1, 2. Bwana muka bwanatwana Yehova?

 YEHOVA natwana bwana bwabubwa. Natwana bwana bwa kuyoya. (Kushangumuka 1:27) Yehova ashaka ngwendi tulikuwe kuyoya. Ngeci natwana lalo binangulo bije bitukwasa twangule mwamubwa byuma. Tunapande kupangesa ebi binangulo mangana twase “kwilula na kwangununa mukati ka byuma byabibwa nebi byabibi.” (Vahevelu 5:14) Nga tulinga ngoco, co tumwesa ngwetu tunatabesa Yehova atulongese kusinganyeka mwamubwa. Nga tupangesa binangulo bya Yehova na kumona mubili na kutukwasela mu buyoye bwetu, co tumona ngwetu binangulo byendi byabibwa manene.

² Bisimbu bimo, tunasa kuliwana na bukalu bwakama mu kuyoya. Bukalu bumo butukaliwana nabwo, kutwasa kuwana mashiko a mu Mbimbiliya aje atuleka mwakulingila. Cakumwenako, tunasa kubinja mushongo uje unenesa ngwabo bashake kutwaka maninga. Tulinga bati mangana ngila itwangula izibise Yehova kubwaha? Mu Mbimbiliya muli binangulo bije bimwesa mwamwena Yehova kuyoya na maninga. Nga tuzibisisa ebi binangulo, kutukwasa twangule mwamubwa byuma na kukala na citakutaku cacibwa. (Visimo 2:6-11) Tusimutwiyeni ha binangulo bimo.

3, 4. (a) Njambi wamwesele bati ngwendi maninga apwa a seho? (b) Maninga anemanena bika?

³ Mbimbiliya yatuleka ngwayo maninga apwa a seho mwafwa anemanena kuyoya. Yehova wamona kuyoya kupwa kwa seho. Omwo Kaini watsiile shongo yendi, Yehova wamulekele ngwendi: “Maninga a ndolome yobe ali na kuteta kuli yange mu libu.” (Kushangumuka 4:10) Maninga a Abele emanenene kuyoya kwendi. Omwo Yehova wendekele ngwendi maninga a Abele, walumbunwine kuyoya kwa Abele.

⁴ Munima ya Libazi lya Nowa, Njambi watabesele banu balye situ. Oloni wabakandele ngwendi: “Kumwapandele kulya situ na maninga ayo.” (Kushangumuka 9:4) Tunde kuli Nowa, eli lishiko anga licipanga ano matangwa. Cili bene, kuli Yehova maninga anemanena kuyoya. Netu tunapande kumona maninga ngwetu anemanena kuyoya.​—Myaso 36:9.

5, 6. Mashiko a Mosesa amwesele bati ngwawo Yehova wamona kuyoya na maninga kupwa bya seho?

⁵ Mu mashiko anene Yehova kuli Mosesa, wendekele ngwendi: “Nga Kaisalele nambe muka-kwija . . . alya situ ili na maninga, nambe alya maninga, co Shukulu Kalunga akamutengulukila, co kakamulaba lalo kupwa munu wendi, embwe. Omwo mwonyo wa cuma coshe ca kuyoya wakala mu maninga.”​—Valevi 17:10, 11.

⁶ Mu mashiko a Mosesa bendekele ngwabo nga munu atsiya kasitu, napande kwitisa maninga endi hasi. Oku kwamwesele ngwabo nelwisa kuyoya kwa uje kasitu kuli Yehova. (Kwituluka mu Mashiko 12:16; Ezekiyele 18:4) Yehova katondele ngwendi Baisalele banzinze maninga oshe mu mubila wa kasitu embwe. Oloni nga babatwile  kasitu milibu na kwitisa maninga endi, co bapandele kulya situ yendi na mbunge imo. Kwitisa maninga a kasitu, kwamwesele ngwabo basingimikile Yehova, Muka-kwana kuyoya. Baisalele babalekele lalo ngwabo banapande kwana bimuna kupwa ñombelo ya kwambesa nambe kukonekela bubi bwabo.​—Taleni Biñanda bya Kushongo ha 19 na 20.

7. Ndabiti wamwesele bati ngwendi maninga apwa a seho?

⁷ Cuma calingile Ndabiti omwo walwisile Bafilisitya, catukwasa tumone ngwetu maninga apwa a seho. Omwo Ndabiti watsile manene lihwila, banu bendi bakobelesele kuyoya kwabo mu bushonde mwafwa baile ku cilombo ca bitozi babo mu kukatekwila Ndabiti mema. Ndabiti wabyanene kunwa aje mema, ‘wawetilile kuwapwisa ñombelo kuli Yehova.’ Wendekele ngwendi: “[Obe Yehova], kunjasa kunwa awa mema. Cipwa ngwe njili na kunwa maninga aba banu balambwile myonyo yabo.” Ndabiti wazibisisile ngwendi Yehova wamona kuyoya na maninga kupwa bya seho.​—2 Samwele 23:15-17.

8, 9. Baka-Kilisitu ano matangwa banapande kumona bati maninga?

⁸ Munima ya kutsa kwa Yesu, banu ba Njambi kubapandele lalo kwana bimuna kupwa ñombelo embwe. Nameme ngoco, bapandele kumona maninga kupwa a seho. Yehova washakele ngwendi baka-Kilisitu ‘bajenjuke ku maninga.’ Eli lishiko halyakele ha mashiko abanene Mosesa. Kujenjuka ku maninga kwapwile kwa seho ngeci mwakujenjuka ku bupangala, nambe ku kulemesa tumponya.​—Vilinga 15:28, 29, NWT.

⁹ Eli lishiko anga licipanga ano matangwa. Yetu baka-Kilisitu tuzibuka ngwetu kuyoya kwatunda kuli Yehova. Tuzibuka lalo ngwetu maninga apwa a seho mwafwa  anemanena kuyoya. Ngeci, tunapande kupangesa binangulo bya mu Mbimbiliya nga twangula sakesi ije itondeka kupangesa maninga.

10, 11. (a) Bakaleho ba Yehova bamona bati kubaka maninga mu mubila, nambe kubaka byuma biwana bije byatunga maninga? (b) Byuma muka byanapande kulyangwila muka-Kilisitu woshe?

¹⁰ Yetu Bakaleho ba Yehova tuzibuka ngwetu ‘kujenjuka ku maninga,’ kukulumbununa lika kubyana kulya, nambe kunwa maninga embwe. Oloni kunambateselela na kubyana kutwaka maninga mu mubila, kwana maninga etu ku banu beka, nambe kutulika maninga etu babenya mangana kulutwe bakatwakewo lalo. Kunambateselela lalo na kubyana kutwaka byuma byakama biwana bije byatunga maninga bibasana ngwabo red cells, white cells, platelets na plasma.

¹¹ Ha byuma ebi biwana byatunga maninga banatundisaho lalo tuma twatundondo tubasana ngwabo blood fractions, co bali na kutupangesa mu kusaka banu. Muka-Kilisitu woshe napande kulyangwila babenya nga ataba kumwaka otu tuma twatundondo mu mubila indi embwe. Co lalo napande kulyangwila babenya nga ataba kumusaka kupangesa bingila bya kusakelamo bibasana ngwabo hemodialysis, hemodilution na cell salvage. Ebi bingila bakalikwasesabyo mu kukoka maninga a mu mubila wa munu na kuwelwisamo lalo kwa kujeneka kuwatulika kweka.​—Taleni Biñanda bya Kushongo ha 21.

12. (a) Bika bitwendekela ngwetu byuma bitulyangwila kwesekesa na citakutaku cetu byapwa bya seho kuli Yehova? (b) Bika bitukwasa twangule mwamubwa byemba na bingila bya kusakelamo?

¹² Yehova akamono byuma bitulyangwila kwesekesa na citakucitaku cetu ndi? Eyo. Mwafwa bika? Mwafwa bimwesa  byuma bili mu bimbunge byetu, co Yehova ashaka kumona munai bisinganyeka byetu. (Tandeni Visimo 17:3; 24:12.) Ngeci, omwo twangula byemba na bingila bya kulisakelamo, tulombeni Yehova atutwamenene, co tutondeseseni mubikapangela byemba byaco. Kutundaho, tupangeseni citakutaku cetu cibanalongesa ku Mbimbiliya mu kwangula bya kulinga. Kutwapandele kutabesa bakwetu batuleke bya kulinga embwe. Co lalo kutwapandele kubehula batuleke mubanesi kulinga bakebo nga banakele mu bukalu butuli nabwo yetu embwe. Muka-Kilisitu woshe napande ‘kulyambatela citele cendi babenya.’​—Ngalatiya 6:5; Loma 14:12.

13. Mashiko a Yehova na binangulo byendi byamumwesa bati?

¹³ Yehova watuzema, co akatuleke kulinga byuma bije bitukwasa. (Myaso 19:7-11) Mashiko a Yehova ali na kutukwasa, oloni keti cikeco citulingisa tumwononoke embwe. Tukononoka Yehova mwafwa twamuzema. Kuzema Yehova kukekwo kutulingisa tubyane kutwaka maninga. (Vilinga 15:20) Kubyana maninga kutunyungilila lalo ku mishongo. Banu babangi ano matangwa bazibuka bukalu buje bukatundu mu kwaka maninga mu mubila. Co bandotolo babangi banataba ngwabo kutabula mubezi kwa kujeneka kumwaka maninga kwakubwa manene. Oku kumwesa ngwabo Yehova wakala na mana, co watuzema.​—Tandeni Isaya 55:9; Yowano 14:21, 23.

14, 15. (a) Mashiko muka aje Yehova wanene banu bendi mangana abanyungilile? (b) Twasa kupangesa bati binangulo bili omu mu mashiko?

¹⁴ Mashiko a Njambi anakwasa banu bendi kushwa kusañulu. Yehova wanene Baisalele mashiko mangana  abanyungilile ku monde. Cakumwenako, lishiko limo lyalekele babenya binjubo bazengeleke bipatanga helu lya binjubo byabo kutewa banu bawila hasi. (Kwiluka mu Mashiko 22:8) Lishiko likwabo lalo lyendekele ha tusitu. Banu baje bakele na bingombe ba bukalu, bapandele kubanyungilila kutewa babetwesa banu nambe kubatsiya. (Kutuuka 21:28, 29) Kaisalele uje wombwanesele awa mashiko na kutsiisa bakwabo, wakele na mulonga.

¹⁵ Awa mashiko anatumwesa mwamubwa ngwawo Njambi wamona kuyoya kupwa kwa seho. Indi yetu tunapande kumona bati kuyoya? Tunapande kumwesa ngwetu twamona kuyoya kupwa kwa seho. Sholwesi ya binjubo byetu, bikinga byetu, bimota byetu nomwo mutukendesela na byuma bya senga bitwangula binapande kumwesa ngoco. Banu bamo, maneneni banike ba kukola, bakasinganyeka ngwabo kubasa kukobela mu bukalu, ngeci kubesi kujenjuka ku byuma bije byasa kubakobelesa mu bushonde. Yehova kashaka ngwendi twake kuyoya kwetu mu bushonde. Ashaka tumone kuyoya kwetu noku kwa bakwetu kupwa kwa seho.​—Muka-kwambulula 11:9, 10.

16. Yehova wamona bati kutundisa limo?

¹⁶ Yehova wamona kuyoya kwa munu na munu kupwa kwa seho. Nameme kuyoya kwa mbututu uje acili mwimo, wakumona kupwa kwa seho. Mu mashiko a Mosesa, nga munu abulumuna munakazi uje ali na limo, co uje munakazi nambe mbututu uje ali mwimo atsa, Yehova wanene uje munu mulonga wa kutsiya mukwabo. Nameme walingile ngoco mu kujeneka kuzibuka, oloni nendi bamutsiile mwafwa watsiisile mukwabo. (Tandeni Kutuuka 21:22, 23.) Njambi wamwene mbututu uje acili mwimo kupwa munu uje ali na kuyoya. Kwesekesa  nebi bitunendeka, musinganyeka ngweni Njambi wamona bati kutundisa limo? Musinganyeka ngweni Yehova akalizibi bati kumona bimbututu babangi baje bacili mwimo bali na kubatsiya mwaka na mwaka?

17. Bika bizembeleka munakazi uje watundisile limo simbu kanda azibuke Yehova?

¹⁷ Bati nga munakazi watundisile limo simbu kanda azibuke Yehova? Napande kukulahela ngwendi Yehova asa kumusambesa kwitila mu ñombelo ya Yesu. (Luka 5:32; Efeso 1:7) Munakazi uje watundisile limo kunima kapandele kulyana mulonga nga nalikonekela na kutenguluka. “Yehova wapwa wa ngozi na kutetela . . . Ngwe mwanaka mwijatangwa kulako na muyatangwa, mukemwo mwanakela na bubi bwetu kulako netu.”​—Myaso 103:8-14, NWT.

18. Bika kutwapandele kusinganyekela bakwetu byuma byabibi?

¹⁸ Byuma bitusinganyeka hali bakwetu mu mbunge yetu bimwesa ngwabyo twasingimika bwana bwa kuyoya bwanatwana Njambi indi embwe. Kapositolo Yowano wasonekele ngwendi: “Baje bazinda bakwabo banapu baka-kutsiya.” (1 Yowano 3:15) Kusinganyekela bakwetu byuma byabibi kutulingisa tubazinde. Kuzinda bakwetu kutulingisa tubashaule, kubabangeya byuma bya makuli, nameme kubashungwiya kutsa. Yehova akamono byuma bitusinganyekela bakwetu mu bimbunge byetu. (Valevi 19:16; Kwituluka mu Mashiko 19:18-21; Mateo 5:22) Nga kuli munu umo itukasinganyekela byuma byabibi, co tulifwiteni mangana tutundise bisinganyeka byabibi mu mbunge yetu.​—Yakomba 1:14, 15; 4:1-3.

19. Kuzibuka ngwetu Yehova wazinda lwozi, kutukwasa tulinge bika?

 ¹⁹ Kuli ngila ikwabo lalo itwasa kumwesa ngwetu kuyoya kwapwa kwa seho. Ku Myaso 11:5, NWT batuleke ngwabo: “Yehova wazinda baje bazema lwozi.” Nga twangula byuma bya senga bije bimwesa lwozi, co tumwesa ngwetu twazema lwozi. Kutushaka kutolilila ku majwi, nameme kutala bikupulo bya banu ba lwozi. Oloni tushaka kukala na bisinganyeka byabibwa, bije binena kwoloka.​—Tandeni Filipu 4:8, 9.

20-22. (a) Banu ba mu kaye ka Satana bali na mulonga muka kuli Yehova? (b) Yetu baka-Kilisitu twasa kumwesa bati ngwetu ‘kutwakundamene kuli baka-kaye’?

²⁰ Banu ba mu kaye ka Satana kubesi kusingimika kuyoya. Co Yehova nabawana na mulonga wa kutsiya banu. Bimunga bya bupolitiki binatsiisa banu babangi, kwambateselela na bangamba ba Yehova. Ebi bimunga bya bupolitiki, nambe ngwetu bifulumende, banabimwesa mu Mbimbiliya kupwa bikashama ba butenu. (Ndanyele 8:3, 4, 20-22; Kujombolola 13:1, 2, 7, 8) Ano matangwa, mingoso ya kulandesa bitwa mu kaye ili na kuya lutwe. Banu bali na kuwana bimbongo byabingi mu kulandesa bitwa bya kutsiisa bakwabo. Cili bene, ‘kaye koshe kali mu nzili ya Liyabolo.’​—1 Yowano 5:19.

²¹ Yetu baka-Kilisitu ba busunga ‘kutwakundamene kuli baka-kaye.’ Kutwesi kulikobelesa mu bupolitiki, nambe kuya ku nzita. Co lalo kutwesi kutsiya banu, nambe kukundwiya bimunga bije bikatsii banu. (Yowano 15:19; 17:16) Yetu baka-Kilisitu kutwesi kulwisa baje bali  na kutuyandesa. Yesu watulongesele ngwendi tunapande kuzema bitozi betu.​—Mateo 5:44; Loma 12:17-21

²² Bulombelo nabwo bunatsiisa banu babangi manene. Mbimbiliya inamwesa byanalingi Mbambilone Wakama, ije yapwa bulombelo bwa makuli bwa mu kaye koshe. Inendeka ngwayo: “Muli ikeye bawanenemo maninga a tupolofweto, nawa a baka-kujela, nawa a banu boshe baje babatsiile hano hasi.” Mukemwo Yehova natuleke ngwendi: Co njazibile lalo lijwi likwabo lyatundile mwilu ngwalyo: “Tundeni muli ikeye eni banu bange.” Baje balemesa Yehova kubakundamene ku bulombelo bwa makuli.​—Kujombolola 17:6; 18:2, 4, 24, NWT.

23. Bika bitunapande kulinga mangana ‘tutunde’ mu Mbambilone Wakama?

²³ Nga tushaka ‘kutunda’ mu Mbambilone Wakama, co tunapande kulingako bimo. Tunapande kumwesa ngwetu kutwakundamene ku bulombelo bwa makuli. Cakumwenako, tunapande kutundisisa lizina lyetu mu mukanda wa ku bulombelo butwakele. Oloni kuli bikwabo bitunapande kulinga lalo. Tunapande kuzinda byuma byabibi bibali na kulinga mu bulombelo bwa makuli. Mu bulombelo bwa makuli bali na kutabesa nambe kukundwiya bilinga bya bukwizi, bupolitiki na cipululu. (Tandeni Myaso 97:10; Kujombolola 18:7, 9, 11-17) Ebi byuma binatsiisa banu babangi manene.

24, 25. Kuzibuka Yehova kutulingisa bati tukale mu kwoloka na kukala na citakutaku cacibwa?

²⁴ Simbu kanda tuzibuke Yehova, netu hamo twakele na kukundwiya ebi byuma byabibi bibali na kulinga mu kaye ka Satana. Oloni tunatenguluka. Tunakulahela ndando ya kupatula na kukundika kuyoya kwetu kuli Njambi. Co tuli mu “simbu ya kuhwima . . . ya kutunda kuli babenya Yehova.” Cili bene, tuli mu kwoloka, tuli na citakutaku  cacibwa, mwafwa twazibuka ngwetu tuli na kuzibisa Njambi kubwaha.​—Vilinga 3:19, NWT; Isaya 1:18.

²⁵ Nameme kunima twakele mu munga ije kuyasingimikile kuyoya, Yehova asa kutukonekala mwafwa ya ndando ya kupatula. Tukandelela Yehova ha kutwana bwana bwa kuyoya. Tumwesa ngwetu twamukandelela nga tulifwita kukwasa bakwetu balilongese bya Yehova, baseze kaye ka Satana na kukala mu busamba bwabubwa na Njambi.​—2 Kolinde 6:1, 2.

26-28. (a) Ezekiyele bamwanene cipangi muka cakama kuli Yehova? (b) Cipangi muka canatwana Yehova ano matangwa?

²⁶ Yehova walekele kapolofweto Ezekiyele anangule banu ngwendi Yelusalema ololo bainyongesa na kubaleka lalo bibapandele kulinga mangana boboke. Ngwe Ezekiyele walikelele kubanangula na kubalingisa banyonge, ngwe Yehova wamuwanene na mulonga wa maninga abo. (Ezekiyele 33:7-9) Oloni Ezekiyele wamwene kuyoya kupwa kwa seho, mukemwo wabanangwile bya kunyongesa Yelusalema.

²⁷ Netu Yehova natwana cipangi ca kunangula banu. Natuleke tunangule banu ngwetu ololo kano kaye ka Satana bakanyongesa na kubaleka lalo bibanapande kulinga mangana bakakobele mu kaye kakaha. (Isaya 61:2; Mateo 24:14) Tunapande kulifwita kuleka banu ou muzimbu. Nga tulinga ngoco, co twendeka majwi endekele Paulu ngwendi: “Yange kunjesi na mulonga wahi, omwo kunjalikelele kwambulula kuli yeni butumbe bwoshe bwa Njambi.”​—Vilinga 20:26, 27.

²⁸ Kuli byuma bikwabo lalo bitunapande kulinga mangana tupwe ba kujela. Ebi byuma tubisimutwiya mu capita inatako.