Yehova na cikungulukilo. Ku Mateo 18:15-17, banendekako bingila bitatu bibanapande kukabangeya baka-Kilisitu mu kumanesa milonga yakama ya kufwa ngwe kubangeya munu, nambe kulyapula munu. (1) Banapande tahi kusimutwiya ñanda yabo na kuimanesa. (2) Nga banalyonwa, co basaneko munu umo wa mu cikungulukilo  nambe babali mangana babakwase. (3) Nga banalyonwa lalo, co batwale ñanda yabo ku bakulunu ba cikungulukilo mangana bakaitale. Bakulunu bapangesa binangulo bya mu Mbimbiliya mu kukwasa boshe baje bali mu ñanda oyo mangana balizibasane. Nga bamo babyana kukabangeya mashiko a mu Mbimbiliya, co bakulunu ba cikungulukilo basa kubasanena ku komiti ya kusompa.

Kuli milonga imo lalo ije inapande kuya ku nkuta. Eyi inapu milonga ya kufwa ngwe kutsiya bulo, kuwana iya napande kunyunga bana, kwana bukwasi ku munakazi ibanakondola, kutambula fweto kuli baka-ishuwalansi ku byuma binabihya, kumikwasa mu kufweta mikuli ha kampani yeni, nambe kumwesa lipapelo lya mwakupangesela bufuko bwanaseze mutsi. Nga muka-Kilisitu atwala mukwabo ku nkuta mangana bamanese mwamubwa biñanda bya cifwa eci, co kajombokele majwi endekele Paulu.

Kunasa lalo kusholoka milonga yakama ya kufwa ngwe kupika munakazi, kuyandesa banike, kutwa munu bimbandu, kupupa bufuko bwa munu, nambe kutsiya munu. Muka-Kilisitu uje ambulula milonga eyi ku polisi, kajombokele majwi endekele Paulu embwe.

▸ Capita 14, palagilafu 14

Kushwa bene mu lihya lya Endeni, Satana nakwisi banu babangi. (Kushangumuka 3:1-6; Kujombolola 12:9) Azibuka ngwendi nga atanganesa bisinganyeka byetu, co asa kutungumuna tulinge byuma byabibi. (2 Kolinte 4:4; Yakomba 1:14, 15) Satana ali na kupangesa bupolitiki, bulombelo, mingoso, byuma bya senga, kuya ku masikola a helu na byuma byeka mangana ongumune banu.​—Yowano 14:30; 1 Yowano 5:19.

Satana azibuka ngwendi simbu yanasala nayo ya kungumuna banu inapu yaindondo. Ngeci, ali na kulifwita mangana ongumune banu babangi. Maneneni ashaka kungumuna baje bali na kupangela Yehova. (Kujombolola 12:12) Umona kutunyanyama, Liyabolo ongumuna bisinganyeka byetu. (1 Kolinte 10:12) Cakumwenako, Yehova ashaka ngwendi banu keti batsiye malo abo. (Mateo 19:5, 6, 9) Oloni banu babangi bamona bulo kupwa bwa ngoco, co basa kubutsiya simbu yoshe  yoshe. Mu mafilimu na mu biñanda bya ha TV, bali na kukundwiya kutsiya malo. Ngeci, tunyanyameni kutewa tumona malo ngwe mubawamwena baka-kaye.

Kuli ngila ikwabo lalo yali na kupangesa Satana mu kushaka kutungumuna. Ashaka ngwendi tukale na mbunge ya kulimanena. (2 Timateo 3:4) Umona kutunyanyama, twasa kubyana kusingimika baje banangula Yehova ngwendi batutwamenene. Cakumwenako, ndolome nasa kubyana byuma bibamuleka bakulunu ba cikungulukilo. (Vahevelu 12:5) Indi hamo ndokazi ashangumuka kuuwasana ngila yanaka Yehova ngwendi munalume ikeye napande kupwa mutwe wa naanga.​—1 Kolinte 11:3.

Keti tutabese Liyabolo nambe kamandondo ongumune bisinganyeka byetu. Oloni tusinganyekeni ngwe Yehova na ‘kwaka bimbunge byetu ku byuma bije bili kwilu.’​—Kolose 3:2; 2 Kolinte 2:11.

▸ Capita 16, palagilafu 9

Tubaboshe tushaka kulikangula, co lalo tushaka bumbanda bwabubwa nga tubinja. (Isaya 38:21; Mako 5:25, 26; Luka 10:34) Ano matangwa, kuli bumbanda bwabungi bubali na kupangesa bandotolo na banu beka mu kusaka. Omwo twangula bumbanda, tunapande kukabangeya binangulo bya mu Mbimbiliya. Twanukeni ngwetu Bumwene bwa Njambi bukebwo lika bukamanesa mishongo yoshe. Kutwapandele kulishoshomwena manene ha bukangule bwetu na kutulingisa tulikele kulemesa Yehova.​—Isaya 33:24; 1 Timateo 4:16.

Ngeci, tunapande kunyanyama kutewa twangula bumbanda nambe sakesi ije ipangesa nzili ya bandemone. (Kwituluka mu Mashiko 18:10-12; Isaya 1:13) Simbu kanda tutabe bumbanda nambe sakesi imo, tunapande kutondesesa mangana tuzibuke muikapangela, noho hainemana. (Visimo 14:15) Satana ashaka kutukwisa mangana tulikobelese mu bilinga bya bundemone. Nga tumona ngwetu sakesi yaco inakundama ku bundemone, co tunapande kuibyana.​—1 Petulu 5:8.

▸ Capita 16, palagilafu 18